Σαν λαός, μάλλον χαρακτηριζόμαστε από μια (δικαιολογημένη) αγάπη για τον πολιτισμό που κληρονομήσαμε από τους αρχαίους προγόνους μας. Πολιτισμό που εν πολλοίς διαμόρφωσε το σημερινό δυτικό πολιτισμό και ας απέχει αρκετά από τη νεοελληνική πραγματικότητα.
Μεταξύ των προγόνων μας, ξεχωριστή θέση έχει ο Όμηρος με τα υπέροχα ηρωικά έπη του, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Έργα μνημειώδη που η σημαντικότητά τους φαίνεται τόσο από το γεγονός ότι σώθηκαν αυτούσια στο πέρασμα χιλιάδων χρόνων, όσο και από το ακόμα πιο εκπληκτικό γεγονός ότι οι μαθητές ακόμα τα διδάσκονται και θα τα διδάσκονται μάλλον για πάντα.
Από τα δύο αυτό που περισσότερο αγαπούσα ήταν η Οδύσσεια. Όχι ότι δεν διάβαζα με λαχτάρα την Ιλιάδα, όχι ότι δεν θαύμαζα τον μυθικό Αχιλλέα και τον τραγικό Έκτορα. Αλλά η Οδύσσεια, είχε πάντα κάτι το διαφορετικό, κάτι το πιο ελληνικό θα έλεγε κάποιος. Ένας ήρωας, διαφορετικός αφού αν και σίγουρα γενναίος και ικανός μαχητής είναι το μυαλό του που τον κάνει να ξεχωρίζει, μόνος του ενάντια σε Θεούς και ανθρώπους με σκοπό μοναδικό να φτάσει στο σπίτι του και στη γυναίκα που αγαπά, μετά από χρόνια και χρόνια πολέμου και ταλαιπωρίας. Τι πιο ελληνικό από αυτό! Ποιος δεν θα ήθελε να βλέπει λίγο από τον εαυτό του στον Οδυσσέα;
Σταδιακά και μέσα από τη μελέτη των συμβολισμών και τις περιγραφών του Ομήρου, αφού χάθηκα ξανά και ξανά μαζί με τον ταλαιπωρημένο Οδυσσέα στις θάλασσες της αγωνίας του, έφτασε η ώρα που γνωρίστηκα και με την επιστήμη του μάρκετινγκ στα αμφιθέατρα των ελληνικών πανεπιστημίων. Βαθιά ανθρώπινη και ταυτόχρονα σύγχρονη επιστήμη, που εκ πρώτης άποψης κάποιος θα πει πως δεν έχει καμία σχέση με τα Ομηρικά έπη. Είναι όμως έτσι;
Το προοίμιο της Οδύσσειας είναι κάτι το μοναδικό, αφού παντρεύει με τρόπο ιδανικό την αρχαιοελληνική παράδοση με τα 4P του σύγχρονου μείγματος μάρκετινγκ. Τα 4P της θεωρίας του μάρκετινγκ[1], ο Όμηρος τα έδεσε με τις ιδανικές λέξεις, με τρόπο λιτό και στοχευμένο και εν αγνοία του τα παρουσίασε σε όλους εμάς, κάπου τρεις χιλιάδες χρόνια πριν. Ας τα δούμε ένα προς ένα.
Product = προϊόν: Αυτό είναι το πιο εύκολο. Σε όρους μάρκετινγκ, αυτό που θέλει να μας «πουλήσει» ο Όμηρος είναι ο ήρωάς του, ο Οδυσσέας και οι περιπέτειές του. Και το κάνει τόσο καλά! Επιλέγει να μην μας τον συστήσει από την αρχή, σε αντίθεση με το προοίμιο της Ιλιάδας εκεί όπου οι ήρωες έχουν όνομα αμέσως, αλλά να αφήσει να εννοηθεί για ποιόν θα μιλήσει. Με τον τρόπο αυτό καταφέρνει να δημιουργήσει αυτό το ακατανίκητο αίσθημα της προσμονής, μια τεχνική που τόσο συχνά βλέπουμε σήμερα από τις μεγάλες πολυεθνικές όταν παρουσιάζουν τα νέα τους προϊόντα.
Place = διανομή: Ο Οδυσσέας, από το προοίμιο ακόμα του ποιήματος, τοποθετείται με μαεστρία από τον Όμηρο απλά …παντού! Γράφει ο Όμηρος «τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Τροίας πάτησε το κάστρο το ιερό[2]». Και ποια από τις σημερινές πολυεθνικές δεν θα ήθελε να δει το προϊόν της να φιγουράρει στα πέρατα του κόσμου;
Price = τιμή: Εντάξει, συμφωνώ ότι είναι λίγο δύσκολο ακόμα και για τον Όμηρο να βάλει τιμή στον Οδυσσέα, αλλά μήπως δεν τον λέει «πολύτροπο» (ή αλλιώς «πολυμήχανο»); Μήπως με τον χαρακτηρισμό αυτό στην ουσία ο Όμηρος μας δίνει να καταλάβουμε ότι ο Οδυσσέας έχει αξία πολύ μεγάλη, μυθική σχεδόν; Μην ξεχνάμε ότι ο ποιητής επεφύλαξε για τον Οδυσσέα τον σημαντικότερο ρόλο στην Ιλιάδα, αφού ολόκληρος Τρωικός Πόλεμος τελείωσε χάρη στο σχέδιό του! Με άλλα λόγια «αξία ανεκτίμητη» σύμφωνα με τη γνωστή διαφημιστική καμπάνια.
Promotion = προώθηση: Εδώ δεν χρειάζεται να το ψάξουμε πολύ. Γράφει ο Όμηρος για τον Οδυσσέα και όλοι οι υπεύθυνοι διαφημιστικών καμπανιών ας κρατήσουν σημειώσεις, ότι «Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές, κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν, σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό[3]». Είναι δηλαδή ο ομηρικός Οδυσσέας, δοκιμασμένος και όχι κάποιος άγνωστος, έχει περάσει πολλά που τον σημάδεψαν και που για να γράφεται ολόκληρο έπος για αυτόν μάλλον τον έκαναν καλύτερο. Κάπως δηλαδή σαν να επικαλείται ο σημερινός μαρκετίστας την έξωθεν καλή μαρτυρία για το προϊόν που μας πουλά.
Υπήρχε μάρκετινγκ στην αρχαία Ελλάδα λοιπόν; Μήπως το μάρκετινγκ δεν είναι και τόσο σύγχρονη επιστήμη τελικά αλλά υπήρχε (και) στη γειτονιά μας από πάντα; Μήπως πολλές από τις σημερινές μας απορίες μπορεί να βρουν την απάντησή τους στην αρχαία ελληνική γραμματεία;
[1] Τα 4P θυμίζω είναι: product=προϊόν, place=διανομή, price=τιμή και promotion=προώθηση (ενδεικτικά: 1. McCARTHY, E. J. (1960). Basic marketing, a managerial approach. Homewood, Ill, R.D. Irwin και 2. KOTLER, P., ARMSTRONG, G., & CUNNINGHAM, M. H. (2005). Principles of marketing. Toronto, Pearson Prentice Hall.)
[2] «Ανδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε»
[3] «πολλῶν δ᾽ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων»