Μερικές απλές σκέψεις για την έλλειψη ιδεών και πρωτοβουλίας στη χώρα μας:
Δυστυχώς, δεν λείπει μόνο η πρωτοβουλία και οι ρηξικέλευθες ιδέες από τις κυβερνήσεις μας ώστε να είμαστε πρωτοπόροι. Απουσιάζει και η ικανότητα να αντιγράψουμε και να ακολουθήσουμε τις επιτυχημένες πρακτικές (best practices) των περισσότερο ανεπτυγμένων χωρών.
Περιμένουμε την ανάπτυξη, της οποίας ο ορισμός της είναι η αύξηση του ΑΕΠ μας. Γιατί; Γιατί συνεπάγεται μεγαλύτερο εισόδημα που θα μοιραστεί σε όλους και μείωση του λόγου Χρέους/ΑΕΠ καθώς θα σταθεροποιήσαμε τον αριθμητή μέσω των πλεονασμάτων και ως αποτέλεσμα θα αυξάνεται ο παρονομαστής. Είναι ο μόνος τρόπος για να αυξηθεί η ευημερία των πολιτών. Όλων.
Ο Άγνωστος Τομέας των Υπηρεσιών
Αν πεις σε έναν Έλληνα ότι ο τομέας των υπηρεσιών στην Ελλάδα είναι πολύ ανεπτυγμένος και αποτελεί το 78% του ΑΕΠ μας, θα σου απαντήσει: «ε καλά, υπηρεσίες, δηλαδή, δεν παράγουμε τίποτα, παράγουμε αέρα». Θα έχει τόσο πολύ δίκιο αλλά και πολύ περισσότερο άδικο σε βαθμό τραγικό που κάνει κακό σε όλους μας.
Ναι, οι υπηρεσίες παράγουν άυλα αγαθά. Όχι, όμως, «αέρα» όπως το εννοεί απαξιωτικά ο μέσος πολίτης. Βέβαια, σε τραγική ειρωνεία, ο αέρας είναι απαραίτητος για την επιβίωσή μας. Έτσι και οι υπηρεσίες.
Ας θυμηθούμε (ή ας μάθουμε) τι παράγει ο τομέας των υπηρεσιών. «Υπηρεσίες», λοιπόν, είναι:
Οι μεταφορές. Απαραίτητες για να καταναλώσουμε και να παράγουμε οτιδήποτε. Ούτε οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να πάνε στη δουλειά τους χωρίς αυτές, ούτε οι πρώτες ύλες στα εργοστάσια, ούτε και τα τελικά προϊόντα στα σημεία πώλησης εντός και εκτός Ελλάδας.
Το εμπόριο. Δεν θα υπήρχαν καταστήματα μικρά και μεγάλα και εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας χωρίς αυτό.
Οι τραπεζικές υπηρεσίες. Οι -πλέον- απαραίτητες σε καταναλωτές, επιχειρηματίες, αυτοαπασχολούμενους, τουρίστες, όλους γενικά.
Οι ασφαλιστικές υπηρεσίες. Το εμπόριο και η παραγωγή, αποθήκευση και μεταφορές αγαθών δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς αυτές.
Οι νομικές υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες των εξειδικευμένων δικηγόρων σε κάθε τομέα της οικονομικής δραστηριότητας και προσωπικής μας ζωής είναι απαραίτητες για κάθε σύγχρονη οικονομία.
Η υγεία. Νομίζω είναι περιττό να τονίσουμε την σημασία της υγείας.
Υπηρεσίες γενικά των επαγγελματιών. Τέτοιοι είναι οι μηχανικοί, σύμβουλοι επιχειρήσεων, που κάθε οικονομία έχει ως βάση για να αναπτυχθεί. Όπως επίσης και των γυμναστών, αισθητικών, κομμωτηρίων, κλπ.
Ο τουρισμός. Ειδικά για τη χώρα μας που σημαντικό κομμάτι του ΑΕΠ της προέρχεται από εκεί, καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικός είναι σε παραγωγή και απασχόληση.
