Ίσως το πιο πολυσυζητημένο μέρος του προγράμματος του ΜέΡΑ25, με ιστορική μάλιστα διάσταση, είναι το ”Δημόσιο Εξωτραπεζικό Σύστημα Πληρωμών (ΔΕΣΠ)” ή όπως είναι πιο γνωστό ”παράλληλο σύστημα συναλλαγών” (και όχι ”παράλληλο νόμισμα”, χαρακτηρισμός που είναι εσφαλμένος). Το ΔΕΣΠ είναι η Τομή 5 στη ενότητα 2.1 του προγράμματος (μπορείτε να το βρείτε στο site του ΜέΡΑ25). Μολονότι δεν το θεωρώ την κρισιμότερη από τις τομές του προγράμματος, θα ξεκινήσω με αυτό, γιατί ακριβώς έχει προκαλέσει και συνεχίζει να προκαλεί τις μεγαλύτερες εντάσεις. Πρέπει να διευκρινίσω εξαρχής ότι η ανάλυση που ακολουθεί είναι δική μου και δεν δεσμεύει το ΜέΡΑ25. Χρησιμοποίησα ως πηγές το πρόγραμμα του ΜέΡΑ, κείμενα του Γιάνη Βαρουφάκη και άλλων στελεχών, ωστόσο προσπάθησα να εμβαθύνω όσο μπορώ στις λεπτομέρειες της λειτουργίας ενός τέτοιου συστήματος και να αναδείξω τις δυνατότητες και τα όριά του.
Το ΔΕΣΠ προϋποθέτει την ύπαρξη ενός και μόνο νομίσματος. Εκ της σχεδίασής του, δεν μπορεί να λειτουργήσει με δύο νομίσματα, μιας και βασίζεται στις οφειλές από και προς το Δημόσιο, οι οποίες εκφράζονται στο επίσημο νόμισμα του κράτους. Βασικό στοιχείο της λειτουργίας του ΔΕΣΠ είναι η δημιουργία online πιστωτικών λογαριασμών ευρώ, ενός για κάθε ΑΦΜ, τη διαχείριση των οποίων θα μπορούσε να αναλάβει η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), ενώ την εποπτεία όλου του συστήματος θα μπορούσε να έχει η Τράπεζα της Ελλάδος. Στους λογαριασμούς αυτούς μπορούν να πιστώνονται ποσά, και μάλιστα τοκιζόμενα, για μελλοντικές εξοφλήσεις φόρων προς το Δημόσιο.
Έστω λοιπόν ότι το Δημόσιο κάνει την εξής προσφορά σε κάθε κάτοχο ΑΦΜ: Τοποθέτησε ένα ποσό στον λογαριασμό σου στο ΔΕΣΠ και με αυτό θα πληρώνονται οι μελλοντικές σου φορολογικές υποχρεώσεις. Ως κίνητρο, το ποσό αυτό θα τοκίζεται μέχρι την καταληκτική ημερομηνία πληρωμής μελλοντικών υποχρεώσεων, με ένα ανταγωνιστικό επιτόκιο, το οποίο θα είναι μεγαλύτερο από το τραπεζικό (που πλέον είναι πρακτικά 0%) αλλά μικρότερο από το επιτόκιο των βραχυπρόθεσμων τίτλων του Δημοσίου, ας πούμε 2%. Αντί λοιπόν το Δημόσιο να δανείζεται από τις τράπεζες, δανείζεται απευθείας από τους κατόχους ελληνικών ΑΦΜ, με χαμηλότερο επιτόκιο και χωρίς προμήθεια.
Το δεύτερο σενάριο χρήσης είναι η περίπτωση εξόφλησης ή επιστροφής οφειλών, αμοιβαίας ή μη, από το Δημόσιο προς τους κατόχους ΑΦΜ. Έστω ότι το Δημόσιο οφείλει στον Α 500€. Θα μπορούσε ο Α να δεχτεί να εξοφληθεί άμεσα μέσω του ΔΕΣΠ, αντί να περιμένει να πληρωθεί στο μέλλον μέσω τραπέζης. Αν μάλιστα ο Α οφείλει στον Β 200€, τότε ο Α θα μπορούσε να εξοφλήσει τον Β μέσω του ΔΕΣΠ, εφόσον το δεχτεί ο Β. Και αν τέλος ο Β οφείλει στο Δημόσιο 300€, θα μπορέσει να εξοφλήσει τα 200€ από την οφειλή του. Βασική προϋπόθεση σε όλες τις συναλλαγές μέσω ΔΕΣΠ πρέπει να είναι να αποδέχεται ο έχων λαμβάνειν να πληρωθεί μέσω ΔΕΣΠ. Όταν ο έχων λαμβάνειν είναι το κράτος, είναι υποχρεωμένο να αποδέχεται πάντα τις πληρωμές μέσω ΔΕΣΠ.
Έχοντας την παραπάνω ηλεκτρονική υποδομή, είναι δυνατή πλέον η πραγματοποίηση καθημερινών συναλλαγών μεταξύ των πολιτών και των επιχειρήσεων, μέσω του ΔΕΣΠ και κατάλληλης mobile εφαρμογής τύπου ηλεκτρονικό πορτοφόλι. Για παράδειγμα, έστω ότι ο Α θέλει να αγοράσει μια τηλεόραση από τον Β. Αντί να πληρώσει με τραπεζική κάρτα, μπορεί να πληρώσει μέσω της mobile εφαρμογής του ΔΕΣΠ. Το ποσό που ο Α θα δώσει στον Β μέσω ΔΕΣΠ είναι ακριβώς το ίδιο που θα ήταν αν η πληρωμή γινόταν μέσω τραπέζης. Με δεδομένο ότι ο Β είναι υποχρεωμένος να πληρώσει φόρους σε ευρώ, το ποσό που έλαβε μέσω ΔΕΣΠ τού είναι εξίσου χρήσιμο με το να το ελάμβανε μέσω τραπέζης. Μάλιστα, η πληρωμή μέσω ΔΕΣΠ θα είναι δωρεάν, χωρίς δηλαδή τις προμήθειες που επιβάλλουν οι τράπεζες.
Θεωρώ πως το θεσμικό πλαίσιο του ΔΕΣΠ θα πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να διασφαλίζει τους πολίτες και τις επιχειρήσεις πως οι προεξοφλημένοι φόροι είναι απολύτως εξασφαλισμένοι (π.χ., δεν υπόκεινται σε κούρεμα, όπως συνέβη με τα ομόλογα) και ότι ποτέ δεν θα γίνει διάκριση αναφορικά με τις φορολογικές υποχρεώσεις τους στη βάση του αν έχουν προεξοφλήσει τους φόρους τους ή όχι. Για διάλυση κάθε δυσπιστίας από τους πολίτες προς το ΔΕΣΠ θα μπορούσε να προβλέπεται, κατόπιν προειδοποίησης, δυνατότητα ρευστοποίησης των προεξοφλημένων φόρων. Ακόμη όμως και αν δεν παρέχεται η ρευστοποίηση των προεξοφλημένων φόρων, αυτοί μπορούν να ρευστοποιηθούν έμμεσα, στο μέτρο του δυνατού (δηλαδή όχι για πολύ μεγάλα ποσά), μέσω της πραγματοποίησης εμπορικών συναλλαγών μέσω του ΔΕΣΠ.
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η ρευστότητα που διακινείται στο ΔΕΣΠ είναι αυτή με την οποία το έχουν τροφοδοτήσει αφενός οι πολίτες μέσω των προεξοφλήσεων φόρου και αφετέρου όσοι αποδέχτηκαν να εξοφληθούν από το κράτος μέσω του ΔΕΣΠ (προμηθευτές, επιστροφές φόρων). Και στις δύο περιπτώσεις, πρόκειται για προεξόφληση μελλοντικών φόρων, εκφρασμένων στο επίσημο νόμισμα του κράτους, το ευρώ. Ουσιαστικά λοιπόν το ΔΕΣΠ είναι ένα μέσο για βραχυχρόνιο δανεισμό του Δημοσίου απευθείας από τους κατόχους ΑΦΜ, με χαμηλότερο επιτόκιο από αυτό της αγοράς, και με τη δυνατότητα των χρηστών του να πραγματοποιούν συναλλαγές χρησιμοποιώντας ως μέσο τους προεξοφλημένους φόρους. Κατά συνέπεια το ΔΕΣΠ δεν αποτελεί νέο νόμισμα αλλά πραγματικά ευρώ.
