Είχαν κάποτε ρωτήσει έναν βασιλιά:«Αν σου αφαιρούσαν όλα τα ερείσματα της εξουσίας σου - τον πλούτο, τον στρατό, τους συμβούλους - και σου επέτρεπαν, προκειμένου να διατηρήσεις την εξουσία σου, να κρατήσεις μόνο ένα, ποιο θα ήταν αυτό;» Εκείνος, είχε απαντήσει χωρίς δισταγμό: «Οι πληροφορίες».
Έκτοτε, πολύ συχνά και με πολύ οδυνηρό τρόπο διαπιστώσαμε πως ο ρόλος της δημοσιογραφίας δεν περιορίζεται, δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια απλή μετάδοση πληροφοριών.
Πολλές φορές, ούτε καν η αλήθεια δεν αρκεί.
Απαιτείται και ανάλυση και διασταύρωση και δράση για την προστασία του λαού.
Θα ρωτήσει κανείς: Με ποιον τρόπο η δημοσιογραφία μπορεί να προστατέψει τον λαό;
Υπάρχει ένας μηχανισμός. Είναι ο μηχανισμός της έγκαιρης προειδοποίησης.
Μιλάω για την κορυφαία αποστολή της δημοσιογραφίας που είναι η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.
Μιλάω για το ύψιστο δημοσιογραφικό καθήκον: Το καθήκον της έγκαιρης προειδοποίησης, που είναι η δημοσιογραφική ασπίδα προστασίας του λαού.
Αυτό το καθήκον καλεί τον δημοσιογράφο να μην αρκείται σε απλή παράθεση πληροφοριών, αλλά έγκαιρα να προβλέπει και να προειδοποιεί τον λαό για τις συνέπειες της μιας ή της άλλης απόφασης ή ενέργειας.
Γιατί η δημοσιογραφία είναι μια άσκηση και μια πνευματική περιπέτεια.
Και εδώ, συχνά χρειάζεται να κάνουμε την αυτοκριτική μας.
Αν δηλαδή αξιοποιούμε πάντα τις πληροφορίες μας προς όφελος του λαού, αν ήμασταν πάντα σε θέση να δημιουργήσουμε ένα ενιαίο δημοσιογραφικό μέτωπο προστασίας του λαού.
Γιατί τα σημάδια ήσαν πάντα εκεί, τα βλέπαμε, τα αγγίζαμε.
Προφανώς αποστολή των δημοσιογράφων είναι να λένε πάντα την αλήθεια, να μην αυτολογοκρίνονται, να σέβονται το ενεργητικό δικαίωμα της κοινής γνώμης στην ενημέρωση, να προσφέρουν ψύχραιμη ενημέρωση, να λένε τη γνώμη τους ελεύθερα, να είναι και να νιώθουν ανεξάρτητοι, να αρνούνται να ενημερώνουν τους πολίτες ψυχαγωγώντας τους, να μην πωλούν πρόσβαση σε ζωντανές εμπειρίες, να μην κάνουν τις καρδιές των ανθρώπων να χτυπούν δυνατά με κραυγές, υπερβολές και εντυπωσιακές εικόνες.
Ζούμε στην Ελλάδα. Στην πατρίδα του Πρωταγόρα, δασκάλου των υιών του Περικλή, που δίδασκε ότι σε κάθε λόγο υπάρχει και ο αντίλογος. Στην πατρίδα του Ανάξαρχου, δασκάλου του Μεγαλέξανδρου, που δίδαξε την παρρησία και την ελευθερία της γνώμης. Στην πατρίδα των πρώτων δημοσιογράφων και των πρώτων πολεμικών ανταποκριτών - στην πατρίδα του Ομήρου, του Ξενοφώντα, του Θουκυδίδη. Στην πατρίδα για την οποία έχυσε το αίμα του ο Ιωάννης - Ιάκωβος Μάγερ που αποφάνθηκε πως «Η Δημοσίευσις είναι Ψυχή της Δικαιοσύνης».
Είναι επομένως βαριά η ευθύνη πάνω στους ώμους μας.
