Πολλά θυμίζουν παραμυθόσπιτα, σαν εκείνα που βλέπαμε στις εικονογραφήσεις των παραμυθιών όταν ήμασταν μικρά. Όμως δεν κινδυνεύουν να πέσουν με ένα απλό φύσημα του κακού λύκου, αφού είναι εξαιρετικά ανθεκτικά, ίσως περισσότερο από τα τσιμεντένια.
Φτιάχνονται από φυσικά υλικά, διαφορετικά κάθε φορά, ανάλογα με τα υλικά που υπάρχουν σε κάθε περιοχή. Χώμα, άχυρα, τρίχες από ζώα, ασβέστη, φύκια, ακόμη και μέλι, για την αδιαβροχοποίηση. Ότι σου δίνει η φύση.
Το BBC πρόσφατα έκανε ένα αφιέρωμα για τη νέα τάση στην αρχιτεκτονική που κερδίζει όλο και περισσότερο κόσμο παγκοσμίως, αναφέροντας μάλιστα ότι ήρθε για να σώσει τον κόσμο. Γιατί αυτές οι κατασκευές που περιγράφονται στο ρεπορτάζ, εκτός από φθηνές και φιλικές για το περιβάλλον, είναι και εξαιρετικά αντισεισμικές.
Στη χώρα μας με τη φυσική δόμηση –όπως είναι ο γενικός όρος- ασχολείται μεταξύ άλλων ο κοινωνικός συνεταιρισμός από τη Λάρισα με το όνομα Cob.
Τα σπίτια Cob και η φυσική δόμηση
Τα σπίτια cob είναι σπίτια που φτιάχνονται από φυσική πρώτη ύλη, όπως άμμο, χώμα, πέτρες, άχυρο, ξύλο, νερό, κλπ. και έχουν λιγότερο περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος από τα τσιμεντένια. Τα γήινα αυτά σπίτια, όπως αλλιώς είναι γνωστά, διακρίνονται για την αντοχή τους στις πιο σκληρές κλιματικές συνθήκες, αλλά και για μια τεχνική που δεν εξαρτάται από βιομηχανικά υλικά και βαριά μηχανήματα. Κι αυτό επειδή η φύση εξασφαλίζει τα δομικά υλικά που χρειάζονται.
Ένα είδος γήινου σπιτιού είναι και τα πλίνθινα. Ουσιαστικά μιλάμε για μια πανάρχαια τεχνική η οποία έχει συνδυαστεί με νέες πιο μοντέρνες μεθόδους, μας εξηγεί ο Κώστας Κοντομάνος, ένας εκ των ιδρυτών του συνεταιρισμού Cob.
«Όταν λέμε ότι φτιάχνουμε σπίτια με φυσικά υλικά, ο κόσμος πρέπει να ξέρει ότι υπάρχουν πολλές τεχνολογίες για να το φτιάξεις. Το βασικό είναι να χρησιμοποιήσεις φυσικά υλικά που σου δίνει η κάθε περιοχή. Αν είσαι στη Λάρισα, θα χτίσεις με πληθιά γιατί έχει πολλή χώμα, αν είσαι σε νησί μπορείς να χτίσεις με φύκια, αν είσαι στη Μογγολία θα χτίσεις με τρίχες από γιακ, αν είσαι στον Βόρειο Πόλο θα χτίσεις με χιόνι και αν είσαι στη Φινλανδία με ξύλα. Αυτό σημαίνει φυσική δόμηση».
Όμως δεν πρέπει να συγχέεται με τα παλιά χωμάτινα σπίτια που πολλοί έχουμε στο μυαλό μας, αφού πλέον οι τεχνολογία και οι τεχνικές έχουν αλλάξει και δεν υπάρχουν τα προβλήματα που υπήρχαν στα σπίτια του ’50 και του ’60, για παράδειγμα, με τα χώματα, τις σκόνες και τις λάσπες. «Αλλάζει η τεχνολογία οπότε αλλάζει και η συμπεριφορά του κτιρίου».
Το πρώτο τους έργο ήταν ένα σπίτι στον Νέσσωνα το Σεπτέμβριο του 2001.
Έκτοτε έχουν φτιάξει πάνω από 25 σπίτια. «Υπάρχουν σπίτια που έχουν χτιστεί για εξοχικά, άλλα που έχουν χτιστεί για πειραματικούς λόγους και άλλα που έχουν χτιστεί για πρώτες κατοικίες».
Το κόστος
Και το κόστος τους; Ποικίλει, ανάλογα με τα υλικά και το τι θέλει ο καθένας για την κατοικία του. Για πολύ απλές κατασκευές, ξεκινά από 50 ευρώ το τετραγωνικό και φτάνει μέχρι 800 ευρώ το τετραγωνικό, στην οποία τιμή περιλαμβάνονται τα πάντα, ακόμη και η οικοδομική άδεια. Το μεγαλύτερο σπίτι που έχουν κάνει είναι 300 τετραγωνικά. «Φτιάξαμε ένα σπίτι 300 τ.μ. στον Παρνασσό, άλλο ένα κοντά στη Θεσσαλονίκη. Τα περισσότερα είναι γύρω στα 150 με 200 τ.μ.», λέει στη HuffPost Greece.
Τα σπίτια αυτά έχουν θεμέλια κανονικά, γίνονται όροφοι εάν το θελήσει ο ιδιοκτήτης, ενώ ο συνεταιρισμός προσφέρει διάφορους τρόπους με τους οποίους μπορεί να χτιστεί το σπίτι: Μπορεί να συμμετέχει και ο ιδιοκτήτης στο χτίσιμο (ένας άλλωστε από τους στόχους του συνεταιρισμού είναι και να εκπαιδεύει τον κόσμο στην φυσική δόμηση), ή να το χτίσουν μόνο τα μέλη του συνεταιρισμού, ή να χρησιμοποιηθούν και εθελοντές.
Μια από τις ερωτήσεις μου μετά από όλα αυτά που άκουσα για τα γήινα σπίτια ήταν εάν υπάρχει κάποιος περιορισμός σε αυτού του είδους των κτηρίων, σε σχέση με τα συμβατικά; «Αν υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να κάνει αυτό το κτήριο, ή που δεν μπορούν να κάνουν τα άλλα;», ήταν η απάντηση.
«Είναι πιο καλά για πολλούς λόγους. Καταρχήν είναι πιο οικονομικά. Επίσης το αποτύπωμα στο περιβάλλον είναι πολύ πιο χαμηλό. Και η ζωή στο σπίτι σου δεν έχει τοξίνες και καρκίνους. Αυτά είναι τα τρία βασικά επιχειρήματα», μας λέει. Όπως μου εξηγεί, το τσιμέντο είναι ένα υλικό τοξικό, καθώς επίσης και οι κόλλες ή διάφορα άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται σε συμβατικές κατασκευές.
Το πρόβλημα με την ελληνική νομοθεσία είναι ότι για να λάβει οικοδομική άδεια ένα σπίτι, θα πρέπει να έχει τσιμέντο στα θεμέλια, οπότε οι κατασκευές στην Ελλάδα δεν μπορούν να το αποφύγουν. Όμως δεν μπαίνει καθόλου τσιμέντο στο υπόλοιπο σπίτι, οπότε το μοναδικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, βρίσκεται στο υπέδαφος.
Τι είναι τα γήινα σπίτια
Τα γήινα σπίτια είναι αυτά που φτιάχνονται από φυσικά υλικά. Η τάση ξεκίνησε από την Αμερική, από εναλλακτικούς ανθρώπους που ήθελαν να εκμεταλλευτούν και στη δόμηση τα οφέλη που μας δίνει η φύση. Πλέον υπάρχουν και κατασκευαστικές που χρησιμοποιούν τη φυσική δόμηση, κυρίως για μεγάλες κατασκευές που χρειάζονται εργαλεία και μηχανήματα.
Ένα είδος γήινου σπιτιού είναι το γνωστό πλίνθινο. Η πλίθα είναι ένα συμπιεσμένο υλικό που έχει βάση το χώμα και άλλα οργανικά υλικά, όπως άχυρο. Είναι ένα από τα παλαιότερα δομικά υλικά στον κόσμο και τα συστατικά του μπορεί να διαφέρουν αφού φτιάχνεται από οτιδήποτε είναι διαθέσιμο στην περιοχή.
Άλλο παραπλήσιο είδος είναι οι κατασκευές με γαιόσακους.
Μείγμα ανάλογο με αυτό της πλίθας, εμπλουτισμένο με ασβέστη, μπαίνει σε ειδικούς σάκους οι οποίοι στοιβάζονται ο ένας πάνω στον άλλον και κάθε βαριά στρώση ενισχύεται με συρματόπλεγμα για να κρατά τους σάκους στη θέση τους.
Εμπνευστής της τεχνικής αυτής είναι ο ιρανό-αμερικανός αρχιτέκτονας Nader Khalili. Ο Khalili ήταν εξοικειωμένος με τεχνικές από την μέση ανατολή που χρησιμοποιούν πλιθιά για να δημιουργήσουν θόλους και αψίδες. Παρατήρησε λοιπόν ότι οι σάκοι με χώμα είναι ιδανικοί για θολωτά σπίτια.
Οι σάκοι γεμίζονται με ελαφρώς υγρό αργιλώδες χώμα και στιβάζονται ο ένας πάνω από τον άλλο σε στρώσεις, οι οποίες συμπιέζονται πολύ καλά για να απομακρυνθεί ο αέρας.
Στην αρχή χρησιμοποιούνταν σάκοι από κάνναβη οι οποίοι λειτουργούσαν άψογα μέχρι να σαπίσουν. Τους διαδέχθηκαν οι σάκοι από πολυπροπυλένιο έχοντας μεγαλύτερη αντοχή εφόσον κρατούνται μακριά από το ηλιακό φως. Στις μόνιμες κατασκευές οι σάκοι πρέπει να καλύπτονται από εξωτερικό επίχρισμα.
Ο Khalili είχε προτείνει αυτές τις κατασκευές πρώτη φορά στη NASA σε ένα συνέδριο το 1984, ως λύση για τις κατασκευές στη Σελήνη και τον Άρη, χρησιμοποιώντας υλικά που ήταν διαθέσιμα εκεί, αφού η μεταφορά τους από τη Γη θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
Το BBC στο εκτενές αφιέρωμά του μιλά για τα σπίτια με την τεχνική του «superadobe» (σουπερπλίθα σε ελεύθερη μετάφραση), δηλαδή τους γαιόσακους του Khalili, και αναρωτιέται: είναι τα σπίτια που θα σώσουν ζωές;
Αυτό γιατί αυτά τα σπίτια είναι εξαιρετικά ανθεκτικά στους σεισμούς, όπως αναφέρει το ρεπορτάζ. Το BBC έχει ταξιδέψει στο Μεξικό, όπου φτιάχνεται το σπίτι ενός σεισμοπαθή. Έχασε την περιουσία του από έναν σεισμό 7,1 Ρίχτερ τον Σεπτέμβριο του 2017. Τώρα φτιάχνει ένα σπίτι αποκλειστικά από φυσικά και τοπικά υλικά, όπως χώμα, άχυρο και...κοπριά.
Στο συγκεκριμένο σπίτι οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με τρία στρώματα από χώμα, ασβέστη, άχυρα και κοπριά αλόγων. Η σκεπή θα καλυφθεί με τοπικά κεραμικά πλακίδια, που αποτελούν μέρος της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής εδώ και αιώνες.
