Κρίνοντας από τις ομιλίες σχεδόν όλων των πολιτικών, η βιώσιμη ανάπτυξη είναι το ιερό δισκοπότηρο των σύγχρονων κοινωνιών, καθώς όλοι την αναζητούν με ζήλο, τουλάχιστον στα λόγια. Με τον όρο βιώσιμη ανάπτυξη (ή αειφόρος ανάπτυξη) εννοούμε εκείνη τη μορφή της ανάπτυξης που δημιουργεί πλούτο χωρίς να υποθηκεύει το μέλλον των επόμενων γενιών.
Όπως μαθαίνουμε στα Πανεπιστήμια, η βιώσιμη ανάπτυξη έχει τρεις πυλώνες: την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και τον σεβασμό στο περιβάλλον (τελευταία έχει αρχίσει να συζητείται και ένας τέταρτος πυλώνας, αυτός της πολιτιστικής κληρονομιάς που ειδικά για τη χώρα μας έχει τεράστια σημασία). Αν λοιπόν κάποιος από τους τρεις πυλώνες είναι ατροφικός, η βιώσιμη ανάπτυξη δεν στηρίζεται καλά και είναι ασταθής και βραχύβια. Για να μιλάμε για βιώσιμη και όχι για θνησιγενή ανάπτυξη χρειάζονται και οι τρεις πυλώνες να είναι γεροί, ή αλλιώς, χρειάζονται λύσεις που στα τρία αυτά κριτήρια θα έχουν ικανοποιητικές επιδόσεις.
Το πρόβλημα είναι ότι τα τρία αυτά κριτήρια είναι αλληλοεξαρτώμενα και πολλές φορές αντικρουόμενα. Δηλαδή για να βελτιώσεις την οικονομική ανάπτυξη πρέπει συχνά να χειροτερεύσεις το κριτήριο της κοινωνικής συνοχής ή του περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν η βελτιστοποίηση του κάθε ενός κριτηρίου ξεχωριστά δεν δίνει ικανοποιητικές λύσεις γιατί αγνοεί τα υπόλοιπα δύο. Για παράδειγμα ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια εκδοχή που δίνει πολύ μεγάλο συντελεστή βαρύτητας στην οικονομική ανάπτυξη και πολύ μικρό στην κοινωνική συνοχή και στο περιβάλλον. Ο κομουνισμός το αντίθετο, θέλοντας να μεγιστοποιήσει την κοινωνική συνοχή αγνοεί την οικονομική ανάπτυξη. Η πολιτική πρόκληση είναι μεταξύ των εναλλακτικών επιλογών, να βρούμε την προτιμότερη αντιστάθμιση (trade-off) των κριτηρίων, δηλαδή πόσο «θυσιάζουμε» από ένα κριτήριο, για να βελτιώσουμε ένα άλλο.
Η προτιμότερη αντιστάθμιση των κριτηρίων εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο κινούμαστε (= οι περιορισμοί του προβλήματος) και εκφράζεται με τη βαρύτητα που δίνεται σε κάθε κριτήριο. Το περιβάλλον είναι συνήθως δυναμικό δηλαδή εξελίσσεται με τον χρόνο. Για παράδειγμα μετά τον Β’ παγκόσμιο Πόλεμο δόθηκε η έμφαση από τα τρία κριτήρια στην κοινωνική συνοχή και για αυτό άνθισαν τα σοσιαλδημοκρατικά καθεστώτα. Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και την έναρξη της παγκοσμιοποίησης, οι συντελεστές βαρύτητας μετατοπίστηκαν με την οικονομική ανάπτυξη να παίρνει τη μερίδα του λέοντος και τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές να επικρατούν. Τα τελευταία χρόνια μετά την κρίση με τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης να αγνοούν πλέον τα εθνικά σύνορα η κουβέντα έχει ξανανοίξει. Το μεταναστευτικό και η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας που οδηγεί σε μεγέθυνση χωρίς απασχόληση (jobless growth) απειλεί την κοινωνική συνοχή. H κλιματική αλλαγή απειλεί το περιβάλλον. H άυλη οικονομία, χωρίς επαρκείς κανόνες, απειλεί την οικονομική ανάπτυξη. Χρειάζεται λοιπόν να ξανα-ισορροπήσει το σύστημα. Οι ιδεολογίες και οι πολιτικές πρακτικές του 19ου και του 20ου αιώνα δεν είναι πια αρκετές.
Η βιώσιμη ανάπτυξη λοιπόν και η ισορροπία των τριών κριτηρίων της σε ένα νέο περιβάλλον είναι το μεγάλο στοίχημα των κρατών και των ενώσεων κρατών όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν έχει να ανταγωνιστεί χώρες ή περιοχές του πλανήτη όπου η κοινωνική συνοχή και ο σεβασμός στο περιβάλλον υποβαθμίζονται ως κριτήρια, για να μεγιστοποιηθεί το κριτήριο της οικονομικής ανάπτυξης, ποια πρέπει να είναι η αντίδραση; Να ακολουθήσει η Ευρώπη παρόμοιες πολιτικές ή να παίξει το χαρτί της βιωσιμότητας, έτσι ώστε η ανάπτυξη να αποκτήσει και άλλες διαστάσεις εκτός από την οικονομική. Και εκεί είναι οι μεγάλες προκλήσεις για τις ευρωπαϊκές πολιτικές και τους ευρωπαίους πολιτικούς: πώς θα κάνουν ελκυστικό το Ευρωπαϊκό μοντέλο ισορροπώντας τους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης για να είναι η ανάπτυξη στέρεη και διατηρήσιμη; Κάτι στο οποίο νομίζω θα πρέπει να κληθούν να απαντήσουν με συγκεκριμένες προτάσεις, οι πολιτικοί σχηματισμοί, στις προσεχείς ευρωεκλογές.