Το «ξεχασμένο» βιβλίο της δεκαετίας του '40 για το Βερολίνο του Μεσοπολέμου που οι νέοι της Τουρκίας έκαναν best seller το 2016

Γιατί ένα ξεχασμένο βιβλίο του 1941 έγινε best seller το 2016 από τους καταπιεσμένους νέους της Τουρκίας

Τρία χρόνια πριν, τέτοιες μέρες, στο Πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης αυτό που είχε ξεκινήσει ως αντίδραση στα σχέδια μετατροπής του εμβληματικού πάρκου σε εμπορικό κέντρο είχε εξελιχθεί στην πιο σφοδρή μέχρι σήμερα αμφισβήτηση του αυταρχικού «καθεστώτος» Ερντογάν. Για πολλούς η Τουρκία φαινόταν να ζει με καθυστέρηση της δικής της «Αραβική Άνοιξη» και βασικό διακύβευμα ήταν πλέον η απελευθέρωση από τα δεσμά ενός πολιτικού συστήματος με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά. Που στόχευε, μέρα τη μέρα- μέσω και της επίκλησης στην θρησκεία- στον έλεγχο κάθε πτυχής της ιδιωτικής ζωής, πολιτικής έκφρασης και δράσης κλπ.

Τώρα, μετά τις άγριες, αιματηρές αλλά και γεμάτες ελπίδες ημέρες και νύχτες του Μαϊου και του Ιουνίου στην Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα, τη Σμύρνη κα πολλοί αναρωτιούνται τι απέγιναν όλοι αυτοί οι νέοι… Υποχώρησαν οριστικά ή ανασυντάσσονται; Βρίσκονται σε μια διαδικασία αναζήτησης συγκροτημένων μορφών πολιτικής έκφρασης; Οι σπίθες αντίστασης στις γωνιές της Κωνσταντινούπολης μπορεί να ανάψουν και πάλι φωτιές; To μέλλον θα δείξει...

Αυτό πάντως που έχει ένα ενδιαφέρον είναι πως οι νέοι-όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιου είδους «διαδικασίες»-ρίχνουν μια ματιά στο παρελθόν και ο…δρόμος όπως κάποιοι υποστηρίζουν οδηγεί αρκετούς σε ένα ξεχασμένο βιβλίο της τουρκικής λογοτεχνίας των αρχών της δεκαετίας του ’40. Ένα βιβλίο που κατά έναν περίεργο τρόπο συνδέεται (;) με το ανήσυχο πνεύμα της τουρκικής νεολαίας που αναζητά τρόπους να εκφραστεί αλλά και να παρηγορηθεί.

Οld fashioned romance, Βερολίνο του Μεσοπολέμου, Τουρκία του 2016 (;)

«Ίσως είναι πιο εύκολο να απορρίπτουμε έναν άνθρωπο που το πρόσωπο του δεν μας δίνει καμία ένδειξη μιας "εσωτερικής ζωής". Τι κρίμα που είναι: μια μικρή δόση περιέργειας είναι το μόνο που χρειάζεται για να σκοντάψουμε πάνω σε θησαυρούς που δεν φανταστήκαμε ποτέ»

Η εκ νέου ανάγνωσή του-που οδήγησε την εκτόξευση των πωλήσεων του καθιστώντας No 1 best seller-και οι λόγοι για αυτή έχουν αποτελέσει ένα γεγονός άξιο συζητήσεως...Και πως αλλιώς αφού το «Kurk Mantolu Madonna» (Η Παναγία με το γούνινο παλτό) του Sabahattin Ali από τους κριτικούς είχε θεωρηθεί ως ένα από τα βιβλία του που δεν είχαν έντονα πολιτικό περιεχόμενο. Αντιθέτως, σε μια πρώτη επιφανειακή ανάγνωση αφηγείται μια ιστορία αγάπης στο Βερολίνο του Μεσοπολέμου μεταξύ του Τούρκου Raif και της Γερμανίδας Maria. Πραγματεύεται τις σχέσεις, τη μοναξιά, το ρόλο του τυχαίου και τα θαύματα. Έτσι πολλοί το διάβασαν μονοσήμαντα ως ένα φαινομενικά ερωτικό μυθιστόρημα!

Oι νέοι της Τουρκίας βρίσκουν «κάτι άλλο» σε αυτό. Γι’ αυτό και αν και για πολλές δεκαετίες οι πωλήσεις ήταν περιορισμένες την τριετία όμως 2013-2016 έχουν πουληθεί 750.000 αντίτυπα- αντί για 250.000 αθροιστικά τα προηγούμενα 15 χρόνια. Το βιβλίο του 1941 σήμερα είναι το Νο 1 σε πωλήσεις στη χώρα ξεπερνώντας το τελευταίο βιβλίο του Νομπελίστα λογοτέχνη Orhan Pamuk. Εξ ου και η απόφαση του εκδοτικού οίκου Penguin να το εκδώσει και στην αγγλική γλώσσα (έχει εκδοθεί συνολικά σε 17 γλώσσες).

A photo posted by BayannA (@bayanaoffical) on

Επίσης είναι μακράν η πρώτη επιλογή νεαρών μελών στις δανειστικές βιβλιοθήκες της Τουρκίας, έχει γίνει κορυφαίο trend στο Twitter ενώ νέοι ανεβάζουν μανιωδώς φωτογραφίες του εξωφύλλου και υπογραμμισμένα αποσπάσματα στο Instagram (#kürkmantolumadonna)…

Όπως για παράδειγμα: «Το πιο απλό, θλιβερό ακόμη και το πιο ηλίθιο άτομο στον κόσμο έχει μια υπέροχη, εξαιρετική και πολύπλοκη ψυχή. Γιατί δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε αυτό και αντιλαμβανόμαστε αυτό το πλάσμα που λέγεται άνθρωπος ως κάτι που εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει και να κρίνει;».

Οι διώξεις σε βάρος του συγγραφέα, η φυλάκιση και η δολοφονία

O ερωτευμένος ήρωας Raif λέει στην Maria του πως η αγάπη μας διδάσκει ότι «μια άλλη ζωή είναι εφικτή σε αυτόν τον κόσμο» Μια προφανής αλλά όχι και απαραίτητα επαρκής εξήγηση της σύνδεσης του βιβλίου με την καταπιεσμένη νεολαίας της Τουρκίας και τους νέους του «κινήματος του Γκεζί»- που γίνεται από μεταφραστές, συγγενείς του συγγραφέα και είναι εμφανής στα social media- θα ήταν το...βιογραφικό του συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου.

Ο Ali ήταν έντονα πολιτικοποιημένος ενώ έχοντας ζήσει στο Βερολίνο την περίοδο 1928-1930 είχε στιγματιστεί από την άνοδο του Ναζισμού. Επιστρέφοντας στην γενέτειρα του Τουρκία άσκησε σκληρή κριτική στη νέα Τουρκική Δημοκρατία που χωρούσε...μόνο ένα πολιτικό κόμμα και τελικά συνελήφθη και φυλακίστηκε μετά τη δημοσίευση ενός ποιήματος για τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ και τις πολιτικές του. Τελικά αφέθηκε ελεύθερος στο πλαίσιο χορήγησης γενικής αμνήστευσης ενώ το 1940 δημοσιεύει την εμβληματική νουβέλα «Icimizdeki Seytan» (Ο διάβολος μέσα μας) που προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις στις τάξεις των εθνικιστών. Τελικά το 1948 αποφάσισε να εγκαταλείψει τη χώρα. Δολοφονήθηκε όμως στα βουλγαρικά σύνορα και πολλοί είχαν ισχυριστεί πως ο δολοφόνος του σχετιζόταν με τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες.

Και πάλι όμως, το βιβλίο του «Kurk Mantolu Madonna» - που ήταν μάλιστα από τα λιγότερο αγαπημένα του αν και εν μέρει αυτοβιογραφικό σύμφωνα με την κόρη του- δεν φαίνεται να έχει ένα έντονα πολιτικό περιεχόμενο ούτε είναι το «Kuyucakli Yousuf» που μερίδα κριτικών θεωρεί πως είναι το magnus opus του.

