Στο προαύλιο του 2ου Λυκείου Παλλήνης το τμήμα της παρέλασης έχει συγκεντρωθεί. Γέλια, ποδοσφαιρικά συνθήματα και οι «σάκες» αφημένες κι αυτές σε παράταξη, σαν στοιχισμένες. Τα παιδιά παίρνουν τη θέση τους στις «διμοιρίες»: μπροστά μια μαθήτρια που επιλέχθηκε με κλήρωση κρατάει μια ταμπέλα που γράφει «2ο Λύκειο Παλλήνης», ακολουθεί η σημαία- σημαιοφόρος και παραστάτριες όλες μαθήτριες- και πίσω της τα διαχωρισμένα βάσει φύλου τμήματα, πρώτα τα κορίτσια και έπονταν τα αγόρια. «Ένα στ’ αριστερό, ένα στ’ αριστερό», φωνάζει σε επαναλαμβανόμενο μοτίβο η γυμνάστρια. Και η σφυρίχτρα ακατάπαυστα δίνει ρυθμό: «σημειωτόν», «σημειωτόν» και χέρια- πόδια ανεβοκατεβαίνουν σαν μηχανικά αυτόματα ενώ τα σώματα παραμένουν στην ίδια θέση. «Ελάτε παιδιά, πάμε σοβαρά να τελειώνουμε», ακούω την καθηγήτριά τους.
Οξύμωρο θέαμα για σχολικό περιβάλλον- ακόμα κι αν σε όσους έχουμε μεγαλώσει και εκπαιδευτεί στην Ελλάδα φαίνεται εκ πρώτης μάλλον νορμάλ, συνηθισμένο και αποδεκτό σαν άλλο ένα εποχικό «έθιμό» μας. Την ίδια μέρα οι κόρες μου, σχετικά ομοιόμορφα ντυμένες, είχαν κάνει μια «μικρή παρέλαση» στην αυλή του δημόσιου παιδικού σταθμού, ενώ καμιά δεκαπενταριά μέρες τώρα το σπίτι δονείται από το ρεπερτόριο της Βέμπο όπως, τόσο συμπαθητικά, οι ίδιες το τραγουδούν. Κάθε τόσο φωνάζουν «Αέρα!». Τι εντύπωση θα προκαλούσαν σε έναν ανυποψίαστο για τις πάσης φύσεως «ελληνικές ιδιαιτερότητες» αυτές οι εικόνες, ένα τέτοιο θεάμα, ευτράπελο ή μη; Πλύση εγκεφάλου από τον παιδικό σταθμό και μιλιταριστική κορύφωση στις μεγαλύτερες τάξεις είναι ένα εξαιρετικά πιθανό και αντικειμενικό συμπέρασμα, σε ένα όμως ζήτημα εξόχως πολυπαραγοντικό.
Μήπως είναι πολύ θεωρητική, ακραία και υπερβολική, μια τόσο αρνητική άποψη; Πάντως οι ελάχιστοι που έχουν εκφέρει δημόσια αρνητικό λόγο για τις μαθητικές παρελάσεις, στοχοποιήθηκαν για «ανθελληνική» στάση. Και ποτέ, καμιά κυβέρνηση δεν ακούμπησε το θέμα. Ούτε αυτή του ΣΥΡΙΖΑ- και παρά τις αλλοτινές, απερίφραστες δηλώσεις στελεχών του για την κατάργηση των μαθητικών παρελάσεων- δεν βρήκε το θάρρος, ή το πολιτικό κεφάλαιο, να θίξει, καν να συζητήσει θεσμικά, την εξακολούθηση ή όχι των μαθητικών παρελάσεων.
Στα περιθώρια της τελευταίας πρόβας τους πριν την παρέλαση της 28Ης Οκτωβρίου του 2018, συνάντησα στο 2ο Λύκειο (Παλλήνης) την Ανδρονίκη, τον Παναγιώτη και την Άννα- Μαρία, μαθητές της Γ΄ Λυκείου. Και αμέσως μετά μίλησα με τον διευθυντή του σχολείου, κ. Ευάγγελο Γούμενο.
Πώς τελικά «φιλτράρουν» στο δικό τους θυμικό, πως επεξεργάζονται νοητικά και συμπεριφορικά οι ίδιοι οι μαθητές το ελληνικότατο- μοναδικό μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.- φαινόμενο των μαθητικών παρελάσεων στις εθνικές επετείους; Και ποιο είναι το σκεπτικό και ο τρόπος διαχείρισης αυτής της λίγο- πολύ στρατοκρατικής εθιμοτυπίας από τους ανθρώπους που υπηρετούν στο πραγματικό πεδίο της ελληνικής δημόσιας εκπαίδευσης;
«Ψιλοβαριέμαι την παρέλαση, ήθελα και να αποφύγω την ταλαιπωρία- να πάρω τη σημαία στο σπίτι, να την πλύνω, το πρωί να πάω στην εκκλησία... Αν δεν είχα την σημαια δε θα συμμετείχα», λέει η Ανδρονίκη. «Δεν ήμουν φανατική να μην παρελάσω, σχετικά αδιάφορο μου ήταν. Ήθελε όμως και το σχολείο (να παρελάσω), με παρότρυναν, έχω και μια γιαγιά που ήθελε να δει το κοριτσάκι της. Δεν της χάλασα χατίρι», συνεχίζει γελώντας.
