Το bullying ή σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που μελετάται και συζητιέται πολύ τα τελευταία χρόνια παρά το ότι δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Μπορεί να έχει τη μορφή σωματικής ή και ψυχολογικής βίας και ο προσδιορισμός «σχολικός» δεν είναι τόσο ακριβής καθώς ο εκφοβισμός συμβαίνει και σε χώρους εργασίας αν και στο παρόν δε θα εστιάσουμε σε αυτή τη μορφή του. Τα τελευταία χρόνια ο εκφοβισμός έχει εξελιχθεί λόγω της χρήσης των μέσων που μας παρέχει η τεχνολογία (τηλέφωνα, διαδίκτυο, μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Δυστυχώς, οι επιθετικές συμπεριφορές είναι μέσα σε μεγάλο μέρος της ανθρώπινης φύσης, η οποία μάλλον έχει πολύ δρόμο ακόμα για να σταματήσει να λειτουργεί χωρίς ο δυνατός να επιβάλλεται στον αδύναμο και χωρίς να αντιμετωπίζουμε επιθετικά το διαφορετικό. Εξάλλου ακόμα και σε μεγάλη κλίμακα, οι ηγέτες χωρών, οι χώρες ως ζωντανοί οργανισμοί, λειτουργούν επιθετικά και βίαια.
Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά αναλύοντας το φαινόμενο του εκφοβισμού, ας προτιμήσουμε όμως να εστιαστούμε στο τι μπορούμε να κάνουμε για να το αντιμετωπίσουμε, τουλάχιστον στην κλίμακα που μπορούμε. Και είναι σημαντικό αυτό γιατί είναι τραγικό να χάνονται ζωές ή να στιγματίζονται ψυχές από αυτές τις καταστάσεις. Και η αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού έχει τρεις βασικούς πυλώνες:
Πώς μπορούμε να στηρίξουμε το παιδί που υποβάλλεται σε εκφοβισμό.
Τί μπορούμε να κάνουμε για τα παιδιά που εκφοβίζουν άλλα παιδιά.
Πρόληψη, πρόληψη, πρόληψη!
Πώς μπορούμε να στηρίξουμε το παιδί που υποβάλλεται σε εκφοβισμό
Οι γονείς όπως και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να αναγνωρίσουν τα σημάδια που μπορεί να είναι ενδεικτικά του ότι το παιδί είναι θύμα εκφοβισμού, όπως η άρνησή του να πάει στο σχολείο ή άγχος ή σημάδια πάνω του που μπορεί να οφείλονται σε βία.
Είναι αλήθεια πως τις περισσότερες φορές που παρεμβαίνουν οι μεγάλοι, τα πράγματα γίνονται χειρότερα, κυρίως γιατί η βοήθεια που δίνουν δεν είναι αυτή που έχει ανάγκη το παιδί. Όμως σε περιπτώσεις bullying οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείουν να παρέμβουν με δύο τρόπους. Πρώτον, να κάνουν το παιδί να νιώσει ασφάλεια για να μιλήσει για την πίεση που δέχεται και να το εκπαιδεύσουν στο πώς μπορεί να αντιμετωπίζει το bullying. Αυτό μπορεί να γίνει με το να ενισχύσουμε στο παιδί το αίσθημα αυτοεκτίμησης του, αλλά και να του διδάξουμε κάποιες δεξιότητες ώστε να αποφεύγει τις δυσάρεστες καταστάσεις.
Είναι επίσης σημαντικό να καταλάβει το παιδί ότι δεν φταίει εκείνο για το ότι δέχεται εκφοβισμό. Η συμπεριφορά ενός ανθρώπου χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που την κάνει και όχι αυτόν στον οποίο απευθύνεται. Όπως ο βιασμός δεν χαρακτηρίζει τη γυναίκα που τον υφίσταται αλλά τον δράστη, έτσι και ο εκφοβισμός μας δείχνει κάτι για το άτομο που τον πραγματοποιεί όχι για το άτομο που τον δέχεται. Είναι σημαντικό λοιπόν, να βοηθήσουμε το παιδί να χτίσει τη νοοτροπία πως «Σίγουρα δε μου αρέσει ο τρόπος που μου συμπεριφέρεται ο Χ, αλλά αυτό δε μου δείχνει πως εγώ φταίω σε κάτι. Μου δείχνει ότι ο Χ έχει κάποια ολοδικά του προβλήματα και αυτό είναι κρίμα για τον ίδιο. Επειδή όμως μου είναι δύσκολο να διαχειριστώ αυτήν την κατάσταση, παρότι εγώ δε φταίω σε κάτι, ας μιλήσω στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς μου».
