Το θρίλερ των 180 και οι προεδρικές εκλογές της μεταπολίτευσης

Το θρίλερ των180 με οσμή πρόωρων εκλογών. Αναδρομή στις προεδρικές εκλογές της μεταπολίτευσης
Eurokinissi

Κουίζ, για προχωρημένους. Διαβάστε τη φράση:

«Ο πρωθυπουργός θεωρεί την επίσπευση εκλογών με επίκεντρο την προεδρική εκλογή, ως άκαιρη περιπέτεια, ιδίως κάτω από τις σημερινές διεθνείς συνθήκες, που επιδεινώνονται συνεχώς. Η χώρα θα διέλθει ασκόπως από μια τρίμηνη, τουλάχιστον, περίοδο ακυβερνησίας και πολιτικής αναταραχής, που θα επιδεινώσει τα οικονομικά προβλήματα και θα εξασθενήσει την διεθνή της θέση».

Και τώρα μαντέψτε: Ποιος και πότε την διατύπωσε;

Αν απαντήσετε, ο Σαμαράς το 2014, χάσατε. Η σωστή απάντηση είναι: Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, το 1980.

Δεν είναι, λοιπόν, η πρώτη φορά που η Βουλή πρέπει να εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας, οι 180 απαραίτητοι για την εκλογή του βουλευτές δεν φαίνεται να υπάρχουν, και η προοπτική να διαλυθεί η Βουλή και να γίνουν εκλογές μοιάζει πιθανό σενάριο. Έχει συμβεί ξανά. Τέσσερις φορές.

Και τι έγινε τελικά; Διαλύθηκε η Βουλή ή βρέθηκαν οι 180; Απάντηση: Τρεις φορές οι 180 βρέθηκαν ως εκ θαύματος και μόνον μία φορά η εκλογή απέτυχε και έγιναν εκλογές. Λέει κάτι αυτή η προ-ιστορία για το μέλλον μας; Βοηθάει να μαντέψουμε την σωστή απάντηση στο ερώτημα, θα βγάλει αυτή η Βουλή Πρόεδρο Δημοκρατίας ή πάμε για εκλογές, κάπου μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου 2015;

Πρώτα, μια ματιά στο Σύνταγμα. Για να εκλεγεί Πρόεδρος Δημοκρατίας- μια φορά κάθε πέντε χρόνια- πρέπει να λάβει τις ψήφους 200 από τους συνολικά 300 βουλευτές. Αν στην πρώτη ψηφοφορία δεν βρεθούν οι 200, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται και αν και πάλι δεν συγκεντρωθούν, γίνεται τρίτη ψηφοφορία, στην οποία ο Πρόεδρος εκλέγεται με 180. Αν πάλι δεν βρεθούν 180 βουλευτές, η Βουλή διαλύεται, γίνονται εκλογές και στη νέα Βουλή αρχίζουν πάλι οι ψηφοφορίες. Στην πρώτη χρειάζονται 180, στην δεύτερη 151 και αν πάλι δεν εκλεγεί Πρόεδρος γίνεται τρίτη (δηλαδή έκτη, συνολικά) ψηφοφορία, μεταξύ των δύο πρώτων υποψηφίων και εκλέγεται όποιος πάρει την σχετική πλειοψηφία.

Έπειτα, μια ματιά στην αριθμητική της σημερινής Βουλής. Τα δύο κόμματα που κυβερνούν έχουν 155 βουλευτές και χρειάζονται άλλοι 25 για να εκλεγεί Πρόεδρος. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει 71 βουλευτές και χρειάζεται άλλους 50 για να μπλοκάρει την εκλογή. Το κλειδί το κρατούν οι 23 ανεξάρτητοι, οι 13 των ΑΝΕΛ και οι 10 της ΔΗΜΑΡ. Με την γλώσσα των αριθμών, το στοίχημα είναι ανοιχτό. Πολιτικά, όχι και τόσο.

Και, τέλος, μια ματιά στην ιστορία.

Οι δύο πρώτοι Πρόεδροι, μετά το δημοψήφισμα που κατάργησε την βασιλεία, τον Δεκέμβριο του 1974, εξελέγησαν εύκολα. Η Νέα Δημοκρατία είχε πάρει στις εκλογές του 1974 ένα συντριπτικό ποσοστό, 54%, και είχε τέτοια πλειοψηφία στην Βουλή ώστε να εκλέξει μόνη της, και από την πρώτη ψηφοφορία τόσο τον μεταβατικό Μιχάλη Στασινόπουλο (206 ψήφοι) όσο και τον Κωνσταντίνο Τσάτσο (210 ψήφοι).

1980: Η εκλογή του Κωνσταντίνου Καρμανλή

Αλλά τον Μάιο του 1980, η εκλογή του επόμενου Προέδρου έμοιαζε θρίλερ. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, πρωθυπουργός ως τότε, ήταν η προφανής επιλογή. Ο ίδιος δήλωσε: «Όπως είπα και παλαιότερα δεν έχω προσωπικές φιλοδοξίες....Δεν έχω ούτε προσωπικές ούτε κομματικές επιδιώξεις. Και θα ήταν σύμφωνο με με την επιθυμία μου να αποσυρθώ κάποια στιγμή από την πολιτική ύστερα από υπηρεσία 45 ετών....» Αργότερα θα γράψει «δεν είχα ποτέ την πρόθεση να γίνω Πρόεδρος της Δημοκρατίας». Αλλά η αλήθεια είναι ότι η υποψηφιότητα Καραμανλή προετοιμαζόταν μεθοδικά, από το 1978, δύο χρόνια νωρίτερα.

Η Νέα Δημοκρατία είχε, μετά τις εκλογές του 1977, 172 βουλευτές. Έλειπαν οκτώ για να συμπληρωθεί προεδρική πλειοψηφία. Τους πρώτους δύο τους έφερε ο ίδιος ο Καραμανλής, μετά από ένα δείπνο στο σπίτι του. Ήταν ο Κ. Μητσοτάκης και ο Αθανάσιος Κανελόπουλος που είχαν εκλεγεί με τους Φιλελεύθερους και την ΕΔΗΚ, αντίστοιχα, τους οποίους αντάμειψε με δύο σημαντικά υπουργεία, Συντονισμού και Οικονομικών. Το 1979, νέα διεύρυνση με στελέχη του Κέντρου. Και τον Απρίλιο του 1980 ο Καραμανλής ανακοινώνει την υποψηφιότητά του με την ευχή «να αποφευχθεί η πολιτικοποίηση της εκλογής και να αφεθούν ελεύθεροι οι βουλεταί να ψηφίσουν κατά συνείδηση».

Στην πρώτη ψηφοφορία, ο ίδιος δεν ψηφίζει. Αποτέλεσμα: 179 ψήφοι. Στην δεύτερη 180 και στην τρίτη 183. Τρεις βουλευτές της ακροδεξιάς Εθνικής Παράταξης, Αποστολάκος, Χούτας και Ιμάμογλου, είχαν προσχωρήσει μετά από πολλά πηγαιν-έλα πολλών προξενητών στην προεδρική πλειοψηφία. Ο ίδιος ο Καραμανλής θα γράψει αργότερα: «Η διαδικασία της εκλογής μου υπήρξε μίζερη και επιβεβαίωσε την υποκρισία που επικρατεί στην πολιτική μας ζωή. Γιατί, μολονότι τα κόμματα της αντιπολιτεύσεως εύχονταν την εκλογή μου (και για να αποφύγουν τις εκλογές) ήθελαν να εκλεγώ χωρίς να με ψηφίσουν». Είχε ένα δίκιο: Το ΠΑΣΟΚ, που ετοιμαζόταν να κερδίσει τις επόμενες εκλογές, το 1981, δεν πρότεινε υποψήφιο, απείχε από τις ψηφοφορίες και χαιρέτησε το αποτέλεσμά τους. Η «συγκατοίκηση» άρχισε ανέφελα. Και το πρώτο «θρίλερ των 180» είχε αίσιο τέλος.

Η εκλογή Σαρτζετάκη

Πέντε χρόνια αργότερα, νέο θρίλερ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου που ως τότε άφηνε να εννοηθεί, και στον ίδιο τον Καραμανλή, ότι θα προτείνει την επανεκλογή του, κάνει απότομη στροφή. Στις 9 Μαρτίου 1985, προτείνει τον ανακριτή της υπόθεσης Λαμπράκη, Χρήστο Σαρτζετάκη. Η Νέα Δημοκρατία εξεγείρεται, ο Καραμανλής παραιτείται πρόωρα, ο Πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς αναλαμβάνει καθήκοντα Προέδρου. Το ΠΑΣΟΚ είχε 172 έδρες μόνον. Αν δεν υπολογιζόταν και η ψήφος του προεδρεύοντος Αλευρά, του έλειπαν 9 ψήφοι. Στην πραγματικότητα, του έλειπαν περισότεροι καθώς ένας αριθμός βουλευτών του ΠΑΣΟΚ φαίνονταν απρόθυμοι να πειθαρχήσουν και να ψηφίσουν σύμφωνα με την κομματική γραμμή.

Το πρόβλημα λύθηκε με τρεις τρόπους: Πρώτον, το ΚΚΕ σε μια απροσδόκητη πολιτική κίνηση (για την οποία μετάνιωσε πικρά) υποστήριξε την υποψηφιότητα Σαρτζετάκη και προσέθεσε τις 13 έδρες του στην προεδρική πλειοψηφία. Έπειτα, αφού πολλοί μεσολαβητές ανέλαβαν να συνετίσουν τους «ύποπτους» βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, στην κρίσιμη τρίτη ψηφοφορία, τα ψηφοδέλτια με το όνομα του υποψηφίου Προέδρου ήταν χρωματιστά, οι φάκελοι διαφανείς και μια ισχυρή λάμπα είχε τοποθετηθεί πάνω από την κάλπη, ώστε η μυστική ψηφοφορία να μετατραπεί σε φανερή. Και, τέλος, ο ασκών καθήκοντα Προέδρου Δημοκρατίας Γιάννης Αλευράς ψήφισε ως απλός βουλευτής. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης εξελέγη πρόεδρος, με 180 ψήφους. Just…

Η επανεκλογή του Κώσνταντίνου Καραμανλή

Η επόμενη πράξη του «δράματος των 180» παίχθηκε το 1990. Οι Έλληνες είχαν οδηγηθεί ήδη δύο φορές στις κάλπες, τον Ιούνιο και τον Νοέμβριο του 1989, χωρίς να προκύψει κανονική κυβέρνηση. Τα τρία κόμματα, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμός της Αριστεράς συμμετείχαν σε οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξενοφώντα Ζολώτα. Τον Απρίλιο του 90 η θητεία Σαρτζετάκη έληγε. Και η ψηφοφορία ήταν πια, μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος, ονομαστική και φανερή αντί μυστικής. Αλλά οι 180 ήταν αδύνατον να συγκεντρωθούν.

ΠΑΣΟΚ και ΣΥΝ υποστήριζαν επανεκλογή Σαρτζετάκη, αλλά είχαν μαζί μόλις 149 βουλευτές (128+21). Η Νέα Δημοκρατία πρότεινε Καραμανλή, αλλά είχε μόνον 148 βουλευτές. Το αδιέξοδο ήταν πλήρες. Και η ΝΔ, με αρχηγό τον Κ Μητσοτάκη αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την προεδρική εκλογή για να εκβιάσει νέεες, τρίτες μέσα σε 10 μήνες, εκλογές. Ο Καραμανλής αρνήθηκε την υποψηφιότητά του, οι βουλευτές της ΝΔ ψήφισαν «παρών» στις τρεις ψηφοφορίες και, μετά τις εκλογές, ο Καραμανλής εξελέγη Πρόεδρος, στην δεύτερη ψηφοφορία με 153 ψήφους (150 της ΝΔ, 1 του Κατσίκη που είχε εκλεγεί με την ΔΗΑΝΑ και 2 των ανεξάρτητων μουσουλμάνων της Θράκης).

Αυτή ήταν και η μοναδική φορά που πράγματι η Βουλή απέτυχε (εσκεμμένα) να εκλέξει Πρόεδρο και διαλύθηκε για να γίνουν εκλογές...

Η εκλογή του Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου

Η τελευταία φορά που η εκλογή Προέδρου έγινε θρίλερ ήταν το 1995. Το ΠΑΣΟΚ είχε επανέλθει στην εξουσία, στις εκλογές του 1993. Η ΝΔ, με τον Μιλτιάδη Έβερτ αρχηγό, υπολόγιζε να υποχρεώσει την κυβέρνηση σε νέες εκλογές, λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου. Το ΠΑΣΟΚ διέθετε τότε μόνον 170 βουλευτές. Οι εκλογές έμοιαζαν πιθανές. Αλλά την παρτίδα έσωσε ο Αντώνης Σαμαράς, επικεφαλής τότε της Πολιτικής Άνοιξης. Πρότεινε ως υποψήφιο Πρόεδρο τον Κωστή Στεφανόπουλο, έναν πολιτικό που είχε αποχωρήσει από τη ΝΔ το 1985, είχε ιδρύσει την ΔΗΑΝΑ, την οποία είχε διαλύσει μετά την αποτυχία της στις ευρωεκλογές του 1994. Το ΠΑΣΟΚ, φυσικά, απεδέχθη την πρόταση. Και ο Στεφανόπουλος εξελέγη με 181 ψήφους στην τρίτη ψηφοφορία.

Από τότε έχουν γίνει άλλες τρεις προεδρικές εκλογές. Αλλά και οι τρεις χωρίς σασπένς. Εύκολες.

Το φθινόπωρο του 1999, καθώς έληγε σε λίγο η πρώτη θητεία Στεφανόπουλου, ο Κ Καραμανλής junior, φλέρταρε με την ιδέα της εμπλοκής της προεδρικής εκλογής, ώστε να εκβιαστούν πρόωρες εκλογές. Αλλά, κάτι η υψηλή δημοτικότητα Στεφανόπουλου, κάτι οι δημοσκοπήσεις που αποδοκίμαζαν ισχυρά αυτό το ενδεχόμενο, οδήγησαν τον Καραμανλή σε μια πολιτική στροφή, τον Δεκέμβριο του 1999. Κατά την συζήτηση του προϋπολογισμού, πρότεινε επανεκλογή Στεφανόπουλου- «δεν σας χαρίζουμε έναν επιτυχημένο Πρόεδρο που προέρχεται άλλωστε από τα σπλάχνα αυτής της παράταξης»- με ταυτόχρονη συμφωνία για τον χρόνο των πρόωρων εκλογών, αμέσως μετά, ώστε οι πολίτες να αποφασίσουν «ποιος θα πάει τη χώρα στην ΟΝΕ». Ο Κ Σημίτης απέρριψε την πρόταση. Δημοσίως. Στην πράξη, στις προεδρικές εκλογές, τον Φεβρουάριο του 2000, για πρώτη φορά, τα δύο μεγάλα κόμματα ψήφισαν από κοινού τον Πρόεδρο (εξελέγη με 269 ψήφους, στην πρώτη ψηφοφορία) και οι εκλογές έγιναν, όπως ζητούσε ο Καραμανλής πρόωρα, στις 9 Απριλίου. Μόνο που τις κέρδισε, οριακά, το ΠΑΣΟΚ.

Η δεύτερη εκλογή Στεφανόπουλου δημιούργησε μια διπλή παράδοση. Αφ ενός την παράδοση ότι ο Πρόεδρος «πρέπει» να προέρχεται από την αντίπαλη του κυβερνώντος κόμματος παράταξη. Και, δεύτερον, ότι «πρέπει» να εκλέγεται με ευρεία πλειοψηφία. Ο Καραμανλής, νικητής των εκλογών του 2004, πρότεινε τον Κάρολο Παπούλια ως Πρόεδρο, το 2005. Και η υποψηφιότητά του συγκέντρωσε 279 από τις 300 ψήφους. Το 2010, παρ ότι θεωρητικά οι εκλογές του 2009 είχαν «εκβιαστεί» από τον Γ. Παπανδρέου με την απειλή ότι δεν θα ψήφιζε για Πρόεδρο αν δεν μεσολαβούσαν εκλογές, στην πράξη οι εκλογές έγιναν αποσυνδεδεμένες από την προεδρική εκλογή και ο Παπούλιας επανεξελέγη με 266 ψήφους του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ και του ΛΑΟΣ.

Και τώρα; Ποιο από τα πολλά σενάρια, που έχουν ήδη δοκιμαστεί, θα ζησουμε;

Πρώτη πιθανότητα, να ξαναζήσουμε το σενάριο του 1980. Να βρεθούν, δηλαδή, την τελευταία στιγμή, ακόμη και μεταξύ των ψηφοφοριών, με την βοήθεια των κατάλληλων «προξενητών», οι μαγικοί 180, ο Πρόεδρος να εκλεγεί και οι εκλογές να μετατεθούν.

Δεύτερη πιθανότητα, να ξαναζήσουμε το σενάριο 1990. Η εκλογή να μπλοκαριστεί, η βουλή να διαλυθεί και να πάμε σε εκλογές (εκτός κι αν ζήσουμε το απίθανο σενάριο 2010 και οι εκλογές γίνουν πριν καν δοκιμάσει η Βουλή τις δυνάμεις της).

Τρίτη πιθανότητα να ζήσουμε μια συναινετικότερη παραλλαγή του 2000. Δηλαδή, κυβέρνηση και αντιπολίτευση να συμφωνήσουν, ρητά ή σιωπηρά, σε μια κοινά αποδεκτή, συναινετική πολιτική ατζέντα. Να συμφωνήσουν, δηλαδή, σε μια συναινετική εκλογή Προέδρου, ώστε στο μεταξύ να ολοκληρωθεί και διαπραγμάτευση για την μετά-μνημονιακή σχέση με τους «δανειστές», και αμέσως μετά, τον Ιούνιο φερ ειπείν, να πάμε σε συμφωνημένες εκλογές. Προσωπικά, θα το προτιμούσα και θα το ευχόμουν.-

Δημοφιλή