Η μάχη της Ρώμης με τις Βρυξέλλες για τον προϋπολογισμό της λαϊκίστικης κυβέρνησης κάνει πολλούς να αναρωτιούνται, εάν η Ιταλία θα είναι η σπίθα που θα πυροδοτήσει την επόμενη κρίση του ευρώ.
Αυτό είναι σίγουρα πιθανό, αλλά οι ειδικοί λένε ότι στη γειτονική μας χώρα ελλοχεύει μόνο ένας από τους πολλούς κινδύνους.
Δέκα χρόνια μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 που κόστισε ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή οικονομία, το POLITICO ρώτησε έξι ειδικούς ποιος μπορεί να είναι ο «μαύρος κύκνος» που θα προκαλέσει την επόμενη κρίση.
Ας διευκρινίσουμε όμως, πρώτα τι σημαίνει «μαύρος κύκνος». Ως «μαύρος κύκνος» εννοείται ένα απρόβλεπτο γεγονός που λαμβάνει χώρα σε μια οποιαδήποτε σειρά πιθανών και συνηθισμένων γεγονότων σε κάθε δραστηριότητα μιας κοινωνίας, και ανατρέπει δραματικά προς το χειρότερο ή το καλύτερο τη δομή της.
«Η Ιταλία είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο»
Εκεί όπου έχουμε σημειώσει σχεδόν μηδενική πρόοδο είναι η πρόληψη κρίσεων. Σε άλλα κομμάτια δε, έχουμε κάνει και βήματα πίσω. Ο λόγος για όλα αυτά, είναι ότι έχει χειροτερέψει η πολιτική.
Το τίμημα που πληρώθηκε για τα προγράμματα διάσωσης, τα πακέτα μεταρρυθμίσεων, τα ταμεία διάσωσης και τα συστήματα αγοράς ομολόγων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ήταν, καταρχάς, ο πολιτικός κατακερματισμός. Αλλά μέχρι τώρα, αυτό μεταμορφώνεται σε καθαρή πόλωση. Και αυτό συμβαίνει τόσο στις «κεντρικές» όσο και στις «περιφερειακές» χώρες, όπως είδαμε στις εκλογές στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία.
Τα στρατόπεδα υπέρ και κατά της ΕΕ ανταγωνίζονται στις εκλογές σε ολόκληρη την Ευρώπη σήμερα.
Την επόμενη κρίση δεν θα την προκαλέσει κάποιος απρόβλεπτος «μαύρος κύκνος». Αντίθετα θα προκληθεί από μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία: τα τραπεζικά συστήματα που δείχνουν αδυναμίες, οι χώρες που χάνουν την πρόσβαση στις αγορές - το επόμενο έργο για την κρίση θα μοιάζει αφόρητα με αυτό που έχουμε ξαναζήσει.
Επί του παρόντος, η Ιταλία είναι προφανώς ο υπ ’αριθμόν 1 υποψήφιος «μαύρος κύκνος» παρά τα αξιοπρεπή οικονομικά στοιχεία της. Ωστόσο, οι επενδυτές ανησυχούν κυρίως για τις γενικές πολιτικές και την πορεία της ιταλικής κυβέρνησης. Όσον αφορά τις μελλοντικές προοπτικές, ο κίνδυνος είναι ότι η αντιευρωπαϊκή στάση της αντιπολίτευσης της Ρώμης θα επιδεινωθεί, δεδομένης της πιθανής δυσμενούς επίδρασης του προϋπολογισμού στην οικονομική ανάπτυξη, τα spread θα ανέβουν και οι τράπεζες θα έρθουν σε πολύ δύσκολη θέση.
«Προσοχή στις τράπεζες»
Γράφει η Isabel Schnabel, καθηγήτρια οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Βόννης και μέλος του Γερμανικού Συμβουλίου Οικονομικών Αναλυτών.
Ο ευρωπαϊκός τραπεζικός τομέας βρίσκεται σε κακή κατάσταση.