-Θα έρθει να σε δει η γιαγιά σου; Οι γονείς σου;
-Η γιαγιά μου θα έρθει σίγουρα, θα κατέβει από το χωριό για να με δει. Οι γονείς μου, δεν ξέρω. Δεν τους πιέζω κιόλας.
Η Άννα Μαρία είναι παραστάτρια. «Συμμετέχω στην παρέλαση για την εμπειρία κυρίως- είμαι Γ΄Λυκείου, τελειώνω φέτος το σχολείο και η παρέλαση είναι μια από τις τελευταίες κοινές εμπειρίες με τους συμμαθητές μου. Είμαι και παραστάτρια, οπότε με πιέζουν λίγο και οι γονείς μου, θέλουν να με δουν. Βαρετό είναι κατά τα άλλα, και η παρέλαση και η προετοιμασία».
-Εσύ Παναγιώτη; Γιατί παρελαύνεις;
-Δεν είμαι σημαιοφόρος, ούτε παραστάτης. Κάνω παρέλαση από μαθητής Δημοτικού, όχι γιατί θέλουν οι γονείς μου, ή γιατί με πιέζει κάποιος. Πηγάζει αυθόρμητα από μέσα μου, το θεωρώ ηθικό καθήκον. Δεν κάνεις παρέλαση απλώς για να να την κάνεις- ούτε για τους γονείς, τους επισήμους, το κοινό, για κανέναν από αυτούς. Ούτε για να χάσεις μάθημα. Η παρέλαση είναι φόρος τιμής και απόδοση μνήμης σε όσους πολέμησαν και σε αυτούς που έχασαν τη ζωή τους- είναι ένα μνημόσυνο στους πεσόντες.
«Αλλά δίνει (η παρέλαση) και ελπίδα για το μέλλον», συνεχίζει ο ίδιος. «Για αυτό νομίζω ότι πρέπει να γίνεται. Όμως, να πηγάζει από μέσα μας σαν αυθόρμητο χρέος, όχι σαν καταναγκασμός».
-Το σκεπτικό των περισσότερων παιδιών ποιο είναι όμως; Θέλουν να συμμετάσχουν;
-Όσοι συμμετέχουμε ιδεολογικά, μάλλον είμαστε εξαιρέσεις.
-Οι περισσότεροι μπαίνουν στην παρέλαση για να χάσουν μάθημα στις πρόβες;
-Τρεις ώρες χάσαμε σε πρόβες- ίσα ίσα για να βρούμε λίγο ρυθμό, τη θέση μας ανά ύψος και να συντονιστούμε κάπως. Δεν έδωσε το σχολείο περισσότερες ώρες γιατί δεν θέλουν οι καθηγητές να χάνουμε μάθημα. Για κάποιους είναι όμως κι αυτό ένα κίνητρο για να συμμετάσχουν.
«Έχετε καταπιεστεί από το σχολείο για να συμμετάσχετε;», τους ρωτάω.
«Τώρα, όχι», απαντά η Άννα- Μαρία. «Στο Γυμνάσιο δεν ήταν έτσι τα πράγματα, μας πιέζανε αρκετά. Ίσως γιατί ήμασταν λίγοι μαθητές, πάντως οι καθηγητές μας έλεγαν ότι μόνο όποιος είναι εκτός Αττικής εκείνη την ημέρα, μπορεί να μην παρελάσει».
-Τελικά ποια είναι η γνώμη σας για τις μαθητικές παρελάσεις; Θέλετε να εξακολουθήσουν ως έχουν ή να καταργηθούν;
(Παναγιώτης): Δεν θα ήθελα να καταργηθούν, δεν είναι κάτι που επιβάλλεται. Είναι ένα μνημόσυνο που αποτελεί χρέος μας. Ίσως θα έπρεπε να γίνεται κάτι ανάλογο και στις 17 του Νοέμβρη- γιατί και στο Πολυτεχνείο υπήρξαν νεκροί.
(Ανδρονίκη): Έχει κατάθεση στεφάνου στις 17 Νοέμβρη.
(Παναγιώτης): Ναι, η παρέλαση ίσως να μην ταιριάζει. Δεν ήταν πόλεμος, ήταν επανάσταση. Για τις εθνικές επετείους πρέπει πάντως να αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζονται η παρέλαση και οι σχολικές γιορτές από τους μαθητές και τους καθηγητές και όχι να καταργηθούν. Δεν κερδίζουμε κάτι έτσι- αν θέλουμε να έχουμε οφέλη πρέπει να βελτιώσουμε όσα κάνουμε εκείνες τις ημέρες: την παρέλαση, τις γιορτές, τα θεατρικά. Να γίνουν πιο ενδιαφέροντα ώστε να «περνάνε» καλύτερα τα νοήματά τους στους μαθητές. Να καταλάβουν (οι μαθητές) ότι τιμούμε αυτούς που έκαναν κάτι σημαντικό για την πατρίδα, κάτι που μπορεί να χρειαστεί να ξανακάνουμε εμείς στο μέλλον- να επαναστατήσουμε ή να δώσουμε τη ζωή μας. Μακάρι να μην χρειαστεί.
(Ανδρονίκη): Δεν είμαι υπέρ να καταργηθούν οι παρελάσεις. Γιατί, καταρχήν, δεν επιβάλλεται σε κανέναν πλέον να παρελάσει. Αν κάποιον δεν τον εκφράζει ιδεολογικά η παρέλαση, αν είναι εναντίον, μπορεί να μην πάρει μέρος. Θα έπρεπε όμως να βελτιωθεί η παρέλαση, γιατί σε κάποιες περιπτώσεις καταλήγουμε να γελοιοποιούμε όσα ανέφερε ο Παναγιώτης, γελοιοποιούμε την ίδια την επέτειο που σκοπός είναι να τιμηθεί. Έχω παρελάσει στην Αθήνα και έχω ακούσει ότι κάποιοι έβριζαν τους επισήμους, γίνεται ένας χαμός γενικά. Ας συνεχιστούν λοιπόν οι παρελάσεις, χωρίς κανέναν καταναγκασμό στα παιδιά αλλά και σε μια πιο σοβαρή μορφή για να επιτελούν το σκοπό τους.
(Άννα- Μαρία): Κι εγώ νομίζω ότι πρέπει να γίνουν κάποιες αλλαγές για να ξεφύγουν οι παρελάσεις από τον υποκριτικό χαρακτήρα που έχουν τώρα. Δεν πιστεύω ότι οι σημαιοφόροι και παραστάτες πρέπει να επιλέγονται βάσει βαθμολογίας, αλλά μεταξύ των μαθητών που επιθυμούν πραγματικά να παρελάσουν. Ας είναι σημαιοφόρος αυτός που το πιστεύει, που θέλει να σηκώσει τη σημαία.
(Ανδρονίκη): Ναι, ας κρατάει τη σημαία κάποιος που το θέλει πραγματικά. Σίγουρα κι εγώ αισθάνομαι περήφανη που θα κρατήσω τη σημαία της χώρας μου. Κάποιος όμως που δεν έχει βγάλει τον δικό μου βαθμό, μπορεί να το έχει όνειρό του- γιατί να συνδέεται αυτή η επιθυμία με τον βαθμό του σχολείου;
«Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και αντικρουόμενα επιχειρήματα για την κατάργηση ή όχι των παρελάσεων», λέει ο διευθυντής του Λυκείου, κ. Ευάγγελος Γούμενος. «Το βασικότερο επιχείρημα όσων θέλουν την κατάργησή τους είναι ότι με τις μαθητικές παρελάσεις δημιουργείται μια στρατοκρατούμενη κοινωνία, όπως και ότι νομοθετικά καθιερώθηκαν επί Μεταξά. Από την άλλη, είναι μια συνήθεια, μια παράδοση, ένας τρόπος να τιμηθούν οι αγώνες των προγόνων μας. Η κατάργησή τους ή όχι είναι καθαρά θέμα πολιτικής βούλησης- όπως με πολιτική απόφαση ξεκίνησαν οι παρελάσεις, μόνο έτσι και θα καταργηθούν. Τα περισσότερα παιδιά πάντως δεν θέλουν να συμμετάσχουν στην παρέλαση- πιθανότατα λοιπόν από την επόμενη γενιά να μην έχουμε παρελάσεις σχολείων».