Η βία είναι πάντα το τελευταίο καταφύγιο και είναι προτιμότερο το παιδί να αναφέρει το περιστατικό σε κάποιον εκπαιδευτικό και να προσπαθήσει να αποφύγει την αντιπαράθεση. Σε ένα περιστατικό όταν ένα παιδί απείλησε ότι θα δείρει ένα άλλο που ήταν λιγότερο ανεπτυγμένο, εκείνο του απάντησε «δεν νομίζω ότι θα είναι και κανένα μεγάλο κατόρθωμα να με δείρεις»! Τέτοιοι ευέλικτοι τρόποι μπορούν να μειώσουν την ένταση καθώς το πιο πιθανό είναι ότι θα προκαλέσουν το γέλιο σε άλλα παιδιά που θα παρευρίσκονται και ίσως αποθαρρύνουν το παιδί που έχει επιθετική συμπεριφορά. Βέβαια η εκπαίδευση σε δεξιότητες συμπεριφοράς, αυτοπεποίθηση και διεκδικητική στάση είναι κάτι που συνήθως δεν γνωρίζουν πώς να το κάνουν οι γονείς. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει το παιδί και τους γονείς ένας ειδικός ψυχολόγος ή σύμβουλος.
Τί μπορούμε να κάνουμε για τα παιδιά που εκφοβίζουν άλλα παιδιά
Το ζητούμενο δεν είναι να αποδεχτούμε ότι ο εκφοβισμός θα υπάρχει και να διδάξουμε στα παιδιά ότι θα πρέπει να αλλάζουν το δρόμο τους για να τον αποφύγουν. Οφείλουμε να κάνουμε κάτι για αυτό το φαινόμενο στο κομμάτι της πρόληψης και της αντιμετώπισής του από εμάς τους ενηλίκους. Άρα οι προσπάθειές μας οφείλουν να είναι εστιασμένες στα παιδιά που εκφοβίζουν και στις οικογένειές τους – ή σε εμάς τους ίδιους αν είναι το δικό μας παιδί που εκφοβίζει - γιατί εκεί είναι οι αιτίες, ενώ η φροντίδα του θύματος είναι σαν να δίνουμε ασπιρίνες για τον πονοκέφαλο σε κάποιον που έχει ανεύρισμα.
Και τί μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τις ρίζες του εκφοβισμού; Η παρέμβαση χρειάζεται να γίνει προς το παιδί που εκφοβίζει. Γιατί το κάνει; Τί κερδίζει από αυτό; Πώς νιώθει καλύτερα και πιο σημαντικό με αυτές τις συμπεριφορές; Συχνά απαιτείται κάτι περισσότερο από ένας χαρισματικός εκπαιδευτικός για να βοηθήσει το παιδί να καταλάβει πως ό,τι και αν νομίζει ότι καταφέρνει με την επιθετική συμπεριφορά δεν το καταφέρνει. Ο σκοπός είναι το παιδί να αλλάξει το σύστημα αξιών του ώστε να συνειδητοποιήσει ότι η σωματική ή άλλη υπεροχή του και η άσκηση πίεσης και βίας προς άλλα παιδιά δεν το καθιστά σημαντικό, δημοφιλές. Θέλουμε να προκαλέσουμε μια αλλαγή στις αξίες του η οποία μπορεί να γίνει μόνο από το ίδιο το παιδί εκ των έσω και όχι με παραινέσεις και συμβουλές ή απειλές. Σε αυτή την προσπάθεια είναι πολύ σημαντική η συστηματική συνεργασία με έναν ειδικό ψυχολόγο ή άλλης ειδικότητας που να δουλέψει με το παιδί και τους γονείς. Γιατί τις περισσότερες φορές, όταν το παιδί μας έχει κάποια προβλήματα, τότε ο ύποπτος και ο πρώτος που χρειάζεται να αλλάξει είμαστε εμείς οι γονείς.
Πρόληψη, πρόληψη, πρόληψη!
Όσον αφορά στην πρόληψη ώστε το παιδί μας να μπορεί να αντιμετωπίσει συμπεριφορές εκφοβισμού από άλλους, μπορούμε ως γονείς να προσπαθούμε να χτίσουμε μια σχέση εμπιστοσύνης, ελεύθερης έκφρασης και χωρίς κριτική, ώστε το παιδί να μας αισθάνεται κοντά του και να μπορεί να μοιραστεί μαζί μας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Αυτό ίσως να είναι δύσκολο κάποιες φορές, όταν το παιδί μας είναι πιο εσωστρεφές και συνεσταλμένο, αλλά αξίζει να προσπαθούμε η δική μας στάση να του δείχνει αποδοχή και στήριξη χωρίς επικρίσεις.
Όσον αφορά την πρόληψη προς το να μην αναπτύξει το παιδί μας συμπεριφορές εκφοβισμού, είναι πολύ καλύτερα να έχουμε φροντίσει από νωρίς να εμφυσήσουμε στο παιδί μας τις αξίες του σεβασμού, της αλληλεγγύης και της ομορφιάς του να προσφέρω στους λιγότερο δυνατούς παρά να το αντιμετωπίσουμε όταν προκύψει. Και αυτό μπορούμε να το κάνουμε με το δικό μας παράδειγμα στο σπίτι. Δεν μπορείς να επιβάλλεις στο παιδί να μην καπνίσει αν καπνίζεις εσύ και δεν μπορείς να του ζητήσεις να σέβεται τους άλλους όταν ο ίδιος χρησιμοποιείς βία λεκτική ή και φυσική στο σπίτι. Η μετάδοση αξιών τόσο στην οικογένεια όσο και στο σχολείο μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην πρόληψη του φαινομένου του εκφοβισμού. Ας βοηθήσουμε τα παιδιά να γίνουν καλύτεροι από εμάς λοιπόν.