Με την παγκόσμια εξάπλωση του κορονοϊού (COVID-19) και τη συνεπακόλουθη αναστάτωση που έχει προκαλέσει σε όλες τις χώρες της υφηλίου, πολλά είναι τα ερωτήματα τα οποία εγείρονται αναφορικά με την κατεύθυνση την οποία θα πάρουν τα πράγματα σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Με τα κρούσματα και τους θανάτους να αυξάνονται καθημερινά- τα περιοριστικά μέτρα από μεριάς κρατών να αυξάνονται αναλόγως- η αγωνία, ο φόβος και η αβεβαιότητα των κοινωνιών μοιάζει να κορυφώνεται. Σε τέτοιες περιπτώσεις, βεβαίως, μόνο η νηφαλιότητα αποτελεί την ενδεδειγμένη στάση σχετικά και με τη διάγνωση της κατάστασης και με την αντιμετώπισή της.
Δίχως να υπάρχει ακόμη καθαρή εικόνα αναφορικά με τη διαχείριση και τα αποτελέσματά της σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να αναγνώσουμε τι συνεπάγεται η παρούσα εξέλιξη, ποιοι ενδεχομένως βγαίνουν κερδισμένοι και ποιοι χάνουν- διότι δεν είναι σαφές ότι η κατάσταση αυτή ζημιώνει όλους. Συνεπώς, ποιων τα συμφέροντα θα μπορούσαν να εξυπηρετούνται εν προκειμένω; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, θα πρέπει κανείς να λάβει υπόψη όλα τα δεδομένα της σύγχρονης πραγματικότητας σε πολιτικοοικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και κατόπιν- με επιφυλάξεις δε, καθώς η κατάσταση είναι ακόμη αρκετά ρευστή- να οδηγηθεί σε κάποια συμπεράσματα.
Ας τα πάρουμε όμως, τα πράγματα από την αρχή. Επί του παρόντος, με την αναγγελία διάδοσης του ιού, οι κυβερνήσεις όλων των κρατών- άλλες πιο άμεσα και άλλες υστερόχρονα- έλαβαν μέτρα για την καταστολή και την αντιμετώπιση της παγκόσμιας πανδημίας. Σε ρητορικό επίπεδο, το σλόγκαν/πρόταση- το οποίο κατέληξε σε προσταγή- «Μείνετε σπίτι» έγινε παγκόσμιο ως αναγκαία συνθήκη για την παρεμπόδιση περαιτέρω διάδοσης του ιού, όσο επιστήμη μάχεται να βρει το αντίδοτο στον άγνωστο αυτό «εχθρό» και όσο τα δημόσια συστήματα υγείας των χωρών προετοιμάζονται να υποδεχτούν ασθενείς, θωρακίζονται και αποφεύγεται ούτως κατά το δυνατόν ο κατακλυσμός των κέντρων περίθαλψης. Η πολιτική αυτή, φαίνεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να λειτούργησε. Σε αρκετές χώρες ελήφθησαν μέχρι και «ακραία» μέτρα, όπως πρόστιμα ή ακόμη και φυλάκιση, για όποιον παραβιάζει τις εκδοθείσες οδηγίες από την κυβέρνηση του κράτους του. Το αποτέλεσμα είναι χώρες ολόκληρες να έχουν τεθεί σε καραντίνα και να μην λειτουργεί πλέον τίποτα πλην των απαραιτήτως αναγκαίων θεσμών και υπηρεσιών.
Η νέα πραγματικότητα
Η καθημερινότητα των ανθρώπων, υπό το φως των εν λόγω εξελίξεων, έχει αλλάξει καταλυτικά. Όσοι έχουν τη δυνατότητα, συνεχίζουν να εργάζονται από το σπίτι, κάποιοι δε που οι εργασίες τους είναι αποκλειστικά εξωτερικές, έχουν προβεί σε σχετικούς διακανονισμούς και υπό περιοριστικά μέτρα μπορούν και εργάζονται, ενώ μεγάλη μερίδα του πληθυσμού παραμένει στο σπίτι χωρίς πραγματικά να εργάζεται. Ωστόσο, για πόσο θα συνεχίσει η κατάσταση αυτή; Το σίγουρο είναι ότι δεν είναι ανεκτό για τον κάθε επιχειρηματία να βρίσκεται με κλειστή την επιχείρησή του στο σπίτι ούτε, φυσικά, βιώσιμη είναι η παρούσα συνθήκη για τον εκάστοτε επιχειρηματία ή εργαζόμενο.
Παρόλα αυτά, ποιοι είναι λοιπόν αυτοί που κερδίζουν με το παγκόσμιο «lockdown; Λαμβάνοντας υπόψη τη γενική κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί, με την μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων να βρίσκονται περιορισμένοι στο σπίτι, κάποιες επιχειρήσεις («οι κολοσσοί») συνεχίζουν να κερδίζουν από τη διαδικασία αυτή παρά την παγκόσμια πτώση των μετοχών στο χρηματιστήριο. Πώς όμως και γιατί συμβαίνει αυτό; Αν αναλογιστεί κανείς την λίστα με τις πιο πλούσιες επιχειρήσεις παγκοσμίως, θα διαπιστώσει ότι ο βασικός τομέας δραστηριότητας τους- με εξαίρεση την πλουσιότερη όλων, Saudi Aramco1, η οποία δραστηριοποιείται στον τομέα παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, που παρά τη διαμάχη στην αγορά ενέργειας που έχει ξεσπάσει μεταξύ OPEC και Ρωσίας, ο τομέας αυτός θα συνεχίζει να πουλάει κανονικά εξαιτίας της ανελαστικής ζήτησης του προϊόντος του- είναι το διαδίκτυο. Δεύτερη είναι η Apple, η οποία ως γνωστόν πουλάει ηλεκτρονικά προϊόντα τα οποία βρίσκονται διαρκώς σε σύνδεση με το διαδίκτυο. Τρίτη είναι η Microsoft, η οποία πέραν του λογισμικού συστήματος των Windows- μέρος του οποίου είναι η μηχανή αναζήτησης Internet Explorer και πλέον η αναβαθμισμένη μηχανή Microsoft Edge- διαθέτει τα προγράμματα Microsoft Office και την κονσόλα του XBOX. Τέταρτη είναι η Google ή επισήμως πλέον Alphabet2, που συνθέτει έναν όμιλο εταιριών οι οποίες σχετίζονται όλες με το διαδίκτυο. Πέμπτη είναι η Amazon η οποία αφορά στο ηλεκτρονικό εμπόριο και έκτο το Facebook, το οποίο διαθέτει ως θυγατρική το Instagram, το Messenger και το WhatsApp.
Συνεπώς, προκύπτει ότι δεδομένου του εγκλεισμού των ανθρώπων στο σπίτι, η επιχειρηματική δραστηριότητα και δη τα κέρδη των εταιριών αυτών δυνάμει θα συνεχίσουν, αν όχι να αυξάνονται, να διατηρούνται, έχοντας υπόψη ότι ο μέσος άνθρωπος στην καραντίνα δαπανά μεγάλο αν όχι το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στο σπίτι «σερφάροντας» στο διαδίκτυο για λόγους αναψυχής ή και εργασίας.
Από την άλλη, συνάμα με αυτή την τάση παρατηρείται να θεσπίζονται διαρκώς μέτρα περιορισμού και ελέγχου της ατομικής δραστηριότητας. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ενόψει της διαδικτυακής χρήσης, ο έλεγχος και η παρακολούθηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς εντός του διαδικτύου για πολιτικούς ή επιχειρηματικούς σκοπούς υπήρξε ολοένα αυξανόμενος. Με την τάση αυτή, αφενός εντείνεται ο έλεγχος/παρακολούθηση, αφετέρου, με τα περιοριστικά μέτρα κυκλοφορίας, με την υποχρεωτική δήλωση του σκοπού εξόδου από το σπίτι για έκαστο πολίτη κ.α. συναφή μέτρα, μοιάζει η ανθρωπότητα να βρίσκεται στα πρόθυρα δημιουργίας μιας νέας πραγματικότητας, με άξονα ένα θωρακισμένο και αυστηρά ελεγχόμενο δημόσιο σύστημα. Διότι αν αναλογιστεί κανείς όλα τα μέτρα ελέγχου που εφαρμόζονται σε κάθε κράτος, προκύπτει το ερώτημα «τι θα γίνει αύριο;» όταν και εφόσον ελεγχθεί η κατάσταση. Ποια θα είναι τα νέα δεδομένα; Ποιο θα είναι το βάθος των μέτρων πρόληψης για αντίστοιχες μελλοντικές κρίσεις που θα τεθούν από τις κυβερνήσεις ως απαραίτητες και τι θα συνεπάγεται αυτό για την ατομική ελευθερία;
Πανδημία και διεθνής σκηνή
Απόρροια, επίσης, της διάχυσης του ιού- πραγματικής και πλασματικής- είναι η αγνόηση από τη διεθνή κοινή γνώμη ορισμένων κρίσιμων εξελίξεων που συντελούνται παράλληλα με το ζήτημα αυτό στη διεθνή σκηνή. Σύμφωνα με το World Economic Forum σε πρόσφατη έρευνα που δημοσίευσε, καταδεικνύονται αρκετές «παράλληλες πραγματικότητες» που βρίσκονται σχετικά στην αφάνεια. Συντομογραφικά αυτές είναι, πρώτον, ο ενεργειακός πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ του OPEC και Ρωσίας που είχε ως αποτέλεσμα την μεγαλύτερη πτώση στην τιμή του πετρελαίου εδώ και δεκαετίες, συμπαρασύροντας και την πτώση των μετοχών- την μεγαλύτερη από τη χρηματοπιστωτική κρίση του ’083. Δεύτερον, το σμήνος ακρίδων που αντιμετωπίζουν πολλές περιοχές στην Αφρική, θέτοντας μία άνευ προηγουμένου απειλή για την ασφάλεια τροφίμων και την επιβίωση των ανθρώπων στην περιοχή. Τρίτον, η νέα προσφυγική κρίση που ξέσπασε από τα τέλη Φλεβάρη στα σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας μετά την απόφαση του Ερντογάν να αφήσει ελεύθερους τους πρόσφυγες να καταφύγουν στην Ευρώπη. Τέταρτον, σε περιβαλλοντικό επίπεδο, οι χειμερινοί μήνες που διανύσαμε το έτος αυτό ήταν οι δεύτεροι πιο θερμοί (ειδικότερα ο Φεβρουάριος) εν σχέσει με όλα τα έτη που γίνεται καταγραφή (από το 1880), σύμφωνα με τη NASA και το NOOA4, κάτι το οποίο ασυζητητί είναι ανησυχητικό.
Πάραυτα, αυτό στο οποίο χρειάζεται εστίαση προσοχής αναφορικά με τα διεθνή τεκταινόμενα, είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Κίνας, που συνεχίζει να μαίνεται στο παρασκήνιο. Εν μέσω πανδημίας και λαμβάνοντας υπόψη το συνεχή ανταγωνισμό ισχύος και επιρροής των δύο Μ. Δυνάμεων και την ακολουθούμενη δράση σε διεθνές επίπεδο, η κάθε κίνηση από μεριάς τους ενδέχεται να είναι καθοριστική για την μετά την κρίση παγκόσμια τάξη πραγμάτων και τη συνεπακόλουθη ισορροπία ισχύος. Συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ με την πρόσφατη δράση τους φαίνεται να έχουν ακολουθήσει μια πολιτική εν μέρει απομονωτισμού («America First») – κλείνοντας τα σύνορα με την Ευρώπη – τη στιγμή που η Κίνα, βλέπει και αξιοποιεί το παράθυρο ευκαιρίας που της παρουσιάζεται παρέχοντας σημαντική βοήθεια (ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού) σε Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία και Σερβία, μεταξύ άλλων- και εκτός Ευρώπης, σε Ιράν. Έτσι, καθώς η μία δύναμη διαβρώνει τις συμμαχίες της ενόψει της παγκόσμιας πρόκλησης, η άλλη χτίζει στο μέλλον καθώς παρουσιάζεται ως «παγκόσμιος σωτήρας»5.
Αυτή, αδιαμφισβήτητα αποτελεί μια κίνηση σημαντικού συμβολισμού. Η Κίνα, μετά το μεγαλεπήβολο και φιλόδοξο σχέδιο του BRI6 αναζητά με κάθε ευκαιρία να συνεισφέρει και να αφήσει το στίγμα της σε κάθε διεθνές ζήτημα, δημιουργώντας σταδιακά στάτους παγκόσμιου παίκτη. Έτσι, σύμφωνα με τον Jonathan Marcus του BBC «αυτό που διακυβεύεται αυτή τη στιγμή είναι η παγκόσμια ηγεσία». Επιπροσθέτως, όπως σημειώνουν οι ειδικοί στα θέματα της Ασίας, R. Doshi και K. Campbell σε άρθρο τους στο Foreign Affairs: «Το στάτους των Ηνωμένων Πολιτειών ως παγκόσμιος ηγέτης τις επτά προηγούμενες δεκαετίες είχε χτιστεί όχι μόνο στον πλούτο και την ισχύ, αλλά και στη συνοδευόμενη νομιμότητα που ακολουθούσε τις ενέργειές τους αναφορικά με την εσωτερική διακυβέρνηση, την παροχή παγκόσμιων δημοσίων αγαθών και της ικανότητας και προθυμίας να επιθεωρούν και να συντονίζουν μια παγκόσμια απόκριση έναντι των κρίσεων». Η πανδημία, επισημαίνουν, «θέτει σε δοκιμασία και τα τρία στοιχεία της Αμερικανικής ηγεσίας και, καθώς η Ουάσιγκτον παραπαίει, το Πεκίνο αδράττει την ευκαιρία και κινείται γρήγορα ώστε να καλύψει το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως παγκόσμιο ηγέτη στην αντιμετώπιση της πανδημίας».
Συμπέρασμα
Εν συμπεράσματι, αρκετά και έντονα παραμένουν τα ερωτήματα τις μέρες αυτές εν μέσω της παγκόσμιας πανδημίας, αναφορικά με τον ολοένα αυξανόμενο περιορισμό των μετακινήσεων, της επιχειρηματικής δραστηριότητας αφενός και τον διαρκώς αυξανόμενο έλεγχο από μεριάς κυβερνήσεων εν σχέσει με την καθημερινή ανθρώπινη δραστηριότητα και ζωή. Δεν είναι, όμως, ακόμη βέβαιο ποιοι θα ωφεληθούν από τις τρέχουσες εξελίξεις, τι θα συνεπάγονται οι έλεγχοι και μέχρι που θα φτάσουν. Αυτό, ωστόσο που μπορεί να παρατηρηθεί, είναι πρώτον, μια παγκόσμια ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου είναι στα πρόθυρα της πραγματοποίησης, έχοντας υπόψη την αναστολή λειτουργίας των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και την ταυτόχρονη συνέχιση της δραστηριότητας των μεγάλων, η οποία ceteris paribus σαφώς θα είναι υπέρ των μεγάλων- ή λαϊκά ειπωμένα, οι πλούσιοι θα γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι.
Δεύτερον, τη στιγμή που όλη η διεθνής κοινότητα ασχολείται με την καταστολή του κορονοϊού, συντελούνται ταυτοχρόνως άλλες σημαντικές δυναμικές, όπως ο πόλεμος στην ενέργεια, η προσφυγική κρίση και ο ευρύτερος ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας, που ενόψει της αντιμετώπισης της κρίσης, ενδέχεται να αναδιαμορφώσει τις αυριανές ισορροπίες και την παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
1 Η Saudi Aramco είναι πετρελαϊκή εταιρία από τη Σαουδική Αραβία και η είναι η πλουσιότερη εταιρία στον κόσμο, με την αξία τις σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις στο χρηματιστήριο να αγγίζει τα 1,9 τρις δολάρια. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. εδώ
2 Η Google μετονομάστηκε πρόσφατα σε «Alphabet», καθώς η εταιρία δραστηριοποιείται εδώ και αρκετό καιρό σε τομείς πέραν απλά της αναζήτησης Google και καθώς πλέον κατέχει αρκετές σημαντικές εταιρίες, όπως την Android, το YouTube και την AdWords, μεταξύ άλλων.
3 Με μια πιο διεισδυτική ματιά, στην τρέχουσα κατάσταση στον τομέα της ενέργειας, η διαμάχη αυτή που προέκυψε μεταξύ του Οργανισμού Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών και της Ρωσίας- που μέχρι πρότινος είχαν μια συνεργατική σχέση- φαίνεται ότι είχε δύο στόχους: πρώτον αποτέλεσε μια κίνηση ως αντίποινα στην μη αποδοχή της Ρωσίας να περικόψει την παραγωγή της και δεύτερον, (υπέρτερος στόχος) να κερδίσει μερίδιο επί της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας θέτοντας την πιο ανταγωνιστική τιμή (20$/βαρέλι, από σχεδόν 50$ που ήταν τα τελευταία 5 έτη συνεχόμενα) και να ανακτήσει το χαμένο έδαφος στις αγορές από την ογκώδη διοχέτευση του Αμερικανικού σχιστόλιθου. Επί του παρόντος, η ζημιά που έχει προκαλέσει η κίνηση αυτή στις αγορές είναι τεράστια και είναι αμφίβολο αν ο OPEC έχει οφέλη από αυτό.
4 National Oceanic and Atmospheric Administration. Εξαιρετικό παράδειγμα αποτελεί η Νορβηγία, όπου τον Ιανουάριο του 2020 η θερμοκρασία άγγιξε τους του 19 βαθμούς Κελσίου- θερμοκρασία η οποία αφορά σε 25 βαθμούς παραπάνω από το ιστορικό μέσο όρο της χώρας τον αντίστοιχο μήνα.
5 Η Κίνα με τη συνεχή βοήθεια που παρέχει στα Ευρωπαϊκά κράτη και στην Αφρική φαίνεται πάνω στη συνεργατική βάση του «Δρόμου το Μεταξιού» να πλάθει ένα «Health Silk Road».
6 Belt and Road Initiative (ήτοι ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού)