Το ζήτημα της έλλειψης στέγης, ενός από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αποτελεί την ύστατη μορφή φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και φαίνεται να έχει επιδεινωθεί στη χώρα μας τα χρόνια της κρίσης.
Σύμφωνα με την την αναφορά της Feantsa (2017) για την Ελλάδα , παρότι δεν υπάρχει συστηματική καταγραφή, βάσει μιας εμπειρικής εκτίμησης παρατηρείται μια αύξηση, ως συνέπεια της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, κυρίως στον αριθμό των ”αόρατων” αστέγων, δηλαδή των ατόμων που μπορεί να ζουν σε επισφαλείς και ανεπαρκείς συνθήκες στέγασης, αλλά δεν εντοπίζονται από τις οργανώσεις, εκτός αν οι ίδιοι απευθυνθούν σε αυτές για βοήθεια.
Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Αντιθέτως, πιο συχνά οι άνθρωποι με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση και τις μεγαλύτερες ανάγκες, είναι αυτοί που πιο δύσκολα θα μπορέσουν να φτάσουν να ζητήσουν βοήθεια, να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους ή έστω να ακουστούν ως φωνή...συχνά μένουν «αόρατοι».
Το φαινόμενο που έχει ερευνηθεί λιγότερο, τουλάχιστον στη χώρα μας, είναι αυτό της σύνδεσης της έλλειψης στέγης με προβλήματα ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τη μοναδική έρευνα που υπάρχει στην Ελλάδα ( Π. Χονδράκη, 2012), παρατηρούμε το παράδοξο φαινόμενο ότι, ενώ η επικράτηση των ψυχικών διαταραχών είναι μεγαλύτερη στους αστέγους από ό,τι στον γενικό πληθυσμό, η πλειοψηφία δεν έχει ψυχιατρική περίθαλψη.
Σε ό,τι αφορά την στέγασή τους, πρόκειται για πολλαπλό αποκλεισμό και φαύλο κύκλο. Υπάρχουν δεδομένα που καταδεικνύουν ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας αυξάνουν τον κίνδυνο απώλειας στέγης και αντίστοιχα η διαβίωση στον δρόμο εντείνει την ψυχοπαθολογία. Παρόλα αυτά οι άνθρωποι αυτοί έχουν μικρότερη πρόσβαση στις υπηρεσίες, όπως επιβεβαιώνει και μια μεγάλη έρευνα του ευρωπαϊκού οργανισμού Mental Health Europe to 2013 και αποκλείονται τόσο από δομές ψυχικής υγείας κυρίως λόγω του ότι δεν ανταποκρίνονται στις ”προδιαγραφές” των εξυπηρετούμενων όσο και από δομές φιλοξενίας αστέγων για τον ίδιο λόγο.
Αυτοί οι άνθρωποι στερούνται, λοιπόν, δυο βασικών δικαιωμάτων, τη στέγη και την περίθαλψη. Πρόκειται για ανθρώπους που ”πέφτουν” ανάμεσα στα κενά των υπηρεσιών που αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν τις πολύπλοκες ανάγκες τους περιθωριοποιώντας τους ακόμα περισσότερο, ώσπου τα συμπτώματά τους να γίνουν κραυγαλέα.
Οι άστεγοι άνθρωποι με σοβαρές ψυχικές δυσκολίες, συννοσηρότητες, ή/και χρήση ουσιών είναι συχνά άνθρωποι που έχουν υποστεί ψυχικά τραύματα και λόγω αυτού η συμπεριφορά τους συχνά δημιουργεί δυσκολίες στους επαγγελματίες, που δεν ξέρουν πώς να τους προσεγγίσουν και ενίοτε τους αποκλείουν από τις υπηρεσίες, εντείνοντας με αυτόν τον τρόπο το τραύμα.
Άλλοι λόγοι του αποκλεισμού, είναι οι κοινωνικές διακρίσεις και το στίγμα, τα στερεότυπα που ενστερνίζονται ακόμα και πολλοί επαγγελματίες, η έλλειψη συντονισμού μεταξύ υπηρεσιών, η έλλειψη οικονομικών και ανθρώπινων πόρων και κυρίως η έλλεψη υπηρεσιών που θα είναι σχεδιασμένες να καλύψουν τις πολύπλοκες ανάγκες τους.
Το θέμα των υπολειμματικών πολικών περίθαλψης και στέγασης των αστέγων με προβλήματα ψυχικής υγείας από το σύστημα κοινωνικής προστασίας στη χώρα μας αναδεικνύει και η υπό δημοσίευση έρευνα (Ν. Κουραχάνη και Π. Φίτσιου) που καταλήγει σε προτάσεις για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός συντονισμένου και εξατομικευμένου σχεδίου στεγαστικών και κοινωνικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών υγείας, ώστε να φύγουμε από τις πολιτικές αντιμετώπισης του ΄΄επείγοντος΄΄ και να περάσουμε σε παρεμβάσεις που δίνουν πιο μακροχρόνιες λύσεις σεβόμενοι έμπρακτα τα δικαιώματα αυτού του ευάλωτου πληθυσμού.
Στην Ελλάδα η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής & Ψυχικής Υγείας στο πλαίσιο του ευρωπαικού προγράμματος ERASMUS+ DIGNITY & WELL-BEING: Exchange for changing, όπου συμμετέχει ως εταίρος, έχει αναπτύξει συνεργασία με την οργάνωση Praksis, το περιοδικό δρόμου ΄΄Σχεδία΄΄ και το Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία, το οποίο έτσι κι αλλιώς ήταν μέρος αυτής της πρωτοβουλίας εξαρχής.
Είναι γεγονός ότι έχουν γίνει αξιόλογα βήματα τόσο σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και σε επίπεδο Υπουργείων Υγείας και Εργασίας, καθώς και φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών και δρομολογούνται ακόμη περισσότερα μέσα από προγράμματα, δράσεις και θεσμικές πρωτοβουλίες και νομοθετικές βελτιώσεις σχετικά με τη στατιστική αποτύπωση του φαινομένου, την πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της έλλειψης στέγης.
Πιστεύουμε, ωστόσο, ότι χρειάζεται μια γενναία πολιτική πρωτοβουλία, πράγμα που διαφαίνεται να υπάρχει, σε συνδυασμό με έναν επιστημονικό σχεδιασμό, ώστε να αντιμετωπιστούν οι πιο αποκλεισμένοι από αυτούς τους αποκλεισμένους από κοινωνία και υπηρεσίες ανθρώπους. Μένει πλέον να το δούμε στην πράξη. Γιατί εκεί δοκιμάζεται πάντα ο σεβασμός μας στα ανθρώπινα δικαιώματα, σε αυτό που είναι πιο ανοίκειο και τεστάρει τα όρια των δυνατοτήτων μας και των απαντήσεων που μπορούμε να δώσουμε...