-Ποιο είναι το σκεπτικό του ελληνικού σχολείου όσον αφορά τις μαθητικές παρελάσεις εν έτει 2018;
-Όντως, η σημειολογία των παρελάσεων σήμερα αποτελεί βασικό ζήτημα. Η Ελλάδα ξεκίνησε να δημιουργείται ως κράτος το 1821 και τα σημερινά της όρια διαμορφώθηκαν το 1947. Είναι αυτονόητο ότι ήθελε μέσω της εκπαίδευσης να περάσει στη νεολαία, υποσυνείδητα ή εμφανώς, το μήνυμα ότι «εσείς πρέπει να απελευθερώσετε κάποιες περιοχές». Στα μέσα του 19ου αι., εκτός της Πανεπιστημιακής Φάλαγγας, είχαμε και στην Μέση Εκπαίδευση το μάθημα της οπλασκίας και της σκοποβολής, μάλιστα με βαθμολογία στα Γυμνάσια. Για την εποχή εκείνη, μια περίοδο εθνικισμού όπου το ελληνικό κράτος ήθελε να αυξήσει τα όριά του, ήταν φυσιολογικό. Σήμερα το κράτος μας δεν έχει αυτήν την επεκτατική τάση. Το σκεπτικό των μαθητικών παρελάσεων στο ελληνικό δημόσιο σχολείο σήμερα είναι να τιμήσουμε όσους αγωνίστηκαν και, ίσως, ότι κι εμείς είμαστε παρόντες να διαφυλάξουμε την κληρονομιά τους- όχι να διεκδικήσουμε οποιαδήποτε επέκταση.
-Πιέζει το σχολείο τους μαθητές να συμμετάσχουν στην παρέλαση;
-Όχι, αυτό που γινόταν παλιότερα, πια έχει τελειώσει. Το σχολείο δεν υποχρεώνει κανέναν να λάβει μέρος.
-Θεωρείτε ότι υπάρχει μιλιταριστική διάθεση στις μαθητικές παρελάσεις;
-Παραμένει ένα ερώτημα, αν δημιουργείται μια αντίληψη στρατοκρατίας. Μήπως όμως θα πρέπει να έχουν ακόμα κάτι κοινό οι μαθητές; Γιατί θέλουν κάποια παιδιά να συμμετάσχουν; Τα ίδια (τα παιδιά) μου είπαν πριν: «Κύριε δεν τα καταφέρνουμε καλά στην παρέλαση, το τάδε σχολείο “περνάει” καλύτερα από εμάς». Αυτό δεν έχει σχέση με τον στρατό, αλλά με το πνεύμα της ομάδας.
«Τα παιδιά αν θέλουν να διαφοροποιηθούν, θα διαφοροποιηθούν, ακόμα και στην παρέλαση. Θέλουν όμως συχνά να ενώνονται ως ομάδα με κάποια κοινά στοιχεία. Όταν πέρισυ στην 25η Μαρτίου δώσαμε ως σχολείο φουλάρια στις μαθήτριες, διαμαρτυρήθηκαν τα αγόρια που δεν δώσαμε και σ’ αυτά γραβάτες. Έχουν τα παιδιά την αίσθηση του “ανήκειν” σε μια ομάδα, φέτος ζητήσανε και κονκάρδες, να φαίνεται ότι εμείς είμαστε το 2ο Λύκειο. Δεν αισθάνονται τα παιδιά στο σημερινό ελληνικό σχολείο και στην κοινωνία της μετα- νεωτερικότητας ότι κινδυνεύουν από κάποια επιβεβλημένη ομαδοποίηση».
-Οι γονείς; Είναι υπέρ των παρελάσεων;
-Σε προηγούμενο σχολείο που εργάστηκα, είχε ανοίξει μια σχετική συζήτηση. Οργάνωσα ένα άτυπο δημοψήφισμα, στέλνοντας ερωτηματολόγια στα σπίτια των μαθητών, ώστε να τοποθετηθούν οι γονείς τους. Εκεί φάνηκε ότι μια μεγάλη μερίδα γονέων θέλουν τα παιδιά τους να κάνουν παρέλαση.
«Ο βασικός λόγος είναι ότι θέλουν να καμαρώσουν τα παιδιά τους. Συχνά οι ίδιοι άνθρωποι, όταν το παιδί τους ενηλικιωθεί, δεν έχουν την ίδια άποψη», συνεχίζει ο ίδιος.
-Κάνατε πολύ λίγες πρόβες παρέλασης. Για να μην χαθεί μάθημα;
-Ναι. Δεν είναι η παρέλαση ο καθρέφτης της λειτουργίας ενός σχολείου- δεν είμαστε στρατός, ούτε ομάδα γυμναστικής. Είμαστε ένα σχολείο που παρουσιάζεται με αντιπροσώπους όσα παιδιά το επιθυμούν. Λέμε «είμαστε κι εμείς εδώ» και συμμετέχουμε στον εορτασμό- χωρίς να αποκλείουμε κανέναν μαθητή, ούτε αν μειονεκτεί σωματικά ή έχει άλλη ιθαγένεια. Για την παρέλαση αναζητούμε παιδιά που σε μεγάλο βαθμό αποδέχονται μια πολιτιστική κουλτούρα και έναν πολιτικό τρόπο λειτουργίας της χώρας- και θέλουν να συμμετάσχουν.