Η μέρα περνάει και προσπαθώ να ακούσω το δυνατόν λιγότερα για το μεγάλο γεγονός της προηγούμενης νύχτας. Δεν είναι κι εύκολο. Για κάποιο λόγο όλοι λίγο-πολύ έχουν μια άποψη, όλοι κάτι άκουσαν στο ραδιόφωνο το πρωί στο δρόμο για τη δουλειά, όλοι κάτι διάβασαν ή είδαν στο Facebook. Γιατί νοιάζονται όλοι αυτοί για κάτι που λαμβάνει χώρα, ούτε λίγο ούτε πολύ 5.000 μίλια μακριά;
Η απαντήσεις προφανείς: Πρώτον, οι αμερικανικές εκλογές φέτος είναι ένα υπέροχο τσίρκο. Αν και οι αναλυτές περίμεναν ότι ο Trump θα προσπαθούσε να φανεί «προεδρικός» σε αυτή την εμφάνιση, δικαιούμασταν να ελπίζουμε. Δεύτερον, γιατί μας αφορά. Λίγοι εξωγενείς παράγοντες επηρεάζουν την Ελλάδα και τον κόσμο τόσο όσο η μία (;) υπερδύναμη και η ηγεσία της. Είτε πρόκειται για την επόμενη εμπορική συμφωνία, είτε πρόκειται για την επόμενη σταυροφορία, είτε πρόκειται για την επόμενη νουθεσία προς κάποια χώρα που ίσως και να μην της χρειαζόταν. Και τρίτον, γιατί είναι και λίγο θέμα schadenfreude, ειδικά για εμάς εδώ στην Ελλάδα.
Από μερικά πράγματα πάντως είναι αδύνατον να απομονωθείς. Τα νομίσματα των αναπτυσσόμενων οικονομιών και δη το Μεξικανικό πέσο ανεβαίνουν. Η αγορά πιστεύει Clinton και πιστεύει ότι ο απομονωτισμός που πρεσβεύει ο «Donald» (όπως τον αποκαλούσε όλο το βράδυ η Clinton) δεν θα γίνει ποτέ η επίσημη κρατική πολιτική, ειδικά μετά από αυτό το debate.
Φτάνω σπίτι, συνδέω το laptop στην τηλεόραση, YouTube και να σου το debate, δια χειρός PBS, της αντίστοιχης αμερικάνικης ΕΡΤ.
Το debate είναι χωρισμένο σε 3 μέρη: Οικονομία, φυλετικές σχέσεις (ή «Η κατεύθυνση της Αμερικής», όπως ήταν ο τίτλος του) και εθνική ασφάλεια.
Το πρώτο κομμάτι ήταν το πλέον περίεργο. Η μεν Clinton ήταν ακόμα κρύα. Αλλά είχε λίστα και φαινόταν. Φρόντισε εδώ, στην αρχή, να βάλει τα 2 ξεροκόμματα που απαιτούνται για να προσελκύσει και να κρατήσει τους οπαδούς του Bernie Sanders που για την ώρα έχουν κλείσει τη μύτη τους και θα την ψηφίσουν προκειμένου να μην εκλεγεί ο Trump. Λέει για φοίτηση στο πανεπιστήμιο η οποία να μην προκαλεί χρέη, λέει για ένα φορολογικό σύστημα το οποίο ανταμείβει την εργασία και όχι τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές και... κάπου εκεί ξεχνάει ότι προκειμένου να κερδίσει τον Bernie στις προκριματικές είχε γείρει πολύ αριστερότερα.
Μην ξεχνάτε βέβαια ότι οι γενικές εκλογές είναι άλλου είδους θηρίο. Εδώ για την νίκη οι Δημοκρατικοί δεν χρειάζονται τόσο την ιδεαλιστική και εκνευρισμένη νεολαία. Δεν έχουν κερδίσει ποτέ εκλογές με τις πλάτες της. Αντίθετα χρειάζονται τους κεντρώους και τους ανεξάρτητους ψηφοφόρους και αυτοί είναι περίεργα φρούτα με την ανάμειξη Ρεπουμπλικανικών, Δημοκρατικών, Ελευθεριακών (libertarian) και άλλων αξιών και ιδεών. Δύσκολα τους κερδίζεις, εύκολα τους χάνεις.
