Παρατηρώντας το επικείμενο πακέτο μέτρων, με εκπλήσσει η συνέχιση της στερητικής οικονομίστικης προσέγγισης, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η χωρική κατανομή του πλούτου και της ανάπτυξης. Και όμως, η κυβέρνηση θα έπρεπε να μεταφράζει τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος. Το εντυπωσιακό ποσοστό του «ΟΧΙ», για παράδειγμα, εντοπίστηκε σε νομούς νησιωτικούς (Κέρκυρα, Χανιά κ.λ.π όπου ξεπέρασε το 70%). Παρά λοιπόν το γεγονός ότι η οικονομική κρίση είχε οριζόντιο κοινωνικό κόστος στην χώρα, με επίμονη αύξηση ανεργίας, πτωχοποίηση και ένταση της κοινωνικής ευπάθειας με σοβαρότατες επιπτώσεις στη νέα γενιά, η χωρική διαφοροποίηση είναι πολύ σημαντική !
Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν είναι μόνο αστικά φαινόμενα. Σε υπανάπτυκτες, απομακρυσμένες, αγροτικές και αραιοκατοικημένες περιοχές ή νησιωτικές με μειωμένη προσβασιμότητα, μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες υποφέρουν έντονα από κοινωνικό διαχωρισμό.
Ας δούμε τώρα τι συμβαίνει στη χώρα μας. Στην Ελλάδα όπου πρακτικά ο ένας στους δυο Έλληνες νέους είναι άνεργος, οι νησιωτικές περιφέρειες έχουν τα χαμηλότερα, σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες, ποσοστά ανεργίας (το 2013). Όμως κανένα νησί δεν εξαιρείται από την τάση της σημαντικής αύξησης της νεανικής ανεργίας μέσα σε πέντε χρόνια. Μόνο στο Νότιο Αιγαίο η αύξηση είναι συγκριτικά μικρότερη. Εξαιρουμένου λοιπόν του Νοτίου Αιγαίου, στις νησιωτικές περιφέρειες περίπου ένας στους δύο νέους είναι άνεργος.
Τα Ιόνια νησιά παρουσιάζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα, συγκριτικά με τις λοιπές νησιωτικές περιφέρειες. Η νεανική ανεργία αυξήθηκε κατά 94,3% από το 2009 έως το 2013. Έφθασε το 51,5% (από 26,5%). Ακολουθεί η Κρήτη, με ποσοστό 45,4% και αύξηση της νεανικής ανεργίας στα χρόνια της κρίσης της τάξεως του 117% ! Στο Βόρειο Αιγαίο η νεανική ανεργία αυξήθηκε κατά 87,4% στα χρόνια της κρίσης με το ποσοστό για το 2013 να φθάνει στο 46,1% (σχεδόν το ίδιο με την Κρήτη). Το Νότιο Αιγαίο εμφανίζει λοιπόν την καλύτερη «εικόνα» από όλες τις νησιώτικες περιοχές και από κάθε άλλη ελληνική περιφέρεια.
Φαίνεται λοιπόν καθαρά πως η τουριστική ανάπτυξη λειτουργεί ιδιαίτερα ανασχετικά αναφορικά με την ανεργία. Ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση, όμως, το γεγονός ότι ένας στους τρεις νέους είναι άνεργος δεν μπορεί να αγνοηθεί. Απλά, το Νότιο Αιγαίο έχει διαβεί με συγκριτικά μικρότερους βηματισμούς το «κατώφλι της οδύνης». (για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο από τις στρατηγικές σπουδές).
Είναι γεγονός, πανευρωπαικά, ότι κοινωνικά αποκλεισμένοι πληθυσμοί σε παραμεθόριες περιοχές και νησιά υποφέρουν σοβαρά από προβλήματα που σχετίζονται με την περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στην εκπαίδευση, την έλλειψη ή ανεπάρκεια ποιότητας δημοσίων υπηρεσιών, τη φτωχή ή ανεπαρκή πρόσβαση σε υπηρεσίες και υποδομές, σε συνδυασμό με συχνά ανεπαρκή ή υψηλού κόστους μέσα μαζικής μεταφοράς....Εξάλλου, η πολιτική λιτότητας που καταλήγει στην απομείωση του χώρου σε δημόσιες υπηρεσίες λόγω κόστους, επιβαρύνει τις περιοχές αυτές με επιπλέον αρνητικές επιπτώσεις. Στα νησιά μας, οι δημόσιες μεταφορές είναι σπάνιες, το μεταφορικό κόστος επιβαρύνει τις τιμές για τα περισσότερα αγαθά και οι τιμές των καυσίμων είναι αυξημένες, έτσι ώστε η κάλυψη του κόστους θέρμανσης να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τα φτωχά νοικοκυριά.
Με βάση τη μελέτη ESPON-TIPSE, μέσα στο ίδιο κράτος μέλος, οι νησιωτικές περιοχές γενικά παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά φτώχειας σε σχέση με αυτές της ηπειρωτικής χώρας. Η μελέτη των Western Isles επιβεβαιώνει ότι η περιοχή, αν και πλούσια σε θαλάσσιους πόρους, αποτελεί αντιθετικό παράδειγμα μιας ανάπτυξης «χωρίς αποκλεισμούς»: Περιφερειακότητα, αυξημένο κόστος ζωής, μειωμένη ανταγωνιστικότητα για την ανάπτυξη επιχειρηματικότητας, εξωτερική μετανάστευση, δημογραφική γήρανση, κοινωνικός αποκλεισμός λόγω υψηλού κόστους διατήρησης υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, συνθέτουν το συνολικό τοπίο μη ευημερίας και κοινωνικής ευπάθειας στην περιοχή. Τίθεται, μάλιστα, το ερώτημα: πως μια τέτοια περιφέρεια, που ανάλογές της απαντώνται σε ολόκληρη της Ευρωπαϊκή Ήπειρο, από την Βαλτική μέχρι το Αιγαίο πέλαγος, θα μπορούσε να συμμετέχει στην αναπτυξιακή διαδικασία;
Κατά συνέπεια, η νησιωτικότητα ή η παράκτια χωροθέτηση δεν δημιουργούν αφ' εαυτών δυναμικό (γαλάζιας) ανάπτυξης. Πολλές νησιωτικές περιοχές και μερικές παράκτιες παρουσιάζουν πολύ υψηλά σχετικά ποσοστά φτώχειας, όμως αυτή καλύπτεται λόγω της χρήσης ενός δείκτη ο οποίος δεν λαμβάνει υπόψη του τις περιφερειακές διακυμάνσεις στο κόστος ζωής ή στην επιχειρηματικότητα.
Ας κατανοήσει λοιπόν η κυβέρνηση αλλά και πρωτίστως οι Ευρωπαίοι-εταίροι ότι δεν φθάνει να μιλούν με όρους μακροοικονομικούς! Ας σταματήσουμε να «παίζουμε στα ζάρια» το ζήτημα του ΦΠΑ στα νησιά, διαφοροποιώντας το κλαδικά (εστίαση, ξενοδοχεία κ.λ.π), πλήττοντας έτσι τον τουριστικό πλούτο σ' αυτά, με κίνδυνο καταστροφής άλλης μιας εστίας ανάπτυξης στη χώρα μας.
Η Ελλάδα και η υποστήριξη των θέσεών της απαιτούν μια άλλη θεώρηση, απαιτούν την ανάδειξη της χωρικής διάστασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και την κινητοποίηση, για το σκοπό αυτό όλων των δυνάμεων της Ευρώπης που απαρτίζονται από περιοχές με ανάλογα περιφερειακά μειονεκτήματα! Και σας διαβεβαιώ ότι είναι πολλές.
Στο εσωτερικό εξάλλου, ας ξεκινήσει επιτέλους, παράλληλα, μια συνεκτική, στοχευμένη και πολυεπίπεδη στρατηγική κοινωνικής ενσωμάτωσης για το σύνολο της χώρας αλλά και για τα νησιά και τις παράκτιες περιοχές. Μία στρατηγική πολυλογική, συσχετισμένη οργανικά με ένα ολοκληρωμένο παραγωγικό μοντέλο, με δίκαιη και οικονομικά προσιτή πρόσβαση σε υπηρεσίες γενικού ενδιαφέροντος, στη γνώση και στην κινητικότητα, προκειμένου να επιτευχθεί κοινωνική και εδαφική συνοχή .
Πρόκειται για μια πρόκληση που αναδύεται από την ίδια την πραγματικότητα. Και δεν μπορεί να μείνει αναπάντητη.
Σημείωση : Τα στοιχεία που περιέχονται στο άρθρο πηγάζουν από εισήγηση με θέμα : Νησιά σε κρίση, Κοινωνική ευπάθεια, φτώχεια, νεανική ανεργία και η ανάγκη ολοκληρωμένων χωρικών στρατηγικών στο νησιωτικό χώρο των Ν.Παπαδάκη και Στ.Κυβέλου, στο Συνέδριο ESPONontheRoad για τη Γαλάζια ανάπτυξη που οργανώθηκε στον Πειραιά, το Νοέμβριο 2014, από το Εθνικό Σημείο Επαφής ESPON (www.espon2013.panteion.gr) .