Καθώς μαίνονται οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, με τη δραστηριότητα του Ισλαμικού Κράτους να προκαλεί διεθνή ανησυχία όσον αφορά στο μέλλον του τζιχαντιστικού φαινομένου, ο τουριστικός τομέας σε χώρες της περιοχής, όπως το Ιράκ και η Συρία, έχει υποστεί σημαντικό πλήγμα – αν και στην περίπτωση της Συρίας, αξίζει να σημειωθεί πως έχει ξεκινήσει προσπάθεια για την ανάκαμψη του τουρισμού στη χώρα.
Ωστόσο, πέρα από τον «συμβατικό» τουρισμό, υπάρχουν κάποια είδη τα οποία τείνουν να ευημερούν υπό τέτοιες συνθήκες, Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο αποκαλούμενος «τζιχαντιστικός τουρισμός» ο οποίος αποτελεί λόγο προβληματισμού των δυτικών και μη κυβερνήσεων τα τελευταία χρόνια, καθώς και ο «πολεμικός τουρισμός», ο οποίος έχει να κάνει με τουρίστες οι οποίοι επισκέπτονται χώρες στις οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη ή έχουν λάβει χώρα πρόσφατα πολεμικές συγκρούσεις.
Ο «πολεμικός τουρισμός», αν και ως φαινόμενο δεν είναι καινούριο, επανήλθε δυναμικά στο προσκήνιο σχετικά πρόσφατα, όταν το 2008 εμφανίστηκε η «War Zone Tours» - ένα τουριστικό πρακτορείο με εξειδίκευση πάνω στο σε «extreme ταξίδια». Όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της εταιρείας, «παρά το φαινομενικά μη πολιτικά ορθό όνομα, η War Zone Tours προσφέρει μία μοναδική εμπειρία. Ο βασικός μας στόχος στη WZT είναι να σας δείξει τι συμβαίνει στα αλήθεια στα μέρη που προηγουμένως είχατε δει στα νέα της τηλεόρασης, στα έντυπα κτλ».
Όπως συμπληρώνεται σχετικά, «περιορίζοντας τους εαυτούς μας στις πληροφορίες που τα ΜΜΕ αποφασίζουν πως είναι ενδιαφέρουσες για να δούμε, πιο συχνά από ό,τι όχι, χάνουμε την πλούσια εμπειρία του να γνωρίσουμε τις χώρες, τις κουλτούρες και, το σημαντικότερο, τους ανθρώπους που επηρεάζονται σημαντικά από διεθνή γεγονότα μεγάλης δημοσιότητας».
Στη σελίδα αναφέρεται ότι το προσωπικό της WZT έχει ταξιδέψει σε πάνω από 50 περιοχές υψηλού κινδύνου ανά τον κόσμο, ενώ επισημαίνεται πως δεν είναι όλα τα προσφερόμενα tours σε ενεργές εμπόλεμες ζώνες. Παράλληλα, σημειώνεται ότι οι «HRE» (High Risk Environment) οδηγοί της είναι σε όλες τις περιπτώσεις έμπειροι επαγγελματίες του χώρου της ασφαλείας, οι οποίοι έχουν περάσει χρόνια ταξιδεύοντας σε επικίνδυνες περιοχές, υπό διάφορες δραστηριότητες, με πολλούς εξ αυτών να είναι πρώην μέλη των ειδικών δυνάμεων.
Η διαδικασία, όπως περιγράφεται, έχει ως εξής: ο πελάτης αποφασίζει ότι θα ήθελε να πάει «κάπου όπου πηγαίνουν λίγοι», επικοινωνεί με την εταιρεία για να συζητήσει τις επιλογές προορισμού και τις λεπτομέρειες, στη συνέχεια διαμορφώνει το σχέδιο του ταξιδιού και στο τέλος αναχωρεί για εκεί.
Η WZT δεν είναι η μόνη εταιρεία που παρέχει τη δυνατότητα για τέτοιου είδους ταξίδια είναι και η βρετανική Lupine Travel, μεταξύ των προορισμών της οποίας περιλαμβάνεται το Ιράκ (στους υπόλοιπους προορισμούς που προβλέπονται συναντά κανείς τη Σομαλιλάνδη, την Αιθιοπία, το Ιράν, τη Βόρεια Κορέα και το Τσέρνομπιλ). Όπως δήλωσε στη HuffPost Greece εκπρόσωπος της Lupine Travel, έχει υπάρξει σημαντική αύξηση του ενδιαφέροντος για ταξίδια στο Ιράκ από την άνοδο του ISIS και μετά- ειδικότερα, στις εβδομάδες που ακολούθησαν την εισβολή του ISIS στη χώρα τα αιτήματα για πληροφορίες τετραπλασιάστηκαν.