Πίσω στην Clinton όμως. Κρύα ακόμα στον πρώτο γύρο, βρίσκει έναν Trump ο οποίος είναι απρόσμενα κύριος του εαυτού του. Μιλάει ήρεμα, δεν διακόπτει και, ω του θαύματος, οι φράσεις του μοιάζουν να βγάζουν κάποιο νόημα. Γι'αυτό και ξεκινάει την προσπάθεια να τον εκνευρίσει. Η πρώτη απόπειρα, μία αναφορά σε «Trumped-up trickle-down economics» είναι ελαφρώς αδιάφορη, αν και είμαι σίγουρος ότι κάποιος πολιτικός σύμβουλος ή λογογράφος ήταν πολύ περήφανος για το εφεύρημα: Ήταν λίγο εξυπνακισμός και λίγο η Clinton να μιλάει με την γλώσσα της Ουάσιγκτον και του συστήματος, που είναι η πλευρά της που απωθεί τον κόσμο (στον πραγματικό κόσμο, λίγοι εκτός πανεπιστημίων και κυβερνητικών κτηρίων θα χρησιμοποιήσουν τον όρο «trickle down», προτιμάται το ευκολότερο για την μνήμη «Reaganomics»). Σύντομα όμως το κροσέ θα ακολουθήσει και η ευθεία βολή. Αναφορά στο δάνειο $14 εκατομμυρίων από τον πατέρα του. Περίπου 15 λεπτά μέσα στο debate και ο Trump τσιμπάει. Αντί να αρχίσει να μιλάει για το οικονομικό του πλάνο, εστιάζει και απαντάει πρώτα στη μπηχτή για το δάνειο. Και εδώ ξεκινάει να της αναφέρεται ως Secretary Clinton (Υπουργέ Clinton), γιατί «θέλει να την κάνει χαρούμενη».
Τρία προβλήματα προκύπτουν εδώ: Πρώτον, αυτή η όλη ιδέα ενός 70άρη που θα κάνει χαρούμενη μια άλλη εβδομηντάρα είναι ολίγον τι μισογύνικη. Ειδικά όταν η άλλη δεν είναι κάποια κυριούλα, θύμα των καιρών, αλλά σκληρόπετση πολιτικός. Δεύτερον, δεν θα την κάνει αυτός χαρούμενη. Τουλάχιστον όχι μέχρι τη στιγμή που θα κερδίσει 45 πολιτείες (;) και θα τον αναγκάσει να βγάλει τον λόγο της ήττας. Και τρίτον, αφ' ης της στιγμής ξεκινάει να αιμορραγεί πόντους: Αυτή τον αποκαλεί μονίμως Donald και υιοθετεί μια στάση ανωτερότητας και προβάλει το ότι ξέρει και πράγματα και τι κάνει, αυτός την αποκαλεί Secretary Clinton, και το αποτέλεσμα είναι σαν την γιαγιά που λέει στον μικρό Trump πόσα απίδια βάνει ο σάκος και ότι η σκάφη λέγεται σκάφη και τα σύκα, σύκα.
Και η μάχη συνεχίζεται γύρω από εμπορικές συμφωνίες και τα εκκαθαριστικά της εφορίας του Trump, ο οποίος ολοένα και εκνευρίζεται και νιώθει όλο και περισσότερο να περιορίζεται από την εικόνα που οι σύμβουλοί του του έχουν πει να πουλήσει στο debate. Η μόνη ίσως σημαντική και σωστή του συνεισφορά χάνεται υπό τον όγκο των διαψεύσεων των κατηγοριών που του εκτοξεύει η Clinton: σε κάποια στιγμή ο Trump κάνει μία αξιοπρεπή (για τα δεδομένα του) ανάλυση των επιπτώσεων που έχει στην οικονομία η ποσοτική χαλάρωση (επί το ελληνικότερον QE) και το πώς αυτό τροφοδοτεί μία φούσκα στο χρηματιστήριο η οποία θα σκάσει μόλις ανέβουν τα επιτόκια και το πώς το Fed (η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ) παίζει πολιτικά παιχνίδια διατηρώντας τόσο χαμηλά τα επιτόκια, αντίθετα με το ρόλο του.
Σίγουρα, υπάρχουν εκεί έξω σοβαροί άνθρωποι που θα συμφωνήσουν με αυτή την ανάλυση και άλλοι που θα διαφωνήσουν. Αλλά σίγουρα είναι μια κουβέντα που αξίζει να γίνει. Το δίλεπτο που του αναλογεί όμως το κλείνει με άλλη μια αναφορά στα εκκαθαριστικά του. Αν ήσασταν η Clinton, με τι θα επιλέγατε να ασχοληθείτε στην απάντησή σας; Το ελαφρώς ακαδημαϊκό θέμα που θα σας έκανε να ακουστείτε σαν την εκδοχή του εαυτού σας που μισεί το εκλογικό σώμα ή το πιθανό σκάνδαλο; Το αστέρι των Ρεπουμπλικάνων επιστεγάζει όλα αυτά αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν πληρώνει ομοσπονδιακούς φόρους εισοδήματος (πάρε να' χεις βλαμμένη, μισθωτή μεσαία τάξη) και ότι θα δημοσιεύσει τα εκκαθαριστικά εν τέλει, αντίθετα με τις συμβουλές των δικηγόρων του. Το οποίο γεννά την ερώτηση τί έχουν μέσα αυτά και είναι αντίθετοι στη δημοσίευση οι δικηγόροι του, αλλά αυτό δυστυχώς είναι μια ερώτηση που δεν έκανε ποτέ κανείς.
Και κάπου εδώ τελείωσε το πρώτο μέρος. Πέραν των αντιδικιών για τα σκάνδαλα και τα εν δυνάμει σκάνδαλα του Trump όμως, η ουσία είναι ρηχή. Ναι μας εξέθεσαν τα οράματα (ο θεός να τα κάνει), κανείς όμως δεν ασχολήθηκε με το γεγονός ότι πρόκειται περί ευχολογίων καθώς η Clinton ποτέ δεν θα καταφέρει να τα περάσει από την Ρεπουμπλικανική Βουλή, όπως ο Trump δεν θα τα περάσει ποτέ από την Γερουσία, η οποία όπως φαίνεται θα περάσει σε δημοκρατικά χέρια.
Περνάμε πλέον στην «Κατεύθυνση της Αμερικής», σύμφωνα με τον τίτλο του δεύτερου μέρους, το οποίο πρακτικά ασχολείται με τις φυλετικές σχέσεις. Δύο λευκοί, ξανθοί, με ανοιχτόχρωμα μάτια και πολλά εκατομμύρια (αν όχι δισ.) στην άκρη συζητούν σοβαρά για το πώς θα βελτιώσουν την κατάσταση των φυλετικών σχέσεων στις ΗΠΑ του 2017. Λογικά θα έχει πλάκα.
Εδώ η πρώην υπουργός δεν ξεχνά να ξανακλείσει το μάτι στην αριστερή πτέρυγα του κόμματός της, και πάλι στην αρχή και πάλι γρήγορα και ανώδυνα. Αναφέρεται σε οικιστική/στεγαστική πολιτική, στην ποιότητα της παιδείας και στην αναμόρφωση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Την έκανε την υποχρέωση και πάμε παρακάτω. Από την άλλη ο Trump άνοιξε με το κλασσικό «χρειαζόμαστε νόμο και τάξη» (το δεξιό σύνθημα είναι, όχι απαίτηση για περισσότερες σαιζόν της κλασικής σειράς). Μάλιστα, για να τονίσει τα λεγόμενά του, αναφέρθηκε στις χιλιάδες ανταλλαγές πυροβολισμών από την 1/1/2016 στο Σικάγο, που έχει σημασία γιατί είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του τρέχοντος Προέδρου. Για το οποίο και προφανώς φταίει η έλλειψη νόμου και τάξης και όχι το γεγονός ότι πλέον στην χώρα δίνονται δώρο όπλα με κάθε νέα περπατούρα. Για έλεγχο του πόσα όπλα πουλιούνται, πώς και σε ποιον, προφανώς ούτε λόγος.
Η δε Clinton σημειώνει και τσεκάρει πράγματα όσο δε μιλάει. Υποθέτω ότι δεν είναι επειδή η μνήμη της ξαφνικά την προδίδει αλλά, για να τσεκάρει ότι κάνει τις επιθέσεις της όπως και όπου έχει συμφωνήσει με το επιτελείο της. Όπως είχε πει και ο Jon Favreau (o πρώην λογογράφος του Obama, όχι ο σκηνοθέτης) στο εξαιρετικό podcast «Keeping it 1600», στο δεύτερο debate του Obama εναντίον του Romney, μετά την κακή εμφάνιση του Obama στο πρώτο, είχαν αναγκαστεί να του δώσουν συγκεκριμένη λίστα, ώστε να μην ξεχάσει καμία «μαχαιριά». Η Clinton λοιπόν επιτίθεται στον Trump για τις πρακτικές των επιχειρήσεών του και για τις μηνύσεις για διακρίσεις που του είχαν γίνει παλιότερα ενώ ξαναθυμίζει ίσως όχι ιδιαίτερα πονηρά, την ιστορία με το πιστοποιητικό γέννησης του Obama. Αυτό επέτρεψε στον Trump να βάλει στο παιχνίδι τις ομολογουμένως αρκετές επιλήψιμες επιθέσεις της καμπάνιας της Clinton το 2008 εναντίον του σημερινού προέδρου.