Ζούμε, όμως, και στην εποχή της υπερενημέρωσης. Και συχνά ανακαλύπτουμε και με πολύ οδυνηρό τρόπο, πως αν και έχουμε στη διάθεσή μας όλες τις πληροφορίες και σε χρόνο που ταυτίζεται με τον πραγματικό, αυτές φθάνουν στον κόσμο με το σταγονόμετρο, επιλεκτικά, συχνά... εναλλακτικά, σε άμεση διασύνδεση με την προπαγάνδα και την λεγόμενη «κυρίαρχη άποψη».
Κάθε άλλο παρά τυχαία. Ο Γκέμπελς έλεγε πως η κοινή γνώμη πιστεύει ευκολότερα ένα μεγάλο ψέμα από ένα μικρό ψέμα. Και πως «δεν λέμε κάτι για να το πούμε, αλλά για να επιτύχουμε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα».
Παρ' όλα αυτά, διατηρεί την αξία της η περίφημη διαπίστωση του Τόμας Τζέφερσον: «Η βάση της κυβέρνησης είναι η γνώμη του λαού που τη διαμορφώνει ο Τύπος. Στο ερώτημα αν προτιμώ κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα δίσταζα να απαντήσω ότι προτιμώ εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση».
Πάντα, αλλά κυρίως σε εποχές πρωτοφανούς κρίσης όπως αυτή που ζήσαμε και ζούμε, αυτό που κυριαρχεί είναι η διαδικασία της επικοινωνιακής διαμεσολάβησης.
Ο έλεγχος της ενημέρωσης καθίσταται δυνατός με τον έλεγχο της ροής των πληροφοριών, τον έλεγχο της ποσότητας και της ποιότητάς τους, την επιλεκτική ενημέρωση - όπου γίνεται προσεκτική επιλογή των πληροφοριών που θα φθάσουν στην κοινή γνώμη - και την εναλλακτική ενημέρωση - όπου ουσιώδεις και χρήσιμες πληροφορίες αντικαθίστανται με άλλες ανούσιες και άχρηστες, που όμως παρουσιάζονται με τη μορφή ειδήσεων.
Παραπληροφόρηση και αποπληροφόρηση επιτυγχάνονται με μια σειρά τεχνικές: Την μυστικότητα και την καλυμμένη πηγή, τις κατευθυνόμενες διαρροές και τα κρυφά κυκλώματα, την εξαπάτηση, τη γενίκευση, την καθυστέρηση, την τακτική του σταγονόμετρου και την τακτική της πλημμυρίδας, την ασάφεια, την επίθεση, τη μισή αλήθεια και τις μαγικές λέξεις, το χονδροειδές ψέμα και την επανάληψη.
Είναι σήμερα εδώ κοντά μας ο δάσκαλός μας, ο Χρήστος Πασαλάρης, στο όνομα του οποίου έχει θεσπιστεί και ένα από τα Βραβεία Μπότση, και ο οποίος έχει ανιχνεύσει και καταγράψει αυτούς τους μηχανισμούς.
Ο Ανατόλ Φρανς έλεγε πως η Δημοκρατία διοικείται από το χέρι ενός αόρατου μηχανικού. Και ο Τζορτζ Όργουελ, στον πρόλογο της «Φάρμας των Ζώων» αποκάλυψε την ύπαρξη συστήματος βάσει του οποίου χωρίς καμιά λογοκριτική μέθοδο είναι δυνατόν να αποκρύπτονται από το λαό πληροφορίες που δεν πρέπει να γίνονται γνωστές και να δημοσιεύεται μόνο το «δέον να δημοσιοποιείται».
Ο πρόλογος εκείνος δημοσιεύθηκε μόνο στην πρώτη έκδοση του βιβλίου και έκτοτε εξαφανίσθηκε από όλες τις εκδόσεις που ακολούθησαν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Δηλαδή ο Όργουελ έπεσε και ο ίδιος θύμα της προσπάθειάς του να αποκαλύψει κάτι που δεν έπρεπε να δημοσιοποιηθεί.