Ο ακαδημαϊκός που έγινε ο εκλεκτός του Ερντογάν. Για άλλους η σκιά του. Ο αρχιτέκτονας της «στροφής προς Ανατολάς», που από τα αμφιθέατρα των Πανεπιστημίων έγινε πρωθυπουργός της Τουρκίας και πρόεδρος του ισχυρού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Ποιος είναι ο Αχμέτ Νταβούτογλου;
Γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1959 στο Ικόνιο της Τουρκίας. Οι γονείς του ήταν βαθιά θρησκευόμενοι. Έχασε τη μητέρα του σε μικρή ηλικία και μαζί με τον πατέρα του, μετακόμισαν σε μια συντηρητική γειτονιά της Κωνσταντινούπολης.
Πήγε σε γερμανοτουρκικό σχολείο, όπου ήρθε σε επαφή με το δυτικό στοιχείο. Σπούδασε στο τμήμα οικονομίας και στο τμήμα πολιτικής επιστήμης και διεθνών σπουδών του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου. Ως ακαδημαϊκός ξεκίνησε την καριέρα του το 1990 στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Μαλαισίας. Μεγάλωσε μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ανάμεσα στο οθωμανικό παρελθόν και τον σύγχρονο κεμαλισμό.
Την περίοδο 1995-1999 δίδαξε στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μαρμαρά στην Κωνσταντινούπολη. Την περίοδο 1999-2004 υπήρξε πρόεδρος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μπέικεντ της Κωνσταντινούπολης, ενώ παράλληλα δίδασκε ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστημίου Μαρμαρά, στην Ακαδημία Ενόπλων Δυνάμεων και στην Πολεμική Ακαδημία.
Το 1984 παντρεύτηκε τη Σαρέ Χανίμ, γυναικολόγο, γνωστή για τη δράση της κατά των εκτρώσεων, και απέκτησαν τρεις κόρες και έναν γιο.
Η πολιτική σταδιοδρομία
Στην πολιτική τον έβαλε ο Αμπντουλάχ Γκιουλ όταν τον όρισε σύμβουλό του, την περίοδο που ήταν πρωθυπουργός (Νοέμβριος 2002-Μάρτιος 2003). Στις 17 Ιανουαρίου 2003 με απόφαση Γκιουλ πήρε το βαθμό του πρέσβη εκ προσωπικοτήτων. Ειρωνεία της τύχης θα έλεγε κανείς, αφού λίγα χρόνια αργότερα ο Γκιούλ παραγκωνίζεται από το δίδυμο Ερντογάν - Νταβούτογλου.
Η συνεργασία με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ξεκινά όταν ανέλαβε τη θέση του συμβούλου του σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Με τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης Ερντογάν την Πρωτομαγιά του 2009 ορίστηκε εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Εξωτερικών. Βουλευτής εξελέγη για πρώτη φορά στις εκλογές της 12ης Ιουνίου 2011 και ορίστηκε ξανά υπουργός Εξωτερικών. Μέχρι τον περασμένο Αύγουστο, όταν ο Ερντογάν γίνεται ο πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας που εκλέγεται απευθείας από τον λαό. Τότε αποφασίζει να ορίσει τον στενό του συνεργάτη Νταβούτογλου διάδοχό του στην προεδρία του κόμματος ΑΚΡ και στην πρωθυπουργία της Τουρκίας.
«Στροφή προς την Ανατολή»
Ο Αχμέτ Νταβούτογλου είναι ο αρχιτέκτονας της ιδέας ότι η Τουρκία πρέπει να στραφεί στην Ανατολή. Μιας ιδέας με την οποία συμφωνεί πλήρως ο Ερντογάν. Και οι δύο θέλουν μια Τουρκία που να διατηρεί μεν τους διατλαντικούς δεσμούς της, αλλά να βλέπει πρωτίστως προς την Ανατολή. Το βιβλίο του Νταβούτογλου, «Στρατηγικό βάθος», που εκδόθηκε το 2001 –πριν ακόμη ασχοληθεί με την πολιτική- ερμηνεύεται αυτό ακριβώς το ιδεολογικό υπόβαθρο. Το συγκεκριμένο βιβλίο έγινε αντικείμενο πολλών συζητήσεων τόσο στην Τουρκία όσο και το εξωτερικό -έχει κάνει 82 εκδόσεις στην Τουρκία, ενώ έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά- αφού θεωρείται ότι περιλαμβάνει αναλύσεις παράλληλες προς τη διπλωματία που ασκεί εδώ και καιρό η τουρκική κυβέρνηση, της «στροφής προς την Ανατολή». Λόγω αυτής της πολιτικής τον έχουν χαρακτηρίσει «Κίσινγκερ της Τουρκίας».
Ο νεο-Οθωμανισμός
Πολλοί βλέπουν σε αυτή την πολιτική έντονα νεο-οθωμανικά στοιχεία. Ο νεο-οθωμανισμός είναι η πολιτική ιδεολογία που επικρατεί σε πολιτικούς κύκλους της Τουρκίας και δίνει έμφαση στην προώθηση στενότερων σχέσεων με περιοχές της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή τη δορυφοροποίηση κάποιων από αυτές. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρχικά από ελληνικούς κύκλους μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει την τουρκική εξωτερική πολιτική υπό το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης που ανέλαβε την εξουσία το 2002 με πρωθυπουργό τον Ρεσέπ Ταγίπ Ερντογάν. Πρόκειται για μια δραματική μετατόπιση από την παραδοσιακή τουρκική εξωτερική πολιτική του κεμαλισμού.
Αυτό ήταν και το δόγμα Νταβούτογλου. Ο Παναγιώτης Ήφαιστος, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Στρατηγικών Σπουδών, στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, γράφει για το Στρατηγικό Λάθος: «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες (σ.σ. ένα άλλο βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου) είναι το πνευματικό και κοσμοθεωρητικό υπόβαθρο του νέο-Οθωμανισμού και το Στρατηγικό βάθος το σημερινό εγχειρίδιο διπλωματίας που επιχειρεί να το εφαρμόσει».
Το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Ήφαιστο, ο Νταβούτογλου είναι εδώ και μια τουλάχιστον δεκαετία, ο πνευματικός και διπλωματικός μέντορας τόσο του Ερντογάν όσο και του Γκιουλ.
Σε πλήρη ταύτιση με τον Νταβούτογλου, ο Ερντογάν πιστεύει στην ανάδειξη της χώρας του σε παγκόσμιο παίκτη και θεωρεί ότι η σφαίρα επιρροής της σύγχρονης Τουρκίας μπορεί να κινηθεί στα χνάρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποτέλεσμα να πληγεί η κεμαλική παράδοση των στενών σχέσεων με τη Δύση.
Η ευρωπαϊκή πορεία της Άγκυρας έχει βαλτώσει, με τις Βρυξέλλες να αντιδρούν έντονα στον αυξανόμενο αυταρχισμό του Ερντογάν, ενώ και οι σχέσεις με τις ΗΠΑ έχουν τραυματιστεί (κυρίως λόγω της μετωπικής σύγκρουσης του Ερντογάν με το Ισραήλ και τις πρόσφατες υπόνοιες περί ανοχής των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους).
Αλλά ούτε και στη γειτονιά εξ Ανατολάς τα πράγματα είναι καλύτερα. Το δόγμα Νταβούτογλου περί «μηδενικών προβλημάτων της Τουρκίας με τους γείτονές της» έχει εξελιχθεί σε δόγμα «μηδενικών φίλων στη γειτονιά» (βλ. Συρία, Ιράκ).
Όσο για τα ελληνοτουρκικά, κατά την περίοδο διακυβέρνησης της Τουρκίας από τον Ερντογάν και το ΑΚΡ, η προσπάθεια πλήρους ομαλοποίησης των ελληνοτουρκικών σχέσεων αποτέλεσε -και αποτελεί- χαμηλή προτεραιότητα για Αθήνα και Άγκυρα, για διαφορετικούς λόγους, όπως γράφει ο γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Θάνος Ντόκος. Όμως τίποτα δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ο Ερντογάν, ως πρόεδρος – ηγεμόνας, να ασκήσει πίεση τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο, ούτως ώστε να αναζητήσει μία συμφωνία παρά μια μετριοπαθή πολιτική. Ειδικά μετά την πρόσφατη απόφαση της Αιγύπτου για χάραξη ΑΟΖ στα ελληνικά, κυπριακά και αιγυπτιακά χωρικά ύδατα.
Επικριτές
Οι επικριτές αυτής της πολιτικής πολλοί. Οι κεμαλιστές, και πολλοί στο εξωτερικό, τον κατηγορούν για πανισλαμικές, επεκτατικές φιλοδοξίες, που απειλούν να βυθίσουν την Τουρκία στην άβυσσο. Γράφει ο Soner Cagaptay, συνεργάτης στην έδρα Beyer Family στο Washington Institute for Near East Policy: «Ο οθωμανικός αναβιωτισμός τού Νταβούτογλου έχει εκθέσει επικίνδυνα την Τουρκία σε περιφερειακές απειλές, που πιθανώς θα τον απασχολήσουν καθώς αναλαμβάνει ο ίδιος την πρωθυπουργία. Είναι πιθανό ότι, επειδή ο Ερντογάν γνώριζε ότι η εξωτερική πολιτική - ιδιαίτερα η διαχείριση της κρίσης στην Συρία - θα βαρύνει σε μεγάλο βαθμό την κληρονομιά του, διάλεξε τον Νταβούτογλου ως διάδοχό του στην πρωθυπουργία».
Το μέλλον θα δείξει εάν επαληθευτούν οι φόβοι κάποιων ότι το δίδυμο Ερντογάν - Νταβούτογλου θα επιταχύνει την πορεία της χώρας σε πιο ακραίες θέσεις…