Πολλές τράπεζες εξακολουθούν να επιβαρύνονται με μη εξυπηρετούμενα δάνεια, η κερδοφορία τους εμποδίζεται από τα χαμηλά επιτόκια και έχουν εκτεθεί σε υψηλότερους κινδύνους από πριν.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα στο σύνολό του θα απαιτήσει τη δημιουργία μιας πιο ανθεκτικής θεσμικής αρχιτεκτονικής, ενώ μια επαρκής κεφαλοποίηση και η προληπτική χρήση εργαλείων θα πρέπει να λειτουργήσουν ως προς την αύξηση της ανθεκτικότητάς τους.
Βεβαίως, η δημιουργία ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης με κεντρική εποπτεία καποτελεί μείζον επίτευγμα. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά και οι χρηματοπιστωτικές αγορές παραμένουν κατακερματισμένες, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για μια βαθύτερη ένωση τραπεζών.
Η πρόοδος είναι οδυνηρά αργή και τα εθνικά συμφέροντα κυριαρχούν όλο και περισσότερο στη συζήτηση. Για να προετοιμαστεί για την επόμενη κρίση, η Ευρώπη πρέπει να κάνει πολύ πιο αποφασιστικά βήματα. Δεδομένου του περιορισμένου δημοσιονομικού και νομισματικού χώρου, πρέπει να δοθεί έμφαση στην ανθεκτικότητα των τραπεζών και την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική.
«Τεχνολογία σημαίνει ευπάθεια»
Γράφει ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας και part-time καθηγητής στο European University Institute’s School of Transnational Governance.
Η ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική κρίση ήταν εδώ πολύ προτού η Ελλάδα γίνει πρωτοσέλιδο το 2010, ζητώντας τη διάσωση. Και, αντίθετα με τη δημοφιλή πεποίθηση, ήταν μια τραπεζική κρίση, όχι μια δημοσιονομική κρίση. Το 2008, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι διεθνείς διατραπεζικές αγορές είχαν πάγωμα και η αμερικανική κρίση μετανάστευσε στην Ευρώπη.
Η κρίση εξέθεσε τους συστημικούς κινδύνους που συνδέονται με την λανθασμένη αρχιτεκτονική του ευρώ, τους οποίους θέλαμε να διορθώσουμε. Ενισχύσαμε το δημοσιονομικό πλαίσιο, ενισχύσαμε την κεφαλαιακή επάρκεια στις τράπεζες και δημιουργήσαμε ένα κοινό εποπτικό πλαίσιο.
Μια δεκαετία αργότερα, και με τεράστιο κόστος, η ευρωπαϊκή οικονομία αναπτύσσεται και πάλι. Αλλά δεν λύσαμε πραγματικά το πρόβλημα.
Και με υψηλό ιδιωτικό και δημόσιο χρέος, παραμένουμε ευάλωτοι σε μελλοντικές διαταραχές.
Βασικά, η διαταραχή που προκαλείται από τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την καινοτομία στον χρηματοπιστωτικό τομέα έχει ενισχύσει την ευπάθεια μας.
Η επόμενη κρίση θα μπορούσε να οφείλεται σε μια συστημική αποτυχία τεχνολογίας σε ένα σημαντικό ίδρυμα που θα οδηγούσε σε μια ευρεία αποτυχία των συστημάτων πληρωμών. Και με τις κυβερνο-απειλές (cyber-threats) να θέτουν νέους κινδύνους για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ο λειτουργικός κίνδυνος έχει γίνει ο νέος συστημικός κίνδυνος. Πρόκειται για την πλέον αβέβαιη απειλή σήμερα - και μία για την οποία οι ρυθμιστικές αρχές και οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής εξακολουθούν να έχουν ελάχιστη αντίληψη
Η ζωή έχει προχωρήσει. Αλλά, δυστυχώς, εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε για την προηγούμενη μάχη.
«Το ιδιωτικό χρέος πνίγει την οικονομία»
Γράφει ο Steve Keen, καθηγητής Οικονομικών στο Kingston University.
Οι πολιτικοί της ΕΕ αρέσκονται στην εμμονή τους για το δημόσιο χρέος, αλλά η κρίση του 2008 προκλήθηκε από κάτι που αγνοούν: το ιδιωτικό χρέος.
Η πίστωση έως και 40% του ΑΕΠ ετησίως, πυροδότησε την ισπανική φούσκα της στέγασης και οδήγησε το ιδιωτικό χρέος στο 260% του ΑΕΠ, ποσοστό τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το όριο της Συνθήκης του Μάαστριχτ για το δημόσιο χρέος. Το δε ιδιωτικό χρέος της Ισπανίας εξακολουθεί να είναι 200% του ΑΕΠ.
Η Γαλλία και η Ιταλία φέρουν παρόμοια βάρη. Οι απόπειρες της ΕΕ να μειώσει το δημόσιο χρέος θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια ενδεχόμενη επιστροφή στον αποπληθωρισμό του ιδιωτικού τομέα και την πρόκληση άλλης μιας κρίσης: όχι τόσο άσχημης όσο του 2008, αλλά σίγουρα εξαντλητική.
Η Ευρώπη έχει μετατραπεί σε Ιαπωνία και δεν το γνωρίζει.
«Ο Βορράς είναι πολύ πλούσιος και ο Νότος κυβερνάται κακά»
Γράφει ο Guntram Wolff, επικεφαλής του think tank Bruegel.
Η Ευρώπη έκανε σημαντικά βήματα μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, για να καταστεί πιο ανθεκτική στις μελλοντικές διαταραχές. Τράπεζες έκλεισαν και πολλοί διασώθηκαν (σε ορισμένες περιπτώσεις πιθανώς άσκοπα). Η ΕΕ αυστηροποίησε τους τραπεζικούς κανονισμούς της και συνέταξε νομοθεσία που θα δυσχεράνει τη χρήση των χρημάτων των φορολογουμένων στο μέλλον. Δημιούργησε ένα ευρωπαϊκό εποπτικό σύστημα, ενίσχυσε τη δημοσιονομική και μακροοικονομική της εποπτεία και εξοπλίστηκε με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας.
Αλλά ας το αντιμετωπίσουμε: Παραμένουμε αρκετά ευάλωτοι σε κρίσεις.
Αρχικά, η ευρωζώνη εξακολουθεί να βασίζεται στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για τα πάντα. Και αντί ενός ταμείου, έχουμε μια πολιτική ασταθή συναίνεση σχετικά με την ΕΚΤ ώστε να ενεργεί ως δανειστής ύστατης λύσης για τις κυβερνήσεις.
Βεβαίως, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να στηρίξουν την ΕΚΤ. Αλλά η ευρωζώνη δεν θα μπορέσει να αποφεύγει για πάντα μια συζήτηση για καλύτερες φορολογικές εναλλακτικές λύσεις.
Η ευρωζώνη παραμένει σοβαρά ανισοβαρής. Τα πλεονάσματα των βόρειων χωρών είναι ένα σαφές σύμπτωμα των αποκλίσεων. Θα χρειαστεί να αποκαταστήσουμε την ισορροπία για να αντιμετωπιστούν οι αποκλίσεις.
Μια άλλη αιτία ανησυχίας είναι η αδύναμη διακυβέρνηση ορισμένων χωρών της νότιας Ευρώπης και οι πολιτικοί θα πρέπει να εστιάσουν το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών τους εκεί.
«Η ανισότητα»
Γράφει ο Miguel Otero-Iglesias, αναλυτής στο Elcano Royal Institute και καθηγητής στο IE School of International Relations.
Έχουν γίνει πολλά για να διορθωθεί το σύστημα από την αρχή της ύφεσης. Οι περισσότερες χώρες έχουν ανακτήσει το επίπεδο του ΑΕΠ του 2007 και τα χρηματιστήρια βρίσκονται σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα. Το τραπεζικό σύστημα έχει ρυθμιστεί καλύτερα και είναι πιο έτοιμο να αντιμετωπίσει νέες κρίσεις.
Αλλά όλα αυτά απεικονίζουν μια πολύ ρόδινη εικόνα. Το σύστημα είναι ακόμα αρκετά εύθραυστο και πολλά τραύματα δεν έχουν κλείσει ακόμα. Στην πραγματικότητα, κάποια θέματα χειροτερεύουν.
Η ανισότητα αυξήθηκε τα τελευταία 10 χρόνια. Αν και η ανάπτυξη έχει επιστρέψει, τα κέρδη δεν κατανέμονται ομοιόμορφα. Υπάρχει υπερβολική ανισότητα όσον αφορά το εισόδημα, τον πλούτο και την εξουσία. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας παραμένει υπερβολικά δεσπόζων, προσεκλύοντας υπερβολικό κεφάλαιο και ταλέντο. Αυτό συμβαίνει επειδή η οικονομική ανάπτυξη εξακολουθεί να εξαρτάται από την πίστωση, ενώ η άλλη πλευρά της πίστωσης είναι το χρέος, το οποίο δεν έχει σταματήσει να αυξάνεται. Όπως υπολόγισε ο McKinsey, το 2007 το παγκόσμιο χρέος ήταν 97 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2017, ήταν 169 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Όλα αυτά έχουν δημιουργήσει κοινωνική δυσαρέσκεια και οικονομική ανησυχία. Η φιλελεύθερη τάξη που βασίζεται στο ελεύθερο εμπόριο, στον ελεύθερο ανταγωνισμό και στη σχετικά ελεύθερη μετανάστευση δημιουργεί πολλούς νικητές (αν και κάποιοι κερδίζουν περισσότερο από άλλους), αλλά και πολλούς ηττημένους. Εάν δεν μειώσουμε τον αριθμό των ηττημένων, η παθολογία θα επιδεινωθεί.
«Μην ξεχνάτε την Ιταλία»
Γράφει ο Pier Carlo Padoan, πρώην Υπουργός Οικονομικών της Ιταλίας
Εάν συγκρίνουμε τη σημερινή θέση της Ευρώπης με το σημείο που βρισκόταν στην αρχή της ελληνικής κρίσης το 2010, είναι σαφές ότι η οικονομική της ανθεκτικότητα έχει αυξηθεί και η αντίστασή της σε ενδεχόμενο σοκ έχει βελτιωθεί.
Το δημόσιο χρέος βρίσκεται σε πτωτική τάση στις περισσότερες χώρες της ευρωζώνης, ο δημοσιονομικός προσανατολισμός είναι σε γενικές γραμμές ουδέτερος και οι ισολογισμοί των τραπεζών ξεφορτώνονται από την υπερβολική συσσώρευση μη εξυπηρετούμενων δανείων. Αν και η ανάπτυξη εξασθενεί, η τάση της παραμένει θετική. Οι νότιες χώρες που βρίσκονται στο πλαίσιο ενός προγράμματος, αναπτύσσονται και τα δημόσια οικονομικά τους βελτιώνονται.
Όταν η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ λήξει, οι νομισματικές συνθήκες, τουλάχιστον θεωρητικά, θα είναι πιο «κανονικές». Αυτό θα επιτρέψει πιο σταθερούς ισολογισμούς ονομαστικής και πραγματικής ανάπτυξης καθώς και πιο βιώσιμες τράπεζες.
Οι μαύροι κύκνοι είναι εξ ορισμού αδύνατον να προβλεφθούν. Αλλά υποψιάζομαι ότι ένας πολιτικός μαύρος κύκνος θα μπορούσε να προέλθει από την Ιταλία εάν η σημερινή κυβέρνηση συνασπισμού συνεχίσει τη στρατηγική της να μάχεται την Ευρώπη, με την προσδοκία ότι οι ευρωπαϊκές εκλογές του επόμενου έτους θα μετατοπίσουν την εξουσία προς τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα.
Μεσοπρόθεσμα, θα μπορούσε κανείς να προβλέψει δύο σενάρια για την Ιταλία. Στο θετικό σενάριο, ένα επιτυχές πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ενισχύει την ανάπτυξη και επιτρέπει μια σημαντική μείωση του δημόσιου χρέους. Σε αρνητικό σενάριο, η οικονομία ξεφεύγει από τον έλεγχο και απαιτεί κάποια μορφή ”επείγουσας δράσης”.
Αυτό που θα συμβεί τις επόμενες εβδομάδες και μήνες θα δείξει το μονοπάτι που θα ακολουθήσει η χώρα
Πηγή: Politico