Από το «κορίτσι με ένα μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», μέχρι την Γκουέρνικα του Πικάσο, υπάρχουν αρκετά έργα τέχνης που οι καλλιτέχνες αποφάσισαν να αφήσουν μια λεπτομέρεια που δύσκολα παρατηρείς.
Η Γέννηση της Αφροδίτης, Σάντρο Μποτιτσέλι
Μια σπειροειδής μπούκλα χρυσών μαλλιών που κρέμεται στον δεξιό ώμο της Αφροδίτης. Αυτή η μπούκλα δεν είναι τυχαία. Στριφογυρίζει σαν μινιατούρα κινητήρα γύρω από τον κάθετο άξονα του πίνακα, προωθώντας την στη φαντασία μας προς τα εμπρός. Στο αναγεννησιακό αριστούργημα του Μποτιτσέλι έχει αποτυπωθεί σαν μια τέλεια λογαριθμική μπούκλα που έχει υπνωτίσει πολλούς στοχαστές. Η ίδια περιστροφική κίνηση παρατηρείται και φανταστικά πτηνά, όσο και στη συστροφή του κοχυλιού. Τον 17ο αιώνα, ένας Ελβετός μαθηματικός, ο Τζέικομπ Μπερνούλι, την βάφτισε spira mirabilis, ή «θαυμάσιο σπιράλ».
Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι, Γιοχάνες Βερμέερ
Θα φανταζόταν κανείς ότι στο πασίγνωστο αριστούργημα «Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» του Βερμέερ θα έβλεπε το σκουλαρίκι. Για κοιτάξτε καλύτερα. Αυτό που με την πρώτη ματιά φαντάζει σαν ένα μαργαριτάρι, στην πραγματικότητα είναι μια λευκή μπογιά που τοποθετήθηκε εκεί για να δημιουργήσει την τέλεια ψευδαίσθηση. Ο καλλιτέχνης εξαπατά το οπτικό μας νεύρο, για να πιστεύουμε ότι βλέπουμε ένα μαργαριτάρι που μοιάζει με μια λεπτεπίλεπτη φυσαλίδα αέρα. Όμως όσο και αν το παρατηρήσετε δεν θα δείτε κρίκο που να συνδέει το μαργαριτάρι με το αυτί της κοπέλας. Το μαργαριτάρι του Βερμέερ δεν είναι παρά μια οπτική ψευδαίσθηση, που αντικατοπτρίζει την παραδοξότητα της παρουσίας μας στον κόσμο.
Η Κραυγή, Έντβαρντ Μουνκ
Εδώ και καιρό κάποιοι πιστεύουν ότι η φιγούρα της διάσημης «Κραυγής» του Έντβαρτ Μουνκ αντικατοπτρίζει την έκφραση στο πρόσωπο μίας περουβιανής μούμιας την οποία είχε δει στην Παγκόσμια Έκθεση του 1889 στο Παρίσι. Αλλά ο Μουνκ ενδιαφερόταν περισσότερο για το μέλλον παρά για το παρελθόν και ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος για τους ρυθμούς της τεχνολογίας. Σίγουρα στην ίδια Έκθεση είχε εντυπωσιαστεί περισσότερο από το θέαμα ενός τεράστιου λαμπτήρα που ήταν γεμάτος με 20.000 μικρότερους λαμπτήρες και στέκονταν σε ένα βάθρο υψωμένος πάνω από το περίπτερο. Αφιερωμένο στον Τόμα Έντισον, το γλυπτό γύρισε ξαφνικά έναν διακόπτη στο μυαλό του Μουνκ. Γι’ αυτό το περίγραμμα του προσώπου της φιγούρας της κραυγής αποδίδει με εξαιρετική ακρίβεια το ηλεκτρικό τοτέμ του Εντισον.
Το φιλί, Γκούσταβ Κλιμτ
Σίγουρα η αγάπη και το πάθος βρίσκονται πολύ μακριά από τα μικροσκόπια των εργαστηρίων. Όχι όμως και το «Φιλί» του Γκούσταβ Κλιμτ. Τη χρονιά που ζωγράφισε τον περίφημο πίνακά του, στη Βιέννη κυριαρχούσε η γλώσσα των αιμοπεταλίων και των κυττάρων του αίματος, ειδικά γύρω από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου ο ίδιος ο Κλιμτ, πριν από χρόνια, είχε κληθεί να δημιουργήσει πίνακες βασισμένους σε ιατρικά θέματα. Ο Καρλ Λαντστάινερ, πρωτοπόρος ανοσολόγος στο πανεπιστήμιο που πρώτος έκανε τον διαχωρισμό των ομάδων αίματος, προσπαθούσε εκείνο τον καιρό να κάνει μεταγγίσεις αίματος. Παρατηρήστε τα περίεργα μοτίβα που στροβιλίζονται στον χιτώνα της γυναίκας και θα καταλάβετε τι ακριβώς είναι: τρυβλία πετρί, τα γυάλινα πιατάκια που χρησιμοποιούν οι βιολόγοι για την καλλιέργεια των κυττάρων. Σαν ο καλλιτέχνης να μας παρουσιάζει μια αξονική τομογραφία της ψυχής. Το «Φιλί» είναι η βιοψία της αιώνιας αγάπης.
