Ο παππούς Δημοσθένης και η Αλτσχάιμερ: Μία παρτίδα σκληρού πόκερ

Αυτό που ο παππούς δεν είχε συνειδητοποιήσει είναι ότι το μυαλό του παρέμενε κοφτερό σαν ξυράφι όχι τόσο γιατί έτρωγε γκότζι μπέρις, αλλά κυρίως γιατί η γιαγιά Μαριγώ επί 80 χρόνια του μαγείρευε με βάση τις αρχές της αυθεντικής μεσογειακής διατροφής: άφθονα φρούτα, λαχανικά και όσπρια, ελάχιστες επεξεργασμένες τροφές, κοτόπουλο και ψάρι σε μέτριες ποσότητες, λίγο κόκκινο κρέας και μπόλικο αγνό παρθένο ελαιόλαδο. Σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει μία τροφή που από μόνη της να μπορεί να μας προστατέψει από την Αλτσχάιμερ.
archive

Πώς μπορούμε να κρατήσουμε το μυαλό μας σε φόρμα μέχρι τα βαθιά μας γεράματα; Την απάντηση την έδωσε άθελά του ο παππούς Δημοσθένης - και οι πρόσφατες έρευνες έρχονται απλά να τον επιβεβαιώσουν. Μέσα από την προσωπική ιστορία του παππού Δημοσθένη, μαθαίνουμε τα 5 βήματα που οδηγούν στην πρόληψη της άνοιας. Και όλα αυτά, από τη σκηνή του 1ου TEDxChalkida που πραγματοποιήθηκε στις 14.5.2016.

Διαβάστε το κείμενο της ομιλίας:

Ένα, δύο, τρία. Κάθε 3 δευτερόλεπτα, κάπου στον κόσμο, ένας άνθρωπος μαθαίνει από το γιατρό του ότι έχει Αλτσχάιμερ ή κάποια άλλη μορφή άνοιας. Και το να πρέπει να αντιμετωπίσεις μία διάγνωσή που αργά, αλλά σταθερά σου κλέβει τις αναμνήσεις, θολώνει το νου και αλλοιώνει την προσωπικότητά σου, είναι -ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας- μία από τις πιο τρομακτικές καταστάσεις που μπορεί κανείς να κληθεί να διαχειριστεί.

Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία πολύ δυσάρεστη και δύσκολα διαχειρίσιμη πραγματικότητα. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, 46 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν με άνοια και τα 3/4 από αυτούς έχουν νόσο Αλτσχάιμερ, που είναι και η συχνότερη μορφή της. H Αλτσχάιμερ μάλιστα είναι τόσο συχνή, που δεν αποκλείεται όλοι όσοι βρισκόμαστε τώρα σε αυτή την αίθουσα, κάποια στιγμή στη ζωή μας είτε να έχουμε στο περιβάλλον μας έναν άνθρωπο με Αλτσχάιμερ, είτε να διαγνωστούμε με αυτή.

Πόσοι από εσάς θα θέλατε να ζήσετε μέχρι τα 90 σας; Σηκώστε τα χέρια σας παρακαλώ. Ωραία, οι περισσότεροι! Εύχομαι λοιπόν σε όλους μας κυριολεκτικά να τα εκατοστίσουμε! Θα πρέπει όμως να ξέρετε ότι αν τελικά τα καταφέρουμε, θα έχουμε περίπου 1 στις 3 πιθανότητες να εμφανίσουμε άνοια. Και αυτό γιατί όσο περισσότερα χρόνια ζούμε, τόσο περισσότερο αυξάνεται η πιθανότητα να νοσήσουμε.

Θα ήταν πολύ βολικό να μπορούσα να σας πω ότι μιας και η Αλτσχάιμερ αφορά κυρίως τους ηλικιωμένους, εμείς είμαστε πολλοί νέοι για να νοιαστούμε, σωστά; Τα πράγματα όμως δεν είναι έτσι ακριβώς. Ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς ή πολύ αργά για να ασχοληθούμε με τη φροντίδα της υγείας του εγκεφάλου μας. Η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί να προληφθεί. Αλλά για να κερδίσουμε τη μάχη με τη νόσο, θα πρέπει είμαστε πρόθυμοι να βγούμε έξω από την προσωπική μας ζώνη άνεσης, να εγκαταλείψουμε παλιές συνήθειες και να υιοθετήσουμε έναν φιλικό προς τον εγκέφαλο τρόπο ζωής.

Σήμερα βρίσκομαι εδώ για να σας διηγηθώ μία αληθινή ιστορία: την ιστορία ενός πολύ αγαπημένου μου ανθρώπου που επέλεξε να παραμείνει υγιής μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Γιατί η υγεία είναι πάνω απ' όλα μία προσωπική επιλογή, μία επιλογή που καλούμαστε να κάνουμε κάθε μέρα.

Αυτός είναι ο παππούς Δημοσθένης, ο παππούς της μητέρας μου. Εκτός από λατρεμένος παππούλης, για μένα υπήρξε και ένας άνθρωπος που με επηρέασε πολύ στη ζωή και τις επιλογές μου. Ο προπάππους μου γεννήθηκε το 1915 σε ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό της Πελοποννήσου και ήταν το τελευταίο από τα τρία παιδιά μίας φτωχής, αγροτικής οικογένειας. Τα χρόνια τότε ήταν πολύ δύσκολα. Η αγάπη του για τα γράμματα ήταν μεγάλη, όμως η ανάγκη για επιβίωση ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Έτσι, το καλοκαίρι της δευτέρας δημοτικού εγκατέλειψε για πάντα το σχολείο και ξεκίνησε να δουλεύει στα χωράφια μαζί με τους γονείς και τα αδέλφια του.

Σε όλη του τη ζωή ήταν αεικίνητος, γι' αυτό και παρέμενε σε πολύ καλή φυσική κατάσταση. Ως παιδί, από ανάγκη, έπρεπε να περπατά καθημερινά 2 χιλιόμετρα μέχρι την πιο κοντινή πηγή για να γεμίσει με νερό το μπιτόνι και άλλα τόσα για να το κουβαλήσει μέχρι το σπίτι. Ως ενήλικας, από επιλογή, δεν αγόρασε ποτέ αυτοκίνητο, αλλά επέμενε να κυκλοφορεί με τα πόδια ή με το ποδήλατο. Ως παππούς, από φόβο μήπως συναντήσει τον Άγιο Πέτρο πριν την ώρα του όπως έλεγε, κολυμπούσε χειμώνα καλοκαίρι και κάθε απόγευμα περπατούσε από τη μία άκρη του χωριού μέχρι την άλλη, απολαμβάνοντας μία υπέροχη θέα. Για τον ίδιο λόγο, δεν κάπνιζε, φρόντιζε ολομόναχος το περιβόλι και το κοτέτσι του και κοιμόταν οπωσδήποτε 7 με 8 ώρες την ημέρα. Ο παππούς σεβόταν το σώμα του και εκείνο ανταπέδωσε τη φροντίδα του, επιτρέποντάς του να είναι γερός, δυνατός και ανεξάρτητος μέχρι τα 90 του.

Αναγνωρίζετε αυτό το φυτό; Η επίσημη ονομασία του είναι «Λύκιον το βάρβαρον» ή «Λύκιον το κοινόν» και είναι το φυτό από το οποίο προέρχονται τα γκότζι μπέρις, που τελευταία είναι στη μόδα. Χάριν συντομίας, θα μου επιτρέψετε να αναφέρομαι σε αυτό το φυτό ως... γκοτζιμπεριά! Η γκοτζιμπεριά, λοιπόν, ανήκει στην οικογένεια των Σολανίδων και είναι ένα ξυλώδες, πολυετές φυτό, ιθαγενές στην Ασία. Η συγκεκριμένη όμως γκοτζιμπεριά μεγαλώνει ανάμεσα σε λεμονιές και πορτοκαλιές στην εξωτική Λυκοποριά Κορινθίας!

Ο λόγος είναι ο εξής: πριν από κάποια χρόνια, ο παππούς Δημοσθένης διάβασε σε μια εφημερίδα ότι τα γκότζι μπέρις ανήκουν στις υπερτροφές που προστατεύουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Και πείστηκε! Έτσι λοιπόν, έβαλε λυτούς και δεμένους να του βρουν ένα δενδρύλλιο γκοτζιμπεριάς, το οποίο και πράγματι βρήκε και φύτεψε στο περιβόλι του. Φανταστείτε την έκπληξή μας όταν ένα μεσημέρι του Αυγούστου, κάτω από την κληματαριά στην αυλή των παππούδων μας, παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα μοιραστήκαμε μία σχεδόν εξωπραγματική εμπειρία: παρακολουθήσαμε την προγιαγιά μας τη Μαριγώ, μια κλασσική γιαγιά με τσεμπέρι και μαγκουρίτσα, να φέρνει όλο περηφάνεια στο τραπέζι ένα καρβέλι ψωμί που είχε ζυμώσει με τα χεράκια της, το ταψί με τα γεμιστά κατευθείαν από τον ξυλόφουρνο και fusion χωριάτικη σαλάτα με γκότζι μπέρις!

Αυτό που ο παππούς δεν είχε συνειδητοποιήσει είναι ότι το μυαλό του παρέμενε κοφτερό σαν ξυράφι όχι τόσο γιατί έτρωγε γκότζι μπέρις, αλλά κυρίως γιατί η γιαγιά Μαριγώ επί 80 χρόνια του μαγείρευε με βάση τις αρχές της αυθεντικής μεσογειακής διατροφής: άφθονα φρούτα, λαχανικά και όσπρια, ελάχιστες επεξεργασμένες τροφές, κοτόπουλο και ψάρι σε μέτριες ποσότητες, λίγο κόκκινο κρέας και μπόλικο αγνό παρθένο ελαιόλαδο. Σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει μία τροφή που από μόνη της να μπορεί να μας προστατέψει από την Αλτσχάιμερ. Αυτή την ιδιότητα δεν την έχουν ούτε τα γκότζι μπέρις, ούτε το κάρυ, ούτε ο κρόκος Κοζάνης, ούτε η ρέγκα, ούτε η σαμπάνια - ναι, το ακούσαμε κι αυτό! Αν θέλουμε να τρώμε «έξυπνα», τότε θα πρέπει να αρχίσουμε μαγειρεύουμε όπως μαγείρευαν οι γιαγιάδες και οι προγιαγιάδες μας και να υιοθετήσουμε τις διατροφικές τους συνήθειες.

Στη ζωή του, ο παππούς Δημοσθένης έκανε πολλές δουλειές. Υπήρξε αγρότης, οικοδόμος, αγροφύλακας, νεωκόρος, χασάπης και, στην ανάγκη, βοηθός ιατροδικαστή στο χωριό! Ξέρω ότι με τους περισσότερους από εσάς κάνουμε τον ίδιο συνειρμό, θα προσπεράσω όμως τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και θα σταθώ στο εξής: με μόνο 2 χρόνια εκπαίδευσης και έχοντας ασχοληθεί αποκλειστικά με χειρωνακτικά επαγγέλματα, ο παππούς μου έχασε αυτομάτως την προστασία ενάντια στην άνοια που αποδεδειγμένα προσφέρουν δύο παράγοντες: το υψηλό μορφωτικό επίπεδο και η ενασχόληση με διανοητικά απαιτητικά επαγγέλματα.

Υπάρχει όμως κι ένας τρίτος παράγοντας που φαίνεται να παίζει ακόμα σημαντικότερο ρόλο στην πρόληψη της άνοιας: τα χόμπι, οι δραστηριότητες δηλαδή με τις οποίες γεμίζουμε τον ελεύθερο χρόνο μας. Και αυτό τον παράγοντα, ο παππούς τον αξιοποίησε στο έπακρο. Δεν σταμάτησε ποτέ να μαθαίνει. Το ότι πήγε στο σχολείο μόνο για 2 χρόνια γι' αυτόν δεν υπήρξε εμπόδιο, αλλά πρόκληση. Διάβαζε με πάθος οτιδήποτε έπεφτε στα χέρια του, από τα σχολικά βιβλία των παιδιών του και εφημερίδες, μέχρι λογοτεχνικά βιβλία και βίους αγίων.

Όσο πλησίαζε προς τη σύνταξη και το πρόγραμμά του αποφορτιζόταν από ευθύνες, τόσο το γέμιζε με καινούρια ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα, τη μία χρονιά ζήτησε από έναν συγχωριανό του να του μάθει να πλέκει στο χέρι ψάθινες καρέκλες και με αυτό ασχολήθηκε για πολλούς μήνες. Μια άλλη χρονιά, έφτιαξε για όλα τα κορίτσια της οικογένειας χαλάκια από πολύχρωμα ρέλια που περίσσευαν στη γιαγιά Μαριγώ. Και έγραφε, έγραφε ασταμάτητα! Έφτιαχνε λίστες με τις υποχρεώσεις του, κρατούσε ημερολόγιο, σημείωνε τις σκέψεις και τις ιδέες του... Μα αυτό που για μένα είναι μία από τις ομορφότερες παιδικές μου αναμνήσεις, είναι ότι έγραφε σε μικρά χρωματιστά χαρτάκια γρίφους, παροιμίες, γλωσσοδέτες, για να διασκεδάζει εμάς, τα δισέγγονά του τα μεσημέρια του καλοκαιριού που δεν θέλαμε να κοιμηθούμε.

Αν είχαμε έναν τρόπο να δούμε τι συνέβαινε μέσα στον εγκέφαλο του παππού κάθε φορά που καταπιανόταν με μία καινούρια δραστηριότητα, τι θα βλέπαμε; Το θέαμα θα ήταν μαγικό, θα παρατηρούσαμε κάτι που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες ούτε καν θα φανταζόμασταν ότι μπορεί να συμβαίνει. Θα βλέπαμε να γεννιούνται δεκάδες νέα κύτταρα και καινούριες συνδέσεις μεταξύ των κυττάρων. Έτσι ο παππούς, βάζοντας τον εγκέφαλό του στη διαδικασία να μαθαίνει κάθε μέρα καινούρια πράγματα, σιγά σιγά δημιούργησε ένα νοητικό «κομπόδεμα», ένα νοητικό απόθεμα, ένα πλεόνασμα δηλαδή κυττάρων και μονοπατιών μεταξύ των κυττάρων, που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τα κύτταρα και μονοπάτια που θα καταστρέφονταν αν κάποια στιγμή, η Αλτσχάιμερ του χτυπούσε την πόρτα.

Ο προπάππους μου είχε την ευλογία να αποκτήσει 4 παιδιά, 10 εγγόνια, 18 δισέγγονα και πολλούς αγαπημένους φίλους. Ο παππούς Δημοσθένης έδινε απλόχερα την αγάπη του και την έπαιρνε πίσω πολλαπλάσια. Ήταν εκεί για να βοηθήσει τον αγράμματο συγχωριανό του να γράψει γράμμα στο γιο του που ήταν μετανάστης στην Αυστραλία. Ήταν εκεί για να στηρίξει τις κόρες του να φτιάξουν τα δικά τους σπιτικά. Και ήταν εκεί για να εμπνεύσει τη δίψα για μάθηση στα εγγόνια και τα δισέγγονά του. Και για αντάλλαγμα, ποτέ, ούτε μία μέρα, δεν έμεινε μόνος.

Η μεγάλη του αδυναμία όμως, ήταν η γιαγιά Μαριγώ, η οποία υπήρξε το στήριγμά του για 83 ολόκληρα χρόνια! Ναι, οι αγάπες αυτές υπάρχουν και είναι αληθινές. Αυτό είναι ένα από τα πολλά δημοτικά τραγούδια που ο παππούς έγραψε για τη γιαγιά. Το συγκεκριμένο μάλιστα τραγούδι δεν το έγραψε όταν ήταν φρεσκοερωτευμένοι, αλλά στα 65 του και έχει τον σαφέστατο νομίζω τίτλο «Τη Μαριγώ αγάπησα». Σας διαβάζω την αρχή του: «Tη Μαριγώ αγάπησα στεφάνι να της βάλω. Η Μαριγώ είναι μικρή, δεν ξέρω τι να κάμω». Στην πραγματικότητα βέβαια, η γιαγιά δεν ήταν και τόσο μικρή όταν γνωρίστηκαν. Για την ακρίβεια, ήταν 6 ολόκληρα χρόνια μεγαλύτερη από τον παππού, πράγμα που εκείνη την εποχή την έκανε μάλλον μεγαλοκοπέλα, αλλά αυτό ήταν το αγαπημένο του πείραγμα στη γιαγιά.

Ακούγοντας τη διαδρομή του, μπορείτε να μαντέψετε τι ήταν αυτό που έκανε τον προπάππου μου έναν αληθινά ευτυχισμένο άνθρωπο; Τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει ευτυχισμένο τον καθένα από εμάς; Εδώ και 75 χρόνια, το Πανεπιστήμιο του Harvard διεξάγει τη μεγαλύτερη στο είδος της μελέτη η οποία αναζητά τον παράγοντα που περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο φέρνει την ευτυχία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, αυτό που μας κάνει να είμαστε ευτυχισμένοι, αλλά και υγιείς, είναι οι αληθινές, ουσιαστικές σχέσεις. Οι άνθρωποι που είναι συνδεδεμένοι με την οικογένεια, με φίλους και με την κοινότητα, οι άνθρωποι που έχουν σχέσεις στις οποίες ξέρουν ότι μπορούν να βασιστούν αν κάτι πάει στραβά, ζουν περισσότερα χρόνια, είναι πιο ευτυχισμένοι και παραμένουν υγιείς σωματικά και διανοητικά για μεγαλύτερο διάστημα.

Ο παππούς μου χωρίς να το ξέρει, επέλεξε έναν τρόπο ζωής φιλικό προς τον εγκέφαλο. Το πόσο εύστοχες ήταν οι επιλογές του επιβεβαιώθηκε όταν το 2014 η Παγκόσμια Εταιρεία για τη νόσο Αλτσχάιμερ ανακοίνωσε τα 5 βήματα για την πρόληψη της άνοιας. Φρόντισε την καρδιά σου. Γυμνάσου. Ακολούθησε μία υγιεινή διατροφή. Κράτησε το μυαλό σου σε φόρμα. Μη μένεις μόνος. Κι έτσι, παρέμεινε υγιής και διαυγέστατος μέχρι τα 95 του.

Το επόμενο καλοκαίρι όμως, λίγο πριν τα 96α γενέθλιά του, συνέβη κάτι που κανένας δεν περίμενε ότι θα συμβεί: Ο παππούς διαγνώστηκε με νόσο Αλτσχάιμερ. Πόσο άδικο μπορεί να είναι αυτό; Όλοι έλεγαν, μα τι πήγε στραβά; Αυτός ο άνθρωπος σε όλη του τη ζωή έκανε ότι περνούσε από το χέρι του για να είναι υγιής. Τι παραπάνω θα έπρεπε να έχει κάνει για να αποφύγει την Αλτσχάιμερ;

Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι μπορεί να κάνεις τα πάντα σωστά και πάλι να πάθεις Αλτσχάιμερ. Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μία πάθηση που οφείλεται τόσο στα γονίδια, όσο και στον τρόπο ζωή μας. Για την γενετική προδιάθεση που μπορεί κάποιοι από εμάς να έχουμε, δυστυχώς δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα. Από την άλλη πλευρά, αλλάζοντας τις καθημερινές μας συνήθειες, μπορούμε να μειώσουμε σε μεγάλο βαθμό την πιθανότητα να εμφανίσουμε τη νόσο - δεν μπορούμε όμως και να την εξαλείψουμε.

Και ίσως σκεφτείτε, μα είναι αυτό αρκετό; Αξίζει τον κόπο να μπω στη διαδικασία να αλλάξω τον τρόπο ζωής μου απλά και μόνο για να μειώσω την πιθανότητά μου να αρρωστήσω; Ως επαγγελματίας υγείας που εργάζεται καθημερινά με ανθρώπους με άνοια και τις οικογένειές τους εδώ και 16 χρόνια, μα πάνω απ' όλα ως άνθρωπος που φοβάται την Αλτσχάιμερ όσο κι εσείς, θα σας απαντήσω με το χέρι στην καρδιά:ναι, αξίζει.

Παρά το γεγονός ότι 2 χρόνια πριν φύγει από τη ζωή ο παππούς μου διαγνώστηκε με Αλτσχάιμερ, αυτή την παρτίδα πόκερ με τη νόσο την κέρδισε. Γιατί αν δεν είχε κάνει όλη αυτή την προσπάθεια να κρατήσει τον εγκέφαλό του υγιή, μπορεί να είχε αρχίσει να ξεχνά στα 80 ή στα 70 ή στα 65 του. Γιατί αν είχε διανύσει μια διαδρομή 15 χρόνων με αυτή τη διάγνωση, είναι απολύτως βέβαιο ότι στο τέλος της, δεν θα μπορούσε πια να αναγνωρίσει ούτε καν τα αγαπημένα του πρόσωπα, ενώ τώρα η μόνη δυσκολία που βίωσε ήταν ότι ξεχνούσε πού και πού τα πρόσφατα γεγονότα και καμιά φορά, δεν θυμόταν τα ονόματα των συγχωριανών του. Και γιατί ακολουθώντας τα βήματα για την πρόληψη της άνοιας, ο παππούς μου πρόσθεσε όχι μόνο χρόνια στη ζωή του, αλλά κυρίως, ζωή στα χρόνια του.

Θα σας αφήσω με αυτό: η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί να προληφθεί. Με τα σημερινά δεδομένα, το να υιοθετήσουμε ένα φιλικό προς τον εγκέφαλο τρόπο ζωής μας είναι αυτό που μας δίνει τις καλύτερες πιθανότητες να μην πάθουμε Αλτσχάιμερ. Και αυτό, δεν είναι απλά το μυστικό για έναν υγιή εγκέφαλο. Είναι το μυστικό για μία γεμάτη και ευτυχισμένη ζωή.

Σας ευχαριστώ.

Δημοφιλή