Στο τέλος του κομματιού αυτού, που ήταν το μικρότερο της μονομαχίας, δεν έχουμε καταλάβει και πολλά περισσότερα για την άποψη και το όραμα των υποψηφίων για τις φυλετικές σχέσεις στη χώρα. Από την άλλη τους έχουμε δει να πετάνε με μαεστρία ο ένας λάσπη στον άλλο. Αν κάτι με χτύπησε προσωπικά στο γύρο αυτόν είναι το πόσο ανίκανος να μιλήσει σαν άνθρωπος είναι ο Trump. Τα αγγλικά του και δη το συντακτικό του, είναι περίπου στο επίπεδο του μικρού ξαδέρφου σας, που ετοιμάζεται να δώσει για lower. Ειλικρινά, πηγαίντε στο απομαγνητοφωνημένο debate και απολαύστε. Για όσους βαριέστε να κάνετε το κλικ, ιδού λίγο από το μεγαλείο του Donald:
As far as the cyber, I agree to parts of what Secretary Clinton said. We should be better than anybody else, and perhaps we're not. I don't think anybody knows it was Russia that broke into the DNC. She's saying Russia, Russia, Russia, but I don't -- maybe it was. I mean, it could be Russia, but it could also be China. It could also be lots of other people. It also could be somebody sitting on their bed that weighs 400 pounds, OK?
Απόλαυση. Η οποία μας εισάγει και στο τρίτο μέρος της μονομαχίας: «Ασφαλίζοντας την Αμερική». Με ολίγη από κυβερνοασφάλεια (ή «κυβερνο» όπως την είπε και ο Trump, το «cyber» βγάζει τόσο νόημα στα Αγγλικά όσο το «κυβερνο» στα Ελληνικά), ολίγη από Αφγανιστάν και Ιράκ, ολίγη από Ιράν, ολίγη από Συρία, ολίγη από πυρηνική πολιτική. Κοινώς ολίγη απ' όλα.
Ξεκινώντας με την κυβερνοασφάλεια, είναι σειρά του Trump να κλείσει το μάτι στους υποστηρικτές του Sanders που σιχαίνονται την Clinton και το σύστημα που την παρήγαγε. Αναφερόμενος στη διαρροή των email της DNC (Democratic National Committee, κάτι σαν την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος) που έδειξαν ότι το κόμμα είχε στηρίξει ενεργά την Clinton στις προκριματικές εκλογές, είπε: «[...]μάθαμε ότι οι άνθρωποί σου εκμεταλλεύτηκαν τον Bernie Sanders, η Debbie Wasserman Schultz" ("Bernie Sanders was taken advantage of by your people, by Debbie Wasserman Schultz»). Αναμένουμε τις πρώτες μετά-debate δημοσκοπήσεις για να δούμε αν οι Μπερνίστας τσίμπησαν.
Βέβαια, για όσους ένιωσαν να αμφιταλαντεύονται, ο Trump έσπευσε να τους βοηθήσει να ξαναγείρουν προς την Clinton:
Πρέπει λοιπόν να γίνουμε πολύ σκληροί με το κυβερνό- και τον κυβερνοπόλεμο. Είναι - είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Έχω ένα γιο. Είναι 10 χρονών. Έχει υπολογιστές. Είναι τόσο καλός με αυτούς τους υπολογιστές, είναι απίστευτο. Η πλευρά της ασφάλειας του κυβερνό- είναι πολύ, πολύ δύσκολη. Και ίσως και να είναι κάτι μετά βίας εφικτό.
Αλλά θα πω, δεν κάνουμε τη δουλειά που θα έπρεπε να κάνουμε. Αλλά αυτό είναι αλήθεια για ολόκληρη την κυβερνητική (governmental) μας κοινωνία. Έχουμε τόσα πολλά πράγματα που πρέπει να κάνουμε καλύτερα Lester [σ.σ.: το όνομα του συντονιστή], και σίγουρα το κυβερνο- είναι ένα από αυτά.
Περισσότερη απόλαυση. Και από εδώ παίρνει το πάτημα η Clinton, που λόγω του σκανδάλου των email της δεν της πολυσηκώνει το κλίμα της κυβερνοασφάλειας και λέει πως ναι, σίγουρα πρέπει να κάνουμε περισσότερα με την κυβερνοασφάλεια, όπως πρέπει να γίνουν περισσότερα και στη Συρία, για παράδειγμα. Από την πόλη έρχομαι, και στην κορφή έχω αλλάξει την κουβέντα σε κάτι που με βολεύει. Αν ήταν κάτι εδώ που είχε νόημα, και ίσως να μας ενδιαφέρει εμάς σαν κατοίκους αυτής της χώρας είναι ότι η Clinton αναφέρθηκε στην ανάγκη «να ενταθούν οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί ώστε να επιτρέψουμε στους Άραβες και Κούρδους συμμάχους μας να χτυπήσουν το Ισλαμικό Κράτος στην Ράκκα (την πρωτεύουσά του στη Συρία)». Και οι Τούρκοι δεν αναφέρθηκαν, και οι Κούρδοι τονίστηκαν. Οπότε αναμείνατε εξελίξεις. Ίσως η πρώην ΥΠΕΞ να μην είναι ενθουσιασμένη με την απόφαση του Προέδρου Obama να εμπλέξει τους Τούρκους παραπάνω και να τους αφήσει και να εισβάλλουν στην βόρεια Συρία.
Πάντως, στο τμήμα αυτό, η Clinton ήταν απολύτως στο στοιχείο της, αποδεικνύοντας την εμπειρία της. Ασχέτως της προσωπικής άποψης του καθενός, και ομολογουμένως η δική μου δεν είναι η καλύτερη, φαινόταν να έχει τον έλεγχο και να ξέρει για τί μιλάει. Ώριμη και ρεαλίστρια (με τη θεωρητική έννοια). Πλήρης η αντίθεση με τον Trump ο οποίος και εδώ, όπως και σε όλο το υπόλοιπο debate μιλάει με γενικότητες και ιδέες, μη προσφέροντας συγκεκριμένα πλάνα. Στο τελευταίο κομμάτι αυτού του τελευταίου μέρους, που σχετιζόταν με την πυρηνική πολιτική, ερωτηθείς εάν στηρίζει την τρέχουσα αμερικανική πυρηνική πολιτική ο Trump απαντάει πως πιστεύει ότι εφόσον ασκηθεί η πυρηνική εναλλακτική όλα τελειώνουν αλλά και πως ταυτόχρονα η χώρα πρέπει να είναι προετοιμασμένη, τίποτα δεν μπορεί να τεθεί εκτός συζήτησης. Δηλαδή θα είναι εναντίον της πολιτικής του πρώτου πλήγματος αλλά δεν θα είναι. Ή δεν θα είναι ενάντια, αλλά θα είναι σαν να είναι. Τρικυμία εν κρανίω μεταδοτική. Το μόνο που έδρασε υπέρ του, και νομίζω θα το χρησιμοποιήσει περισσότερο τις προσεχείς εβδομάδες είναι η ατάκα πως η Clinton έχει εμπειρία, αλλά έχει τη λάθος εμπειρία. Κάτι το οποίο, δεδομένων των αδιαμφισβήτητων λαθών της ίσως κάνει κάποια ζημιά.
Και κάπου εδώ, με τις τελευταίες δηλώσεις και μια μπηχτή του Trump για τον ατακτούλη τον Bill κλείνει αυτή η μιάμιση ώρα της πρώτης τετ-α-τετ αναμέτρησης των δύο υποψηφίων για την προεδρία. Και είμαστε όλοι ελεύθεροι να πανικοβληθούμε ανενόχλητοι.
Tl;dr
- Στον κόσμο των εθισμένων στην πολιτική κέρδισε η Clinton. Είχε τον έλεγχο και την προσήλωση και μιλούσε σαν ενήλικας χρησιμοποιώντας γεγονότα. Αλλά καλώς ή κακώς το πραγματικό αποτέλεσμα δεν το βγάζουν οι εθισμένοι αλλά οι απλοί πολίτες.
- Ακριβώς γι' αυτό το λόγο και οι δύο χρησιμοποίησαν το debate για να πακτώσουν τις βάσεις τους ενώ η Clinton έκανε και ένα άνοιγμα προς τους αναποφάσιστους.
- Η Clinton απευθύνθηκε προς τις μειονότητες και τις γυναίκες και ανοίχτηκε στους καλά εκπαιδευμένους λευκούς (οι οποίοι τείνουν να ψηφίζουν ρεπουμπλικάνους λόγω ύψους απολαβών) και τους νέους (οι οποίοι ήθελαν Sanders και ενώ αντιπαθούν τον Trump δεν έχουν πειστεί ακόμα να το ρίξουν Clinton).
- Ο Trump εστίασε στους απογοητευμένους από το σύστημα και την οικονομία λευκούς. Ακόμα και τα σχόλιά του περί των φόρων που δεν πληρώνει μπορεί να ειδωθούν ως ένα κλείσιμο του ματιού στην σκληρή δεξιά του Tea Party, το οποίο έχει αποδοθεί και ως Taxed Enough Already Party και μισεί την κεντρική κυβέρνηση και τους φόρους. Πριν ανοιχτεί περισσότερο ο Trump πρέπει να σιγουρέψει αυτούς, ειδικά εφόσον, αν η Clinton δεν εμπνεύσει τον κόσμο να σηκωθεί και να ψηφίσει, αυτοί και μόνοι τους του χαρίζουν τη νίκη.
- Ο Trump δεν χρησιμοποίησε καθόλου ούτε το σκάνδαλο της Βεγγάζης, ούτε τις δηλώσεις της Clinton περί «αξιοθρήνητων» (deplorables) οπαδών του, ενώ δεν αναφέρθηκε επίσης καθόλου στη μεταναστευτική του πολιτική, η οποία ταίριαζε στο πλαίσιο της ασφάλειας, δεδομένου του τοίχου που θα χτίσει στα σύνορα με το Μεξικό, τους περιορισμούς στη μετανάστευση και την απαγόρευση εισόδου στους Μουσουλμάνους, ενώ απέφυγε να επιτεθεί στην Clinton και για το θέμα της υγείας, τόσο το δικό της , στα πλαίσια της ασφάλειας του έθνους, όσο και για τη στήριξή της στην μεταρρύθμιση του Obama (Affordable Care Act - Obamacare) στα πλαίσια της συζήτησης περί οικονομίας.
- Είτε κρατάει πυρομαχικά για αργότερα (αλλά για πόσο αργότερα).
- Είτε θεώρησε ότι πρέπει να περιορίσει τις επιθέσεις για να φανεί να έχει περισσότερο κύρος (που μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν δεν τις περιόριζε πόσο θα έκανε).
- Ο Trump επίσης επανέλαβε σε διάφορα σημεία τις διαψεύσεις του για δηλώσεις που έχει κάνει στο παρελθόν, τις οποίες η Clinton και αποδείκνυε ψευδείς αλλά και ήταν πρόκληση για κανάλια και sites να εμφανίσουν πλείστα όσα δημοσιεύματα που αποδείκνυαν την ψευδότητα των διαψεύσεων. Το θέμα είναι ότι ούτε μπορούσε να αφήσει την Clinton να τον χτυπάει με αυτές αλλά θα έπρεπε τουλάχιστον να βρει έναν εξυπνότερο τρόπο να τις αντιμετωπίσει από το να την διακόπτει λέγοντας «Λάθος» σε κάτι που προφανώς δεν ήταν. Από την άλλη, ενώ όλα αυτά είναι γνωστά, όπως είπαμε και παραπάνω, το σόου ήταν για τη βάση, και αν η βάση δεν έχει αποξενωθεί ήδη από τα ψέματα, δεν θα αποξενωθεί ποτέ.
- Η Clinton μιλούσε με συγκεκριμένες πολιτικές, προτάσεις και νούμερα, ο Trump με ιδέες, γενικότητες και αοριστολογίες. Οι οποίες βέβαια είναι πιο εύπεπτες. Ταυτόχρονα φρόντιζε να στοχεύει την τάξη των πολιτικών με τα λεγόμενά του ενόσω διαφοροποιούσε όσο μπορούσε τον εαυτό του.
- Η Clinton δεν κατάφερε να εκφράσει το μεγάλο όραμα που θα μαγνήτιζε τους υποστηρικτές του Sanders. Υποθέτω ότι, ελλείψει εναλλακτικής τους θεωρεί δεδομένους, όσους σηκωθούν να πάνε να ψηφίσουν, και στοχεύει στο αδέσμευτο/αναποφάσιστο κέντρο το οποίο πιθανώς θα αποξενωνόταν από ένα τέτοιο όραμα.
- Η Clinton εξακολουθεί να δυσκολεύεται να δώσει σύντομες απαντήσεις, κάτι που πρέπει να διορθωθεί επειγόντως ενόψει των 2 επόμενων debate.