Οι υπηρεσίες των θεαμάτων (τραγούδι, θέατρο, κινηματογράφος κ.λπ.). Η ψυχαγωγία κάθε άλλο παρά ασήμαντη είναι σε μια ευημερούσα κοινωνία.
Η παραγωγή λογισμικού. Ανήκει στις υπηρεσίες όπως και το ίντερνετ και οι τηλεφωνικές υπηρεσίες. Οτιδήποτε ηλεκτρονικό χρησιμοποιούμε σήμερα, χρειάζεται software. Είναι το πλέον σημαντικό και σε αυτό θα σταθώ στη συνέχεια ως, ένα μόνο, παράδειγμα.
Ας δούμε σύντομα τα χαρακτηριστικά πρότυπα (stylized facts) της πορείας ανάπτυξης μιας κοινωνίας που είναι κοινά σε όλο τον κόσμο, σε όλη την ανθρώπινη ιστορία:
Πρώτη φάση. Ο πρωτογενής τομέας αναπτύσσεται στις οικονομίες που είναι στην πρώτη φάση της ανάπτυξής τους, χαμηλά σε ευημερία και εκεί είναι ο πιο σημαντικός τομέας. Λογικό αφού περιλαμβάνει τα βασικά αγαθά, τρόφιμα, κλπ που χρειαζόμαστε για την επιβίωσή μας.
Δεύτερη φάση. Αφού εξασφαλίσουμε τα βασικά, ο δευτερογενής τομέας αναπτύσσεται σημαντικά και χρησιμοποιεί τα προϊόντα του πρωτογενή τομέα αλλά και του ιδίου μεταποιώντας τα προκειμένου να παραχθούν πολυπλοκότερα, υψηλότερης αξίας αγαθά που ενσωματώνουν τεχνολογία και επιστημονική γνώση. Αυτός ο τομέας είναι ο πιο σημαντικός σε αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως ήταν η Ελλάδα τις δεκαετίες του 1960-1970.
Τρίτη φάση. Η κορυφή της ανάπτυξης με τον τριτογενή τομέα. Όταν -πλέον- η κοινωνία έχει τα βασικά αγαθά για την επιβίωση, τρόφιμα, ποτά, βασικά βιομηχανικά αγαθά, τότε στοχεύει σε αγαθά που θα βελτιώσουν τη συνολική ευημερία και είναι οι υπηρεσίες που αναφέραμε παραπάνω.
Κάθε ανεπτυγμένη, ευημερούσα κοινωνία έχει έναν πολύ μεγάλο τομέα υπηρεσιών. Ενδεικτικά, παραθέτω τα ποσοστά του κάθε τομέα με ταξινόμηση από τον μεγαλύτερο τριτογενή τομέα στον μικρότερο.
Βλέπουμε ότι ο τριτογενής τομέας στην Ελλάδα είναι μεγάλος, όπως είναι και σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, για τους λόγους που εξηγήσαμε παραπάνω. Γενικά, όσο κατεβαίνουμε στη λίστα, τόσο μικρότερη ευημερία βρίσκουμε. Με εξαιρέσεις, φυσικά, χώρες με ειδικά χαρακτηριστικά, όπως η Νορβηγία που, λόγω του φυσικού της πλούτου, έχει πολύ υψηλό δευτερογενή τομέα.
Brain Drain και Υπηρεσίες
Οι υπηρεσίες, λοιπόν, και στην Ελλάδα είναι ο σημαντικότερος τομέας, όπως σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες. Οι κυβερνήσεις μας, όμως, διαχρονικά δείχνουν να το αγνοούν επιδεικτικά. Για παράδειγμα, η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα κατάργησης ΦΠΑ στην οικοδομή (δευτερογενής τομέας). Είναι μια συνταγή του 1950-1960, όταν δεν υπήρχαν υποδομές, δίκτυα, σπίτια και καταστήματα και ήταν απαραίτητη η οικοδομή.
Όλοι καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό πρόβλημα είναι για τη χώρα το ότι το άρτια εκπαιδευμένο ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας μεταναστεύει στο εξωτερικό. Έχει σπουδάσει και έχει εξειδικευτεί στην επιστήμη στην χώρα μας και πλέον εργάζεται και παρέχει τις ανώτατου επιπέδου υπηρεσίες του σε άλλες χώρες-οικονομίες-κοινωνίες.
Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των «μυαλών μας» αφορά υπηρεσίες. Γιατροί, μηχανικοί, οικονομολόγοι, φυσικοί, χημικοί και άλλοι επιστήμονες έχουν κατακλύσει τη Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σκανδιναβικές χώρες, Βόρεια Αμερική και Αραβικές χώρες.
Για όλους αυτούς, δεν έχουν ληφθεί σοβαρά, ουσιαστικά, μέτρα για να γυρίσουν πίσω. Όχι για να μην είναι μακριά από τις οικογένειές τους, αλλά για να παράγουν στη χώρα μας το προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας που παράγουν αλλού – στους ανταγωνιστές μας.
Το Grand Theft Auto (GTA) και ο Bing
Όσοι δεν το γνωρίζετε, είναι ένα πολύ επιτυχημένο ηλεκτρονικό παιχνίδι. Αυτό, που σίγουρα δεν γνωρίζετε, είναι ότι οι συνολικές πωλήσεις αυτού του παιχνιδιού φτάνουν τα $6 δις. Ναι δις. Ναι, 4% του ελληνικού ΑΕΠ από ένα παιχνίδι μόνο. Το παιχνίδι αυτό είναι, φυσικά, προϊόν του τριτογενούς τομέα των υπηρεσιών.
Λίγοι θα ξέρετε και ακόμα λιγότεροι θα χρησιμοποιείτε καθημερινά τον Bing, τη μηχανή αναζήτησης της Microsoft, αποτυχημένο ανταγωνιστή του Google. Λογικό, καθώς στους σχετικούς κύκλους αποτελεί αστείο το μικρό μερίδιο αγοράς του. Παρ’ όλα αυτά, στις οικονομικές καταστάσεις του 2019, βλέπουμε ότι έφερε έσοδα στη Microsoft -και στο ΑΕΠ των ΗΠΑ- ύψους $7,7 δις! Ή 5% του ελληνικού ΑΕΠ.
Γιατί οι υπηρεσίες είναι ο «φαιός χρυσός» της χώρας
Τι μας λένε αυτά τα παραδείγματα; Ότι η παγκόσμια πίτα πωλήσεων στην πληροφορική και το software είναι τεράστια. Είναι τόσο μεγάλη που ακόμη και εταιρίες που δεν γνωρίζουμε έχουν μερικά δισεκατομμύρια πωλήσεων.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του τομέα των υπηρεσιών είναι ότι, συνήθως, έχουν χαμηλά “sunk costs” εξοπλισμού και μηχανημάτων παραγωγής, όπως λέμε στα οικονομικά. Δηλαδή, κόστη που από τη στιγμή που τα υποστεί η επιχείρηση είναι δεν είναι εύκολο να τα ανακτήσει. Παράδειγμα: μια αυτοκινητοβιομηχανία που επενδύει σε πανάκριβες πρέσες για τα μοντέλα της, αν σταματήσει την δραστηριότητά της δεν θα μπορεί να ανακτήσει το κόστος αγοράς των πρεσών.
Οι υπηρεσίες είναι, κυρίως, εντάσεως εργασίας και όχι κεφαλαίου. Δηλαδή, βασικός συντελεστής παραγωγής είναι το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Δεν χρειάζονται την αρχική επένδυση σε τεράστια εργοστάσια, εγκαταστάσεις, πανάκριβα μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας, αποθηκευτικούς χώρους για πρώτες ύλες και τελικά αγαθά. Δεν χρειάζονται φορτηγά για τη μεταφορά τους στην κατανάλωση και παραδοσιακά δίκτυα διανομής.
Όλα αυτά κάνουν σχετικά εύκολη τη δημιουργία επιχειρήσεων πληροφορικής. Ακόμη και τα γραφεία και οι υπολογιστές δεν είναι απαραίτητοι. Σύγχρονα μοντέλα εργασίας από το σπίτι με ειδικές συμβάσεις εξαλείφουν και αυτά τα κόστη για την επιχείρηση. Το πιο σημαντικό περιουσιακό στοιχείο της επιχείρησης αυτής είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι προγραμματιστές.
Στην Ελλάδα, εκτός του ότι -επιλέγουμε να το ξεχνάμε- τα Πανεπιστήμιά μας γενικά είναι στη βαθμίδα ΑΑΑ στην παγκόσμια κατάταξη, δηλαδή, στο top 5%, είναι ακόμη καλύτερα στους τομείς των μηχανικών και -δη- των ηλεκτρολόγων μηχανικών, πληροφορικής, κ.λπ, που μας αφορούν εδώ.
Τα μέτρα για την Ανάπτυξη
Γι’ αυτό, λοιπόν, οι προτάσεις για μηδενικό ΦΠΑ στην οικοδομική είναι τελείως αναχρονιστικές και άστοχες, γιατί θα προκαλέσουν μελλοντική κρίση. Το γιατί είναι θέμα άλλου άρθρου. Η Ελλάδα δεν έχει σοβαρή ανάγκη υποδομών. Μετά από τόσα χρόνια ανοικοδόμησης και δισεκατομμυρίων από πόρους της ΕΕ αλλά και εθνικούς που ξοδεύτηκαν για υποδομές, είμαστε σε εξαιρετικό επίπεδο σε λιμάνια, αεροδρόμια, δρόμους, εγκαταστάσεις, δίκτυα, κ.λπ.
Η Ιρλανδία, που έχουμε ως παράδειγμα για υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις υπηρεσίες.
Περιμένουμε να έρθουν επενδύσεις στην Ελλάδα, σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας για τη μελλοντική φορολογική και ασφαλιστική πολιτική. Μια εταιρία εντάσεως κεφαλαίου που χρειάζεται εργοστάσια, μηχανήματα και εγκαταστάσεις, δύσκολα θα έρθει στην Ελλάδα μέσα σε τέτοιο περιβάλλον όταν θα είναι αδύνατο να απεμπλακεί εύκολα, όπως π.χ. μια αυτοκινητοβιομηχανία. Αντίθετα, μια εταιρία πληροφορικής μπορεί πολύ ευκολότερα να φύγει, αν το κρίνει σκόπιμο, και έτσι ο κίνδυνος για αυτήν, επενδύοντας εδώ είναι ελάχιστος.
Πρέπει να δώσουμε κίνητρα σε τέτοιες επιχειρήσεις με ανέκκλητες αποφάσεις:
0% φόρος επί των κερδών για τα πρώτα 10 χρόνια.
0% φόρος επί των μερισμάτων των εταιριών αυτών για 10 χρόνια.
0 εργοδοτικές εισφορές για 5 χρόνια.
Οτιδήποτε άλλο είναι ουσιαστικό και βοηθά.
Έτσι, και θα διευκολύνουμε την ίδρυση τέτοιων εταιριών και θα φέρουμε πίσω πολλούς από όσους έφυγαν, ενώ θα υπάρχει θετικό αποτέλεσμα για το ΑΕΠ και την ανταγωνιστικότητά μας. Όλα αυτά, χωρίς να υπολογίσουμε τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σε πολλούς άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας που θα δημιουργήσουν αυτές οι επιχειρήσεις.
Φυσικά, το software είναι ένα μόνο παράδειγμα ανάπτυξης βλέποντας τι γίνεται παντού όπου ευημερούν και προοδεύουν ανταγωνιστικές και καινοτόμες οικονομίες. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τομείς που έχουμε το πλεονέκτημα να παράγουμε «αέρα» που είναι απαραίτητος για να αναπνεύσει η οικονομία και, κατ’ επέκταση, όλοι μας.