Λουόμενοι στην Ανιέρ, Ζορζ Σερά
Ο μεγάλος πίνακας με τους Παριζιάνους που χαλαρώνουν την ώρα του μεσημεριανού στις όχθες του Σηκουάνα, το πρώτο έργο που παρουσίασε ο Σερά, αρχικά τελείωσε το 1884. Χρόνια μετά ο καλλιτέχνης επανήλθε, όταν είχε πλέον τελειοποιήσει την τεχνική του που έγινε και η υπογραφή του, με μικρές κουκκίδες χρώματος που αποκτούν συνοχή στο μάτι του παρατηρητή όταν τις παρατηρεί από απόσταση. Η θεωρία των χρωμάτων που διακρίνεται στο ώριμο στυλ του Σερά, γεννάται εν μέρει από τις ιδέες του Γάλλου χημικού Μισέλ Εζέν Σεβρέιγ, ο οποίος απέδειξε πώς η αντιπαράθεση των αποχρώσεων μπορεί να ενεργοποιήσει μια τονική ένταση στη φαντασία. Στο βάθος του πίνακα διακρίνεται μια σειρά από καπνοδόχους ενός εργοστασίου που παράγει κεριά, μια βιομηχανική καινοτομία για την οποία ήταν επίσης υπεύθυνος ο Σεβρέιγ. Αυτές οι καμινάδες, οι οποίες μοιάζουν περισσότερο με πινελιές που κάνουν την ύπαρξη τους να ξεθωριάζει, είναι μια αφιέρωση στον επιστήμονα, χωρίς τον οποίο δεν θα ήταν εφικτό το λαμπερό όραμα του Σερά.
Βροχή, Ατμός και Ταχύτητα – Ο Μέγας Δυτικός Σιδηρόδρομος, Ουίλιαμ Τέρνερ
Δεν είναι μυστικό ότι ο Τέρνερ έκρυψε έναν λαγό που απομακρύνεται πηδώντας από το σκοτεινό μονοπάτι της ατμομηχανής που πλησιάζει. Ο ίδιος ο ζωγράφος τον έδειξε σε ένα μικρό αγόρι που επισκέφθηκε τη Βασιλική Ακαδημία την ημέρα που επρόκειτο να εκτεθεί το έργο. Πώς μπορεί, όμως, αυτή η μικροσκοπική λεπτομέρεια να περιγράψει τον στοχασμό του Τέρνερ για την τεχνολογία της καταπάτησης; Γιατί ένιωθε υποχρεωμένος να το επισημάνει; Από την αρχαιότητα ο λαγός συμβόλιζε την αναγέννηση και την ελπίδα. Όταν ο πίνακας παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1844, οι επισκέπτες διατηρούσαν ακόμη στην ψυχή τους νωπή τη φρίκη από μια τραγωδία που είχε συμβεί την παραμονή των Χριστουγέννων, πριν από δυόμισι χρόνια, όταν ένα τρένο εκτροχιάστηκε 10 μίλια από τη γέφυρα που απεικονίζεται στο έργο με αποτέλεσμα να σκοτωθούν εννέα ταξιδιώτες της τρίτης θέσης και να ακρωτηριαστούν άλλοι 16. Τοποθετώντας το μικροσκοπικό λαγό στον πίνακα, ο Τέρνερ μεταμορφώνει το έργο σε ένα οδυνηρό αφιέρωμα και αναστοχασμό σχετικό με την ευθραυστότητα της ζωής.
Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων, Ιερώνυμος Μπος
Ένα αυγό «κρυμμένο» ακριβώς στο κέντρο του εσωτερικού τρίπτυχου, που ισορροπεί στο κεφάλι ενός γυμνού ιππέα, είναι ένα στοιχείο αρκετά γνωστό στους θαυμαστές του Ολλανδού ζωγράφου. Πώς όμως αυτή η μικρή λεπτομέρεια ξεκλειδώνει την πραγματική έννοια του έργου; Όταν τα πτερύγια του τρίπτυχου είναι κλειστές, αποκαλύπτεται η εξωτερική πλευρά τους, που είναι επίσης ζωγραφισμένη. Το εξωτερικό έργο αποκαλύπτει έναν εύθραυστο κόσμο κλεισμένο μέσα σε μια διάφανη σφαίρα – αβγό που αιωρείται στον αιθέρα. Ανακαλύπτουμε, λοιπόν, ότι ο Μπος συνέλαβε το περίπλοκο έργο του ως ένα αυγό που συνεχώς σπάει και γίνεται όλο ξανά, κάθε φορά που ανοίγουμε και κλείνουμε το έργο. Ανοίγοντας και κλείνοντας το τρίπτυχο, θέτουμε σε κίνηση έναν κόσμο που μόλις δημιουργήθηκε ή γυρίζουμε το χρόνο πίσω πριν από την αρχή, πριν ακόμη χαθεί η αθωότητά μας.
Ταπισερί Μπαγιέ
Οι ξεχασμένες γυναίκες που πριν από περίπου μια χιλιετία, έφτιαξαν την εμβληματική κεντημένη ταπισερί των 70 μέτρων που αφηγούνται τα γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην κατάκτηση της Νορμανδίας. Δεν είναι απλά ένα εξαιρετικό κέντημα. Είναι μια εκπληκτική αφήγηση των ιστορικών γεγονότων. Το βέλος που τρυπά το μάτι του βασιλιά Χάρολντ σε μια κρίσιμη σκηνή κοντά στο τέλος του οπτικού έπους, είναι μια μετα-αφηγηματική επινόηση που μοιάζει με τη βελόνα με την οποία υφαίνεται η περίπλοκη ιστορία. Πιάνοντας το βέλος, ο τραυματίας Χάρολντ θολώνει την ταυτότητά του όπως έχει θολώσει και εκείνη του καλλιτέχνη και του παρατηρητή, καθώς το μάτι τους περνάει από σκηνή σε σκηνή.
Πηγή: BBC