Όπως διευκρινίζεται, για λόγους ασφαλείας οργανώνονται ταξίδια μόνο σε περιοχές που «είμαστε σίγουροι ότι είναι ασφαλείς για επίσκεψη. Επιπρόσθετα στις συμβουλές από διάφορα υπουργεία Εξωτερικών, χρησιμοποιούμε επίσης τη δική μας γνώση και εμπειρία, καθώς και συμβουλές "on the ground" τόσο από δημοσιογράφους όσο και από ντόπιους. Ήμασταν έτοιμοι να ακυρώσουμε το πρόσφατο ταξίδι μας στο ιρακινό Κουρδιστάν καθώς το ISIS προέλαυνε επικίνδυνα κοντά στην περιοχή όπου λάμβανε χώρα η περιήγησή μας. Ωστόσο, μετά την έναρξη των αμερικανικών αεροπορικών πληγμάτων, το ISIS απωθήθηκε αρκετά από την περιοχή για να σιγουρευτούμε ότι ήταν αρκετά ασφαλές να ταξιδέψουμε εκεί».
Γενικά, όπως επισημάνθηκε, το ενδιαφέρον για ταξίδια σε περιοχές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν εμπόλεμες ζώνες έχει αυξηθεί κατά τα τελευταία χρόνια: «Μέχρι φέτος, ο πιο δημοφιλής προορισμός μας ήταν η Ουκρανία και το Τσέρνομπιλ, ωστόσο (το ενδιαφέρον) μειώθηκε κατακόρυφα λόγω των ζητημάτων στην Ουκρανία. Η Βόρεια Κορέα κατέστη ο πιο δημοφιλής προορισμός, αλλά από τον προηγούμενο μήνα τα σύνορα είναι κλειστά για τους τουρίστες λόγω φόβων για τον Έμπολα, οπότε και τώρα έχουμε αναγκαστεί να ακυρώσουμε όλα τα προσεχή ταξίδια μας. Όπως έχουν τα πράγματα αυτή τη στιγμή, οι πιο δημοφιλείς μας εκδρομές είναι στο Ιράκ και στη Σομαλιλάνδη».
Άλλη μία περίπτωση πρακτορείου που παρέχει εμπειρίες «περιπετειωδών» ταξιδιών σε προορισμούς που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επικίνδυνοι είναι η Hinterland Travel, η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως «specialist adventure travel company». Μεταξύ των προορισμών που μπορεί να επιλέξει ο ενδιαφερόμενος υπάρχουν το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Κασμίρ, η Ινδία, το Νεπάλ, η Μπούρμα και η Αρμενία. Όσον αφορά στην περίπτωση του Ιράκ, στην ιστοσελίδα γίνεται ειδική αναφορά: συγκεκριμένα, διευκρινίζεται πως, λόγω των εξελίξεων του τελευταίου καιρού, πλέον αποφεύγεται το βόρειο Ιράκ. «Εξακολουθούμε να προωθούμε το Ιράκ, αν και η κατάσταση παραμένει πολύ ρευστή και εξελίσσεται ραγδαία, αλλά έχουμε τη δυνατότητα και την ευελιξία να αλλάξουμε κάθε πρόγραμμα ανά πάσα στιγμή για να ανταποκριθούμε στις εξελισσόμενες καταστάσεις». Ιδιαίτερη μνεία γίνεται επίσης στο Αφγανιστάν, με την εταιρεία να υποστηρίζει ότι, μετά από χρόνια πολέμου, η χώρα βρίσκεται στην αιχμή του περιπετειώδους τουρισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ίδια τα πρακτορεία τα οποία ειδικεύονται στα ταξίδια σε θεωρούμενες ως επικίνδυνες/ εμπόλεμες ζώνες φαίνονται να αποκηρύσσουν τον όρο του «πολεμικού τουρισμού». Όπως δήλωσε στη HuffPost Greece μέσω email ο Τζέιμς Γουΐλκοξ, της βρετανικής Untamed Borders (διοργανώνει, μεταξύ άλλων, ταξίδια στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν και τη Σομαλία), πρόκειται για έναν όρο οποίος αποφεύγεται: «στην πραγματικότητα, ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους έρχονται άνθρωποι στα ταξίδια μας και ένας από τους στόχους για τους οποίους δουλεύουμε σκληρά είναι το να δείξουμε τις χώρες τις οποίες επισκεπτόμαστε ως τα πολύπλευρα, σύνθετα μέρη που είναι αντί να τα δείξουμε μέσω σαρωτικών γενικεύσεων».
Ο κ. Γουΐλκοξ διευκρινίζει ότι «δεν επισκεπτόμαστε εμπόλεμες ζώνες- πηγαίνουμε ανθρώπους σε προορισμούς που συνδέονται με συγκρούσεις, αλλά κανένα από τα μέρη στα οποία τους πηγαίνουμε δεν είναι ενεργή εμπόλεμη ζώνη. Υπάρχουν μικρά τμήματα του Πακιστάν που θα μπορούσαν να περιγραφούν έτσι, κάποια στα νότια και τα ανατολικά του Αφγανιστάν και τμήματα του εσωτερικού της Σομαλίας, αλλά δεν επισκεπτόμαστε αυτές τις περιοχές».
Όσον αφορά στο «προφίλ» του τουρίστα που επιλέγει τέτοιους προορισμούς, είναι ιδιαίτερα σύνθετο, καθώς πέρα από «κανονικούς» τουρίστες υπάρχουν και φωτογράφοι, ερευνητές, δημιουργοί ντοκιμαντέρ και δημοσιογράφοι. «Κάποιοι εξ αυτών ταξιδεύουν μόνο υπό την επαγγελματική τους ιδιότητα και κάποιοι εν μέρει υπό την ιδιότητά τους και εν μέρει για προσωπικό ενδιαφέρον. Σε αυτό που κάνουμε είναι δύσκολο να καθορίσει κανείς ποιος είναι “τουρίστας”....συνολικά ξεναγούμε και οργανώνουμε ταξίδια για περίπου 150-200 άτομα ετησίως». Όπως επισημαίνει, πρόκειται για άτομα από μία ευρεία γκάμα φόντων, εισοδημάτων, εθνικοτήτων, ηλικιών και ενδιαφερόντων.
Ερωτηθείς για τα μέτρα ασφαλείας σε τέτοιου είδους ταξίδια, ο κ. Γουΐλκοξ απαντά ότι εξαρτώνται από τις περιοχές. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το Αφγανιστάν, αναφέρει ότι πρόκειται για μια χώρα- «χωνευτήρι» διαφορετικών θρησκευτικών και εθνικών ομάδων, κάτι που σημαίνει ότι κάποιες περιοχές της χώρας είναι απόλυτα ασφαλείς και κάποιες άλλες εξαιρετικά επικίνδυνες. «Οι επικίνδυνες περιοχές είναι γενικά Παστούν. Οι Παστούν είναι το μεγαλύτερο εθνικό γκρουπ στο Αφγανιστάν και οι Ταλιμπάν είναι Παστούν. Ενώ ο πρόεδρος είναι επίσης Παστούν, πολλή από την επίσημη πολιτική ισχύ στο Αφγανιστάν είναι στα χέρια ανθρώπων από άλλες μειονότητες. Αυτό συνεπάγεται αστάθεια στις περιοχές των Παστούν για πολιτικούς και ιδεολογικούς λόγους. Οπότε, μέτρο ασφαλείας νούμερο ένα είναι ότι δεν πάμε οπουδήποτε στην ενδοχώρα των Παστούν...τα πράγματα που βλέπετε στην τηλεόραση στην Καμπούλ είναι συντονισμένες επιθέσεις σε πολύ συγκεκριμένους στόχους. Μειώνουμε κάθε ρίσκο διατηρώντας όσο πιο χαμηλό προφίλ είναι δυνατόν. Ουδείς γνωρίζει το πρόγραμμά μας, μένουμε σε ξενώνες ντόπιων που δεν επιτρέπουν μακρόχρονη διαμονή ξένων, κινούμαστε με ντόπια αυτοκίνητα και ντυνόμαστε με τοπικά ρούχα».
Καταλήγοντας, ο Γουΐλκοξ υπογραμμίζει πως «όταν αυτό που κάνουμε απεικονίζεται απλά ως πολεμικός τουρισμός, κάποιοι δυσφημιστές παρουσιάζουν την ιδέα του να βαδίζουμε ανάμεσα στα προβλήματα άλλων ανθρώπων ως απρεπή. Αλλά η Untamed Borders και άλλες εταιρείες διοχετεύουν χρήματα σε φτωχές κοινωνίες, και αν και κατά καιρούς έχω δει επικρίσεις για αυτό που κάνουμε, ποτέ δεν ήταν από τους κατοίκους των χωρών που επισκεπτόμαστε».
Όσον αφορά στο όποιο ελληνικό ενδιαφέρον για ταξίδια σε χώρες οι οποίες βρίσκονται κοντά σε «θερμές» περιοχές ή στις οποίες έχουν λάβει χώρα συγκρούσεις, η κα Σίσσυ Κυριακοπούλου, διευθύντρια πωλήσεων και μάρκετινγκ της Boutros Tours, στη λίστα των προορισμών της οποίας περιλαμβάνεται και η Συρία, αναφέρει ότι για τη συγκεκριμένη χώρα δεν έχει υπάρξει κανένα ενδιαφέρον. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει για άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής, καθώς υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον για την Αίγυπτο, καθώς και για την Ιορδανία και τον Λίβανο.