Χρειάζεται ωστόσο προσοχή στην έκταση που μπορεί να εφαρμοστεί το ΔΕΣΠ. Ας υποθέσουμε ότι κάποια χρονική στιγμή τα ταμειακά διαθέσιμα του Δημοσίου είναι Ζ, οι κάτοχοι ΑΦΜ εισάγουν ποσότητα Χ στο ΔΕΣΠ (με μεταφορές από τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς) και το Δημόσιο εξοφλεί δικές του υποχρεώσεις μέσω του ΔΕΣΠ ύψους Υ. Τη στιγμή εκείνη τα ταμειακά διαθέσιμα του Δημοσίου θα έχουν αυξηθεί σε ΤΔ=Ζ+Χ, ενώ το ύψος των προεξοφλημένων φόρων εντός του ΔΕΣΠ θα είναι ΠΦ=Χ+Υ. Για να λειτουργεί το ΔΕΣΠ με ασφάλεια, θα πρέπει το ύψος των προεξοφλημένων φόρων ΠΦ να είναι σημαντικά μικρότερο από τα ταμειακά διαθέσιμα του Δημοσίου ΤΔ. Το σύστημα ωστόσο είναι απολύτως δυναμικό, μιας και συνεχώς γίνονται:
α) Πληρωμές φόρων μέσω ΔΕΣΠ (μείωση του ΠΦ)
β) Πληρωμές φόρων μέσω τραπεζών (αύξηση του ΤΔ)
γ) Εισαγωγή νέων πιστώσεων στο ΔΕΣΠ από τις τράπεζες (αύξηση του ΠΦ και του ΤΔ)
δ) Εισαγωγή νέων πιστώσεων στο ΔΕΣΠ μέσω εξόφλησης υποχρεώσεων του Δημοσίου (αύξηση του ΠΦ)
ε) Πληρωμές υποχρεώσεων του Δημοσίου μέσω τραπεζών (μείωση του ΤΔ)
στ) Πληρωμές υποχρεώσεων του Δημοσίου μέσω ΔΕΣΠ (αύξηση του ΠΦ)
ζ) Αύξηση του ποσού των προεξοφλημένων φόρων λόγω ανατοκισμού τους (αύξηση ΠΦ)
η) Μεταφορές ποσών μεταξύ λογαριασμών του ΔΕΣΠ (δεν επηρεάζεται κανένα μέγεθος, διευκολύνεται όμως η ρευστοποίηση των προεξοφλημένων φόρων, δηλαδή επιταχύνεται η μείωση του ΠΦ)
Η εισαγωγή ενός τέτοιου συστήματος πρέπει να γίνει σταδιακά, κρατώντας το λόγο ΠΦ/ΤΔ σε χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, σε περιόδους περιορισμένης ρευστότητας, και εφόσον έχει εμπεδωθεί αίσθημα εμπιστοσύνης προς το ΔΕΣΠ, είναι δυνατή η προσωρινή αύξηση της τιμής του λόγου (που ούτως ή άλλως θα έχει αυξηθεί λόγω της μείωσης του ΤΔ), διατηρώντας τον ωστόσο επαρκώς κάτω της μονάδας.
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η εξόφληση των υποχρεώσεων του Δημοσίου μέσω του ΔΕΣΠ αποτελεί δημιουργία νέου χρήματος. Κάτι τέτοιο ωστόσο δεν ισχύει, εφόσον οι προεξοφλημένοι φόροι εντός του ΔΕΣΠ έχουν αντίκρυσμα σε πραγματικά ταμειακά διαθέσιμα του Δημοσίου. Η χρήση μάλιστα του ΔΕΣΠ για πραγματοποίηση συναλλαγών χωρίς τη μεσολάβηση του κράτους δημιουργεί επιπλέον έσοδα για το Δημόσιο, συμβάλλοντας έτσι και στην αύξηση του ΑΕΠ.
Τι κερδίζει η χώρα από την εισαγωγή του ΔΕΣΠ; Φθηνότερο βραχυχρόνιο δανεισμό από το εσωτερικό της χώρας, απελευθέρωση ρευστότητας μέσω της πραγματοποίησης συναλλαγών μέσω του ΔΕΣΠ και αύξηση του ΑΕΠ. Τα πραγματικά κεφάλαια που θα εξοικονομηθούν θα μπορούσαν να διοχετευτούν σε άλλες πολιτικές, όπως π.χ. καταπολέμησης της φτώχειας.
Ως τεχνολογική υποδομή θα μπορούσε θεωρηθεί εξέλιξη των πληροφοριακών συστημάτων της ΑΑΔΕ, ώστε να επιτρέπουν αρνητικές τοκιζόμενες οφειλές (δηλαδή πιστώσεις), καθώς και ανάπτυξη mobile εφαρμογής ηλεκτρονικού πορτοφολιού για πραγματοποίηση αγορών. Η υλοποίηση του και η δοκιμαστική του λειτουργία θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί μέσα από προγράμματα ΕΣΠΑ.
Είναι φανερό πως πρόκειται για ένα μεγάλο εγχείρημα, το οποίο μπορεί να υιοθετηθεί σταδιακά, τόσο ως προς τις λειτουργίες που θα υποστηρίζει, όσο και ως προς την τιμή του λόγου ΠΦ/ΤΔ. Θεωρώ πως πρέπει να απεμπλέξουμε το ΔΕΣΠ από το φορτισμένο 2015, αλλά και από οποιαδήποτε εικαζόμενη κρίση. Η εισαγωγή ενός τέτοιου συστήματος θα μπορούσε να γίνει ακόμη και σε χώρες χωρίς οικονομική κρίση. Σε συνθήκες ομαλότητας, η εισαγωγή του ΔΕΣΠ θα αποτελούσε μία ακόμα λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων της ΑΑΔΕ, ανταγωνιστική προς τις τράπεζες. Σε συνθήκες κρίσης, θα μπορούσε δυνητικά να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την κυβέρνηση.
Θα χαρώ να λάβω ερωτήσεις, παρατηρήσεις και υποδείξεις, είτε με σχόλιο στη σελίδα, είτε με email στο yrefanid@gmail.com .
Γιάννης Ρεφανίδης, υποψήφιος βουλευτής ΜέΡΑ25 Α΄ Θεσσαλονίκης
Παραπομπές: