(με αφορμή την ταινία του Γ. Λάνθιμου «Η ευνοούμενη»)
Robert Alexander via Getty Images

Στην ταινία του Γιώργου Λάνθιμου «Η ευνοoύμενη», η Αμπιγκέιλ Χωλλ (η μετέπειτα Λαίδη Μάσαμ), έχοντας μπει κρυφά στη βιβλιοθήκη δίπλα στην κρεβατοκάμαρα της Βασίλισσας Άννας, επιλέγει ένα βιβλίο και αρχίζει να το διαβάζει όταν γίνεται μάρτυρας των περιπτύξεων της Βασίλισσας με τη Σάρα Τσώρτσιλ. Το βιβλίο είναι έργο του Τζων Ντράϊντεν, ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές, δραματουργούς και κριτικούς της λογοτεχνίας της εποχής της Βασίλισσας Άννας. Ο συγγραφέας αυτός είχε μεταφράσει την Αινειάδα και τα Γεωργικά του Βιργιλίου το 1697. Ήταν Καθολικός και οπαδός του φιλομοναρχικού και φιλοεκκλησιαστικού κόμματος των Τόρυς.

Το βιβλίο δεν είναι τυχαία λεπτομέρεια στην εξαίσια αυτή ταινία. Προδίδει κάτι που είναι ιστορικώς βεβαιωμένο: Σε αντίθεση με τον πατέρα της, τον έκπτωτο—Καθολικό― Ιάκωβο Β’ (James II), η Άννα (1665-1714) διάβαζε ποίηση. Επίσης έπαιζε στο θέατρο από μικρή και ήταν φιλόμουση, έχοντας αναπτύξει φιλία με τον μουσικοσυνθέτη Χένρυ Περσέλ. H Άννα ήταν η τελευταία βασίλισσα της σκωτζέζικης δυναστείας των Στιούαρτ και συγγενής του Λουδοβίκου ΙΔ’. Ο τελευταίος, ο οποίος πέθανε ένα χρόνο μετά την Άννα (1715), στερέωσε το σύστημα της απόλυτης μοναρχίας κατά τα 72 χρόνια της βασιλείας του˙ η Άννα, αντιθέτως, εγκαθίδρυσε το σύστημα της συνταγματικής μοναρχίας και του δικομματισμού, ο οποίος στηριζόταν στη διαπάλη ανάμεσα στους «ειρηνιστές» Tόρυς και τους φιλοπόλεμους, θρησκευτικά ριζοσπαστικούς και αντιμοναρχικούς Ουΐγκς (Whigs).

Η Άννα επιχορήγησε την έκδοση των κηρυγμάτων που εκφωνούνταν στα Παρεκκλήσια στα Ανάκτορα Σαιντ Τζέημς (St James’s) και Ουάιτχωλλ (Whitehall). Πολλοί από τους 48 βασιλικούς ιεροκήρυκες προέρχονταν από την πνευματική αφρόκρεμα του Βασιλείου, οι δε ομιλίες τους προσείλκυαν μεγάλα ακροατήρια ευγενών και κοινών υπηκόων˙ συχνά ήταν αντικείμενο δημοσίων συζητήσεων και ειδήσεων, και στη δημοσιευμένη τους μορφή αποτελούσαν σύγχρονα ρητορικά πρότυπα προς μίμησιν.

DE AGOSTINI PICTURE LIBRARY via Getty Images

Η Άννα ήταν αφοσιωμένο και μόνιμο μέλος του ακροατηρίου. Ήταν το «πάθος» της για την Αγγλικανική Εκκλησία που την έκανε ευάλωτη στην επιρροή της νεαρής Aμπιγκέιλ, η οποία ήταν εξαδέλφη της Σάρα και προσλήφθηκε αρχικά ως υπηρέτρια της Βασίλισσας˙ ίσως η Άννα υπέκυψε επίσης στη γοητεία της νέας. Η Σάρα Τσώρτσιλ, η «εξ απορρήτων» της Βασίλισσας, η οποία έτρεφε συμπάθεια προς τους Ουΐγκς, περιγράφει στα Απομνήμονευματά της (Λονδίνο, 1742) το περίεργο αυτό πάθος για την Εκκλησία με όρους ερωτικής θέλξης και μαγείας: ο Ρόμπερτ Χάρλεϊ, επικεφαλής των Τόρυς, και η υπηρέτρια «εκμεταλλεύθηκαν το Πάθος (passion) της Βασίλισσας για αυτό που αποκαλούσε “Εκκλησία”, για να αποξενώσουν τη Βασίλισσα συναισθηματικά από μένα». Σε άλλο χωρίο η Τσώρτσιλ αναφέρει: «Με εκτιμούσε [η Άννα] παρά το αληθινό και σταθερό Πάθος της για αυτό το Φάντασμα που αποκαλούσε “Εκκλησία”: αυτό το Αποκύημα της φαντασίας που οι Τόρυς συνεχώς υπέβαλλαν στη Φαντασία της και χρησιμοποιούσαν σαν Ψευδαίσθηση, για να προκαλούν Σύγχυση στο Μυαλό της και να την σαγηνεύουν». Ακόμη και η ευλάβεια περιβλήθηκε ερωτισμό στον πληθωρικό καθημερινό λόγο των γυναικών τής, κατά τα άλλα, Κλασσικής Εποχής της Αγγλικής Λογοτεχνίας (Augustan Classicism).

Ο 18ος αιώνας, παρεμπιπτόντως, ήταν και η εποχή της ποδάγρας, η οποία ήταν status symbol—Morbus dominorum et dominus morborum («Αρρώστια των αρχόντων και άρχοντας ανάμεσα στις αρρώστιες»). Η Άννα όχι μόνο είχε κακή όραση από παιδική ηλικία και μόνιμες κόκκινες κηλίδες στο πρόσωπό της, αλλά από τα 35 της δεν μπορούσε να βαδίσει εξ αιτίας της ποδάγρας, που επιβάρυνε η παχυσαρκία της. Στην ομώνυμη σάτιρα του Λουκιανού η Ποδάγρα είναι θεότητα˙ στο έργο του Λάνθιμου στοιχειώνει και εν πολλοίς καθορίζει τη δράση, ωσάν δυσλειτουργική συμπρωταγωνίστρια.

Η αλληλογραφία της Βασίλισσας με την Σάρα, την επιστήθια παιδική της φίλη και πρώτη της «ευνοουμένη», βρίθει από υπονοούμενο ερωτισμό. Τα γράμματα αυτά, που παραθέτει η Τσώρτσιλ στα Απομνημονεύματά της, καλύπτουν την περίοδο από τα νειάτα των δύο γυναικών έως τα τελευταία χρόνια τους. Η αλληλογραφία δείχνει ότι η Σάρα αγαπούσε τον άνδρα της, τον στρατηγό Τζων Τσώρτσιλ, Δούκα του Μάρλμπορο ( νικητή της Μάχης στην πόλη Μπλιντχάιμ της Βαυαρίας το 1704) και ότι η Άννα, ακόμη και ως πριγκήπισσα, υποστήριζε το ζευγάρι.

Anne (1665-1714), Queen of Great Britain and Ireland from 1702. Second daughter of James II and sister of Mary II Queen Anne receiving John Churchill, Duke of Marlborough. 19th century wood engraving.
Anne (1665-1714), Queen of Great Britain and Ireland from 1702. Second daughter of James II and sister of Mary II Queen Anne receiving John Churchill, Duke of Marlborough. 19th century wood engraving.
Photo 12 via Getty Images

Σε πολλά γράμματά τους προσποιούνται παιγνιωδώς ότι είναι η κυρία Φρήμαν (η Σάρα) και η κυρία Μόρλεϋ (η Βασίλισσα), ψευδώνυμα μικροαστικά τα οποία υιοθέτησαν για να καταλύσουν την τυπική σχέση Βασίλισσας και υπηκόου. Αναφέρεται η μία προς την άλλην στο τρίτο πρόσωπο. Στην κατακλείδα πολλών της επιστολών η Άννα γίνεται διαχυτική, ακόμη και όταν, ως Βασίλισσα πλέον, στην αρχή μιας επιστολής ψέγει τη Σάρα για την συμπάθειά της για την πολιτική των Ουΐγκς (1702): «Δεν μπορώ να πω τίποτε άλλο στην αγαπημένη μου κυρία Φρήμαν εκτός του ότι είμαι παθιασμένα δική της (most passionately hers)».

Άραγε υπήρχε ερωτική σχέση ανάμεσα στις δύο γυναίκες και ύστερα ανάμεσα στη Βασίλισσα και την Aμπιγκέιλ; Το 1708 η Σάρα ή ο γραμματέας της συνέθεσε μια αιχμηρή μπαλάντα στην οποία υπαινισσόταν ότι η Άννα και η Aμπιγκέιλ (η οποία στήριζε τους Τόρυς ) είχαν σεξουαλική σχέση. Το ίδιο έτος πέθανε σε ηλικία 55 ετών ο σύζυγος της Άννας, Πρίγκηπας Γεώργιος της Δανίας (ο οποίος ήταν παχύσαρκος, πότης, καλοφαγάς, ασθματικός—και καταπώς έλεγε ο θείος της Άννας, Βασιλιάς Κάρολος Β’, αθεράπευτα ανιαρός είτε ήταν νηφάλιος είτε όχι). Τα 17 κουνέλια της Βασίλισσας στο φιλμ συνοψίζουν το τραγικό γυναικολογικό ιστορικό της˙ συμβολίζουν τις ένδεκα αποβολές της, τις τρεις θνησιγένειες, τα δύο μωρά της που πέθαναν πολύ σύντομα και τον υδροκέφαλο γιο της, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 11 ετών.

Στο τέλος της ταινίας η Aμπιγκέιλ, έχοντας εκτοπίσει την εξαδέλφη της ως ευνοουμένη της Βασίλισσας, προσπαθεί να ποδοπατήσει κρυφά ένα κουνελάκι. Κάθεται κοντά στη Βασίλισσα στο κομψό διαμέρισμά της. Η κομψότητα επικαλύπτει ζωώδη, επιθετικά ένστικτα όπως αυτά που παρεκίνησαν την Aμπιγκέιλ στην άνοδό της στην «εξουσία». Το παρ’ ολίγον ποδοπάτημα μπορεί να θυμίζει ένα χαρακτηριστικό των επίπλων που έγινε σήμα κατατεθέν της εποχής. Οι καλλίγραμμες καρέκλες και συρταριέρες και τα μικρά τραπέζια φτιαγμένα από ξύλο καρυδιάς «σε στύλ Βασίλισσας Άννας» έχουν πόδια που μοιάζουν με τα νύχια λιονταριού ή αετού έτοιμου να γραπώσει μια σφαίρα.

commonswikimedia

Δημοφιλή