Το πρωί της 11ης Ιανουαρίου στην Λέσβο, το Λιμενικό συνέλαβε πέντε εθελοντές που επέβαιναν σε σκάφος που ανήκε σε μη κυβερνητική οργάνωση με την κατηγορία της “βοήθειας σε είσοδο παράνομων αλλοδαπών στην Ελλάδα.”
Οι εθελοντές, δύο Δανοί και τρεις Ισπανοί που δουλεύουν με τις οργανώσεις Team Humanity και PROEM-AID είναι πέντε από τους εκατοντάδες εθελοντές στα ελληνικά νησιά που βοηθούν στην υποδοχή και την περίθαλψη μεταναστών και προσφύγων που διασχίζουν το Αιγαίο από την Τουρκία προς την Ελλάδα. Ισχυρίζονται ότι συνελήφθησαν καθώς προσπαθούσαν να προσεγγίσουν βάρκα με πρόσφυγες για την οποία είχαν ειδοποιηθεί ότι βρίσκεται σε κίνδυνο.
“Μας συνέλαβαν για κάτι που δεν κάναμε,” γράφει ο Salam Aldeen, ο ένας από τους δύο Δανούς εθελοντές, στην σελίδα του στο Facebook. “Περιπολούσαμε στη θάλασσα ψάχνοντας για την βάρκα που βυθιζόταν, για την οποία μας είχαν πληροφορήσει, ώστε να καταφέρουμε να σώσουμε ανθρώπους και όχι να τους βάλουμε παράνομα στην χώρα! Θέλουμε οι άνθρωποι να είναι και να νιώθουν ασφαλείς και να τους βοηθήσουμε να έχουν μια καλύτερη ζωή. Γιατί λοιπόν αυτή η άδικη μεταχείριση;”αναρωτιέται.
Οι συλλήψεις συνέπεσαν με την απόπειρα της κυβέρνησης να εφαρμόσει πιλοτικά στην Λέσβο την διαδικασία πιστοποίησης των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στα νησιά με σκοπό να μπορεί να παρακολουθεί από κοντά την δουλειά τους, να επιβάλλει προδιαγραφές εύρυθμης λειτουργίας και να ενθαρρύνει την συνεργασία ανάμεσα στις διαφορετικές οργανώσεις. Κάποιες από αυτές ισχυρίζονται, ωστόσο, ότι ενώ οι ίδιες είναι υπέρ της συνεργασίας, η απαίτηση της κυβέρνησης να υποβάλλουν αίτηση για πιστοποίηση -όπως και η καταστολή που δέχονται μεμονωμένοι ακτιβιστές- είναι υπερβολική, με δεδομένη την σχεδόν παντελή απουσία του κρατικού μηχανισμού από την προσπάθεια παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στον ελλαδικό χώρο.
Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ελλάδα τον περασμένο χρόνο, προερχόμενοι από χώρες της Αφρικής, της Ασίας και ιδιαίτερα της Μέσης Ανατολής που είτε πλήττονται από πόλεμο είτε μαστίζονται από φτώχεια,. Παρότι το κρύο και η ταραγμένη θάλασσα έχουν κάνει το ταξίδι πιο επικίνδυνο τους τελευταίους μήνες, οι αριθμοί των αφίξεων έχουν μειωθεί μόνο κατά λίγο. Μόνο στην Λέσβο, 1.115 άνθρωποι έφταναν καθημερινά κατά μέσο όρο στην διάρκεια του Γενάρη, επιδιώκοντας να συνεχίσουν το ταξίδι τους σε κάποια χώρα της βόρειας Ευρώπης.
Αντιμέτωπη με τους τεράστιους αριθμούς ανθρώπων και με την οικονομική κρίση στο εσωτερικό της, η Ελλάδα μέχρι στιγμής δεν έχει δεχτεί ιδιαίτερη βοήθεια από τους Ευρωπαίους εταίρους της σε σχέση με το προσφυγικό. Κι ενώ το Λιμενικό φαίνεται να έχει φτάσει στα όρια του στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, πολλοί ντόπιοι και εθελοντές βοηθούν στην διάσωση ανθρώπων στην θάλασσα και ταυτόχρονα παίζουν βασικό ρόλο στην παροχή καταλύματος, ιατρικής περίθαλψης, φαγητού, ρούχων αλλά και νομικής βοήθειας στους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
Η Λέσβος, ιδιαίτερα, έχει καταστεί σταυροδρόμι για πολλές ΜΚΟ αλλά και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης. Πάνω από 80 ΜΚΟ δραστηριοποιούνται στο νησί, κινούμενες σε ένα ευρύ φάσμα, από μεγάλους οργανισμούς όπως η Ύπατη Αρμοστεία, η Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης (IRC) ή οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα μέχρι τοπικές πρωτοβουλίες και διεθνείς ομάδες που κινητοποιήθηκαν για να συνεισφέρουν στην ανακούφιση όλων εκείνων που την χρειάζονται. Την περασμένη εβδομάδα, μέλη της Ακαδημίας Αθηνών και της ελληνικής Ολυμπιακής επιτροπής, μεταξύ άλλων, πρότειναν από την πλευρά της Ελλάδας, ως υποψήφιους για το φετινό Νόμπελ Ειρήνης, τον 40χρονο ψαρά Στρατή Βαλαμιό και την 85χρονη Αιμιλία Καμβύση, κάτοικοι Λέσβου και οι δύο, καθώς και την Αμερικανίδα ηθοποιό Σούζαν Σαράντον.
Οι σχέσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τους εθελοντές είναι αν μη τι άλλο περίπλοκες. Για όσο συνεχίζονται αμείωτες οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, η Ελλάδα βρίσκεται υπό τεράστια πίεση από πλευράς Ευρώπης να βελτιώσει τον τρόπο διαχείρισης των ροών αλλά κυρίως, να ενισχύσει τους συνοριακούς ελέγχους και τις υποδομές για την καταγραφή των προσφύγων. Και παρά κάποιες απειλές που εκτοξεύτηκαν από Ευρωπαίους υπουργούς για την πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από την ζώνη Σένγκεν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρνείται εμφατικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Λίγο καιρό πριν, είχαν υπάρξει καταγγελίες, κυρίως από ιατρικούς φορείς, εναντίον κάποιων ΜΚΟ- καταγγελίες που αφορούσαν κυρίως την απροθυμία ορισμένων μελών οργανώσεων που προσφέρουν ιατρικές υπηρεσίες να πιστοποιηθούν στον ιατρικό σύλλογο Λέσβου, τον καθ' ύλην αρμόδιο φορέα. Η δημοσιότητα που δόθηκε στο θέμα βοήθησε την κυβέρνηση αλλά και τις τοπικές αρχές να επιχειρηματολογήσουν υπέρ περισσότερου ελέγχου της δράσης των ομάδων και οργανώσεων.
Αν και ο Δήμος Λέσβου είχε αρχίσει από πέρσι τον Φλεβάρη να καταρτίζει ένα μητρώο με τις οργανώσεις στο νησί, μέχρι πρόσφατα λιγότερες από τις μισές είχαν πιστοποιηθεί από τις αρχές.
Το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής τώρα ευελπιστεί να επεκτείνει το μητρώο, όπου θα καταγράφει την πηγή χρηματοδότησης της κάθε ΜΚΟ, τα στοιχεία των μελών της καθώς και τον ρόλο που θα αναλάβει κάθε ένα από αυτά, μέσα στο πλαίσιο του τομέα δραστηριοποίησης της κάθε οργάνωσης. Η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής θα διαχειρίζεται τις αιτήσεις.
“Ο σκοπός είναι να οριστεί το πλαίσιο της λειτουργίας των ΜΚΟ και να υπάρχει μια εποπτεία της δραστηριότητάς τους ώστε όλοι όσοι συμμετέχουν στην προσφορά βοήθειας να μπορούν να συμπεριληφθούν σε ένα συντονισμένο σχέδιο δράσης,” δήλωσε ο Υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας στην World Post, προσθέτοντας: “H καταγραφή σε καμία περίπτωση δεν υπονομεύει την προσφορά.”
Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η καταγραφή θα της δώσει την δυνατότητα να αποκτήσει κάποιο έλεγχο στον τρόπο που διεξάγεται η παροχή βοήθειας στα νησιά, αλλά, κατά πάσα πιθανότητα, στην πράξη οι ΜΚΟ θα εξακολουθήσουν να παίζουν κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια στήριξης των προσφύγων.
Εδώ και μήνες, η 'Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες διοργανώνει εβδομαδιαίες συναντήσεις στην Λέσβο, όπου διαφορετικές ΜΚΟ δίνουν αναφορά για την κατάσταση του προσωπικού τους και επιμερίζουν τα καθήκοντά τους, ενώ εκπρόσωποι του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής αλλά και της τοπικής Αστυνομίας συμμετέχουν σε αυτές.
“Αυτές οι εβδομαδιαίες συναντήσεις βελτιώνουν σημαντικά την ικανότητα αντιμετώπισης των αναγκών,” δήλωσε στην World Post ο Boris Cheshirkov, εκπρόσωπος Ενημέρωσης της Ύπατης Αρμοστείας στην Λέσβο. “Είναι πραγματικά εκπληκτική η διάθεση για προσφορά από πλευράς εθελοντών αλλά η διαδικασία πιστοποίησης κρίνεται απαραίτητη ώστε να μπορούν να λειτουργούν όλες οι οργανώσεις σαν ένα, με συγκροτημένο τρόπο.”
Όμως, δεν είναι όλοι όσοι συμμετέχουν στην παροχή βοήθειας πρόθυμοι να συμφωνήσουν με την ανάγκη πιστοποίησης. Κάποιες οργανώσεις και ομάδες αλληλεγγύης βλέπουν την διαδικασία με καχυποψία.
Ο Πλάτανος, μια αυτοοργανωμένη δομή αλληλεγγύης με μέλη τόσο από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, βρίσκεται στην Σκάλα Συκαμιάς, στο βόρειο τμήμα της Λέσβου, μια τοποθεσία όπου μεγάλος αριθμός από βάρκες καταφτάνει καθημερινά, από τα παράλια της Τουρκίας απέναντι.
Η συλλογικότητα συμμετέχει στην διάσωση αλλά και την υποδοχή των μεταναστών και των προσφύγων μέσα από την δομή της στην παραλία. Φτιάχτηκε από αλληλέγγυους και χρηματοδοτείται από τα ίδια τα μέλη της ή όποιον θέλει να την στηρίξει προσφέροντας ό,τι μπορεί.
Ο Ιάσονας Αποστολόπουλος, 31 ετών, μέλος του Πλάτανου που βοηθάει στην διάσωση ανθρώπων με το σκάφος του, λέει πως, στην πράξη, οι οργανώσεις συνεργάζονται ήδη μεταξύ τους και πως η διαδικασία πιστοποίησης από την πλευρά της κυβέρνησης συνεπάγεται περισσότερο την απόπειρα καταστολής των ανεξάρτητων αλληλέγγυων παρά την βελτίωση των υφιστάμενων συνθηκών.
“Είναι κάπως ειρωνικό ότι, ενώ μέχρι τώρα το κράτος δεν φαινόταν πουθενά και όλη η δουλειά γινόταν από τους εθελοντές και τους αλληλέγγυους, τώρα, με τις ευλογίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναγκάζει τον κόσμο να πιστοποιηθεί για να μπορεί να προσφέρει,” λέει.
Εκφράζει την έντονη ανησυχία του για την καταστολή που υφίστανται οι δραστηριότητες των ανεξάρτητων ομάδων από τις ελληνικές αρχές αλλά και την FRONTEX, όπως στην περίπτωση των Ισπανών και Δανών εθελοντών, με δεδομένο μάλιστα τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που αυτές οι ομάδες καταφέρνουν και διασώζουν.
“Η πιστοποίηση μπορεί κάλλιστα να λειτουργήσει σαν ένα ωραίο πρόσχημα για να να επιτευχθεί η καταστολή της αυθόρμητης αλληλεγγύης, όπως εκφράζεται από τον κόσμο σε αυτή την πρωτοφανή προσφυγική κρίση,” είπε στην World Post ο Νασίμ Λομάνι, μέλος του Δικτύου Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών που βρίσκεται στην Αθήνα αλλά έχει σχέσεις με ομάδες αλληλέγγυων και στην Λέσβο.
Φοβάται πως η υποχρεωτική πιστοποίηση θα αποθαρρύνει πολύ κόσμο σε μια περίοδο που κανένας δεν είναι περιττός.
“Πολλές από τις μεγάλες ΜΚΟ προσεγγίζουν τον εθελοντισμό σαν business: παίρνουν ένα σωρό λεφτά και δουλεύουν στενά με τις αρχές. Υπάρχουν, όμως, κάποιοι άνθρωποι, μερικοί από τους οποίους είναι ντόπιοι στην Λέσβο και αλλού, οι οποίοι δεν θέλουν να γίνουν “επαγγελματίες” εθελοντές,” επισημαίνει, τονίζοντας την σημασία της ανεξαρτησίας των ομάδων και των οργανώσεων, με οικονομικούς και πολιτικούς όρους.
“Ίσως για αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν αρέσει στις επίσημες αρχές αυτού του είδους η αλληλεγγύη: πάει με την διεκδίκηση και αποκαλύπτει το συμφέρον,” καταλήγει.
Το μέλλον των μελών της Team Humanity και της PROEM-AID είναι αβέβαιο: στις 16 Ιανουαρίου αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγυήσεις 5.000 για τον καθένα από τους τέσσερις αλλά 10.000 για τον Salam Aldeen, ποσά τα οποία προσπαθούν να συγκεντρώσουν. Η ημερομηνία της δίκης τους δεν έχει οριστεί ακόμα.
Στο μεταξύ, ο Salam Aldeen έχει απαγόρευση εξόδου από την χώρα και, σε περίπτωση που κριθεί ένοχος, μπορεί να τιμωρηθεί με ποινή φυλάκισης 5-10 ετών.
Το ρεπορτάζ δημοσιεύθηκε αρχικά στην World Post. Μεταφράστηκε και προσαρμόστηκε για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό.