Μοιραία προκύπτει, χωρίς την παραμικρή πρόθεση, ένα εύλογο ερώτημα μετά τις τρέχουσες εξελίξεις στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα και τη λειτουργία του. Θ'αντέξουν, άραγε, τα αμοιβαία κεφάλαια εξωτερικού που τηρούνται στις ελληνικές τράπεζες , στο ενδεχόμενο χρεωκοπίας ή δέσμευσης καταθέσεων ή κι επιστροφής στη δραχμή;
Τον τελευταίο χρόνο και καθώς η ανασφάλεια στο πολιτικό σκηνικό κορυφωνόταν, ολοένα και περισσότεροι Έλληνες καταθέτες έσπευσαν να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους από τις ελληνικές τράπεζες. Το μεγαλύτερο μέρος εξ αυτών, όπως γνωρίζουμε πολύ καλά πλέον, πράγματι ταξίδεψε σε μέρη εκτός Ελλάδας με σκοπό την ασφάλεια.
Ένα μέρος όμως των καταθέσεων παρέμεινε στις ελληνικές τράπεζες απλά άλλαξε κάπως τη μορφή του: από κλασσική κατάθεση ταμιευτηρίου ή τρεχούμενου λογαριασμού μετατράπηκε σε μερίδια αμοιβαίου κεφαλαίου διαχείρισης διαθεσίμων εξωτερικού (Money Market mutual funds) που τηρούνται σε χαρτοφυλάκιο και όχι σε απλό καταθετικό λογαριασμό.
Οι περισσότερες ελληνικές τράπεζες (αν όχι όλες, δεν το γνωρίζω με ακρίβεια) έσπευσαν να συγκρατήσουν τις μαζικές εκροές και να καθησυχάσουν τους Έλληνες καταθέτες προτείνοντας ως απολύτως ασφαλή επένδυση την αγορά μεριδίων αμοιβαίων κεφαλαίων εξωτερικού. Το λεκτικό που συντρόφευσε την κάθε «πώληση» αυτών των αμοιβαίων κεφαλαίων ήταν η απόλυτη ασφάλεια σε οποιεσδήποτε συνθήκες προκύψουν στη χώρα (χρεωκοπία/default, επιστροφή στη δραχμή, δέσμευση καταθέσεων κ.α.).
Συγκεκριμένα οι ελληνικές τράπεζες, μέσω των εντεταλμένων εκπροσώπων τους, εξήγησαν το μηχανισμό που θα ενεργοποιηθεί σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητο προκειμένου να διασφαλιστούν τα χρήματα των καταθετών: καθώς τα αμοιβαία κεφάλαια εξωτερικού έχουν θεματοφύλακα εκτός Ελλάδας (τα περισσότερα που πουλήθηκαν από τις ελληνικές τράπεζες έχουν θεματοφυλακή στο Λουξεμβούργο), τα μερίδια δεν κινδυνεύουν ούτε στο ελάχιστο. Τουναντίον, όποιος καταθέτης επιθυμεί, μπορεί να πάει να εισπράξει ( με ποιο τρόπο: μετρητά, σε επιταγή, με έμβασμα σε λογαριασμό του καταθέτη στο εξωτερικό; Δε διευκρινίζεται απόλυτα), ρευστοποιώντας απευθείας τα μερίδιά του στο Λουξεμβούργο (πχ.), αγκαλιά με το διαβατήριό του που να επιβεβαιώνει τα στοιχεία του.....Απλό; Απλούστατο. Εφικτό; Θα δείξει.
Τα μερίδια αυτά των αμοιβαίων κεφαλαίων σε πολλές περιπτώσεις, όμως, τηρούνται σε omnibus account (συλλογικό λογαριασμό, εσωτερικά διαχωρισμένο), δηλαδή τηρούνται σε λογαριασμό/χαρτοφυλάκιο κάτω από το όνομα της τράπεζας (της ελληνικής, εν προκειμένω), η οποία με τη σειρά της τα διαχωρίζει εσωτερικά και τα εμφανίζει στα ατομικά (ή εταιρικά) χαρτοφυλάκια των πελατών. Σε αυτές τις περιπτώσεις και σε συνθήκες πιστωτικών γεγονότων όπως αυτά που προαναφέρθηκαν, τίθεται το ερώτημα με ποια ακριβώς διαδικασία θα αποκτήσουν πρόσβαση στα χρήματά τους οι καταθέτες/επενδυτές. Σίγουρα μια επίσκεψη στο Λουξεμβούργο (πχ.) με το διαβατήριο ανά χείρας δε θα αρκεί καθώς θα πρέπει να έχει προηγηθεί εντολή ρευστοποίησης με εντολέα την ελληνική τράπεζα και κατόπιν πίστωση του προϊόντος ρευστοποίησης στον πραγματικό δικαιούχο ή εντολή μεταφοράς των μεριδίων σε ατομικό χαρτοφυλάκιο του δικαιούχου. Τώρα, καταπώς αυτή η διαδικασία σε συνθήκες οικονομικής ασφυξίας και κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls) είναι εφικτή (τη στιγμή που σήμερα κιόλας αν κάποιος θέλει να εμβάσει τα χρήματά του, από τον προσωπικό του λογαριασμό στην Ελλάδα σε προσωπικό του λογαριασμό στο εξωτερικό, δεν μπορεί), μένει να αποδειχθεί.
Σαφώς βέβαια ενδέχεται να υπάρχουν προβλέψεις για όλα τα παραπάνω κι εντέλει τα χρήματα των επενδυτών σε αμοιβαία κεφάλαια εξωτερικού να μην κινδυνεύσουν καθόλου, απλά επειδή ουδέποτε έχουν δοκιμαστεί σε τέτοιες συνθήκες, εύλογα πλανάται το ερώτημα.....
Ας μη σχολιαστεί σε βάθος, προς το παρόν, καθόλου το γεγονός ότι εν μία νυκτί απλοί καταθέτες, με μηδενική επενδυτική εμπειρία, βρέθηκαν να επενδύουν σε αμοιβαία κεφάλαια εξωτερικού με την υπόσχεση του εγγυημένου κεφαλαίου. Διότι όσοι διαθέτουν την ελάχιστη γνώση των αγορών, γνωρίζουν ότι δεν υφίσταται επένδυση μηδενικού ρίσκου (risk free), ούτε καν η προθεσμιακή κατάθεση δεν είναι θεωρητικά μηδενικού ρίσκου ∙ ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη την τράπεζα /θεματοφύλακα που στη συγκεκριμένη περίπτωση (Ελλάδα) είναι πιστοληπτικής ικανότητας junk (CCC), πόσω μάλλον αμοιβαία κεφάλαια που μπορεί να μην επενδύουν σε μετοχές ή παράγωγα (επενδύσεις υψηλού ρίσκου), έχουν όμως μεγάλο μέρος του ενεργητικού τους επενδεδυμένο σε ομόλογα των οποίων οι τιμές καθημερινά μεταβάλλονται.