Ξεκαθαρίζω ευθύς εξαρχής για να μην έχουμε παρεξηγήσεις: όταν η συγκλονιστική ταινία «Η Φυλή» του Ουκρανού Μίροσλαβ Σλαμποσπίτσκι (στις αίθουσες) προβλήθηκε το Νοέμβριο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης είχαμε δύο λιποθυμίες στο κοινό. Ομολογώ πως κι εγώ η ίδια, αν και εξασκημένη, απέστρεψα το βλέμμα σε τουλάχιστον δύο σκηνές και ένοιωσα μια μικρή ταχυπαλμία. Το πρόβλημα είναι πως δεν έβλεπα μεν, αλλά άκουγα. Και η ακοή εδώ είναι το κλειδί. Στο φιλμ αυτό λειτουργεί σχεδόν εκφοβιστικά.
Εξηγούμαι: Η νατουραλιστική αυτή ταινία, που βραβεύτηκε στις Κάνες, δεν είχε διαλόγους. Διότι πολύ απλά όλοι οι ήρωες (ή μάλλον αντιήρωες) είναι κωφοί. Παίζουν άλλωστε μόνο ερασιτέχνες κωφάλαλοι ηθοποιοί: μια παρέα εφήβων ζουν σε ένα οικοτροφείο για κωφάλαλους στην Ουκρανία και αναπτύσσουν κτηνώδεις συμπεριφορές. Bullying, ληστείες, φόνους - τα δε κορίτσια της ταινίας εκδίδονται κάθε βράδυ σε φορτηγατζήδες, με δασκάλους προαγωγούς. Ο ήρωας ερωτεύεται μια από αυτές και βέβαια βρίσκει το μπελά του. Διότι οι νταβατζήδες δεν έχουν καμία διάθεση να χάσουν την κότα που γεννά χρυσά αυγά για παιδιάστικους ρομαντισμούς. Όχι ότι και ο ήρωας είναι κανένας άγιος βέβαια. Ένα αμείλικτο παιδί είναι κι αυτό. Που δεν διστάζει να ληστέψει και να σκοτώσει αν χρειαστεί. Αλλά ως συνήθως το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Είναι φυσικός νόμος.
Και είναι πραγματικά συγκλονιστικό να βλέπεις βρωμόξυλο και σεξ χωρίς την παραμικρή ανθρώπινη φωνή - μόνο με τους φυσικούς ήχους του περιβάλλοντος. Του τριξίματος του κρεβατιού, του ήχου των παπουτσιών στο πάτωμα, ή ενός κεφαλιού που σπάει...
Κι αυτούς τους ήχους όμως, μόνο ο θεατής έχει την πολυτέλεια να ακούει. Εύκολα φαντάζεται την απόλυτη σιωπή που συνοδεύει την καθημερινότητα των ηρώων. Ωστόσο, μια σκληρή σκηνή έκτρωσης, με την κοπέλα να είναι δεμένη με σκοινιά στο τραπέζι μιας κουζίνας (τύφλα να΄ χει η ταινία του Κριστιαν Μουντζίου «4 μήνες, 3 εβδομάδες και 2 μέρες»), ήταν τόσο «εκκωφαντική» ώστε επικράτησε πανικός στην αίθουσα. Κάποιος φαίνεται δεν άντεξε κι έχασε τις αισθήσεις του: «Αναπνέει; Λίγο νερό παιδιά!!!», ακούστηκε. Στις Κάνες πάντως το κοινό είχε προειδοποιηθεί... Αργότερα έμαθα πως ήταν δύο οι λιποθυμίες τελικά. Και ο ένας ήταν αντρας.
Το ενδιαφέρον με αυτό το φιλμ, που δείχνει την απίστευτη δυναμική (και τον πολυεπίπεδο -και σε πολιτικές αναγνώσεις- κυνισμό) του κινηματογράφου της πρώην ΕΣΣΔ, είναι πως δεν είναι άλλη μια ευαίσθητη ταινιούλα που σκοπο έχει να δείξει τα προβλήματα των ανθρώπων που δεν ακούνε. Δεν είναι τυχαίο που οι κωφάλαλοι σπεύδουν να την δουν. Κι εμείς στη θέση τους θα θέλαμε να δούμε επιτέλους μια «αληθινή» ταινία με κωφούς. Αγρια, ρεαλιστική. Διότι καμία μειονότητα δεν έχει το προνόμιο της «αθωότητας». Δικαίως αναρωτιέται ο σκηνοθέτης της ταινίας: «Γιατί πιστεύουμε ότι δεν μπορούν οι κωφάλαλοι ή οι ομοφυλόφιλοι ή άλλες μειονότητες να κάνουν κάτι κακό; Γιατί πρέπει να αναπαρίστανται μόνο ως καλές και χαριτωμένες; Αυτό είναι διάκριση».
Τις προάλλες, με μειδίαμα έβλεπα μια σκηνή ενός παλιού Τζέιμς Μποντ όπου ο γοητευτικός πράκτορας ανενδοίαστα σκοτώνει τον «κακο» που είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι, πετώντας τον από ψηλά -παρέα με την γάτα του. Σκεφτόμουν πως σήμερα δύσκολα θα περνούσε κάτι τέτοιο στην μεγάλη οθόνη.
Αντίθετα, προχθές η πολιτική ορθότητα θριάμβευσε. Ο βρετανός ηθοποιός Μπένεντικτ Κάμπερμπατς (που πρωταγωνιστει στο «Παιχνίδι της μίμησης» το οποίο επίσης προβάλλεται αυτές τις μέρες) ένοιωσε την ανάγκη να απολογηθεί για την «αστοχία» του να χρησιμοποιήσει τη λέξη «έγχρωμος» μιλώντας για τους συναδέλφους του μαύρους ηθοποιούς. Και να σκεφτεί κανείς πως το είπε για να τους υποστηρίξει: «Εχω την εντύπωση», δήλωσε, «πως όσο περνά ο καιρός τα πράγματα αλλάζουν για τους έγχρωμους ηθοποιούς. Οι περισσότεροι φίλοι μου ηθοποιοί είχαν περισσότερες ευκαιρίες εδώ (στην Αμερική) απ' ό,τι στο Ηνωμένο Βασίλειο. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει». Μου φάνηκε τόσο βλακώδες να πρέπει να λεει συγνώμη για την δήλωσή του αυτή -και προφανως δεν φάνηκε βλακώδες μόνο σε μένα, αφού πλήθος έγχρωμων, μαύρων ή αφροαμερικάνων συναδέλφων του (πώς στο καλό να το πώ ώστε να μην παρεξηγηθώ;) έσπευσαν να τον υποστηρίξουν.
Ε λοιπόν, και κακοί κωφοί υπάρχουν, και κακοί ανάπηροι και κακοί μαύροι και κακοί μετανάστες και το κάπνισμα μέσα στην ζωή είναι, και το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Δυστυχώς. Όταν επιλέγεις να μην τα δείξεις όλα αυτά στο σινεμά, που υποτίθεται πως δεν δείχνει το δέον, αλλά το «είναι» και την ανθρώπινη συνθήκη, υποπίπτεις στο θανάσιμο αμάρτημα της (αυτό)λογοκρισίας. Υπ' αυτήν την έννοια, η πολιτική ορθότητα είναι η μεγαλύτερη αναπηρία.