Είναι όμως μόνο όπως θέλουν οι κριτικοί old-fashioned ρομαντική νουβέλα; Το βιβλίο αφηγείται μια περίοδο της ζωής ενός νεαρού Τούρκου Faif Efendi που έχει μεταναστεύσει στο Βερολίνο του 1920. Εντυπωσιάζεται από την ακμάζουσα καλλιτεχνική σκηνή, «μεθά» από την ατμόσφαιρα των βερολινέζικων καμπαρέ και τελικά συνδέεται ερωτικά με μια τραγουδίστρια, τη Maria Punber που στα μάτια του μοιάζει με την «Madonna delle Alpie» στον αναγεννησιακό πίνακα του 16ου αιώνα του Andrea del Sarto και φορά…ένα γούνινο παλτό.

Οι κριτικοί είχαν αποφανθεί πως στο βιβλίο δεν υπάρχουν εμφανή πολιτικά μηνύματα. Ή μήπως υπάρχουν και οι νεολαίοι του κινήματος του 2013 βρίσκουν κάτι σε αυτό που όλοι οι άλλοι δεν είχαν ανακαλύψει; Σίγουρα, έτσι φαίνεται. Γιατί εν τέλει σημασία έχει περισσότερο τι βρίσκουμε εμείς σε ένα βιβλίο και ίσως λιγότερο τι ήταν αυτό που ήθελε να μας αφηγηθεί ο συγγραφέας ή τι ανακαλύπτουν οι κριτικοί...

Τι βρίσκουν οι νέοι της Τουρκίας και του κινήματος Γκεζί στα λόγια του Ali

«Το πιο απλό, θλιβερό ακόμη και το πιο ηλίθιο άτομο στον κόσμο έχει μια υπέροχη, εξαιρετική και πολύπλοκη ψυχή. Γιατί…αντιλαμβανόμαστε αυτό το πλάσμα που λέγεται άνθρωπος ως κάτι που εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει και να κρίνει;»

Σύμφωνα δε με την μεταφράστρια του βιβλίου, Maureen Freely (γνωστή για τις εξαιρετικές μεταφράσεις στα αγγλικά βιβλίων του Pamuk), οι νέοι της Τουρκίας που διώκονται και φυλακίζονται είναι φυσικό να ταυτίζονται με τον συγγραφέα αλλά και με τους δύο ερωτευμένους ήρωες του βιβλίου.

«Το ζητούμενο είναι η ελευθερία έκφρασης, η δυνατότητα να ορίζουν τις ζωές τους βάσει των δικών τους αρχών και των δικών τους ιδανικών, και πάνω από όλα (σ.σ. ταυτίζονται με τους ήρωες) σε ό,τι αφορά την άρνησή τους να αφήσουν το κράτος να ελέγχει την προσωπική τους ζωή. Σε μια εποχή που το κράτος εισβάλλει στην ιδιωτική σφαίρα και στον καθημερινό βίο, πιο έντονα όσο ποτέ, υπάρχει τουλάχιστον, ένα βιβλίο που τους θυμίζει πως όλα είναι δυνατά» σχολίασε η Freely στο BBC.

Αυτό άλλωστε λέει και ο ερωτευμένος ήρωας στην αγαπημένη του: είναι η αγάπη που μας διδάσκει ότι «μια άλλη ζωή είναι εφικτή σε αυτόν τον κόσμο».

«Δεν αποτελεί έκπληξη για μένα που τα παιδιά του Γκεζί ταυτίζονται με το βιβλίο...Γιατί ότι ζητούσαν το 2013 δεν διαφέρει από αυτό που βρήκαν έστω και για λίγο οι δύο ήρες του βιβλίου στο Βερολίνο». Το πνεύμα του Ali, όπως λέει, στο συγκεκριμένο βιβλίο τους δίνει θάρρος και τους θυμίζει πως δεν θα πρέπει να ξεχάσουν πως να αγαπούν.

Και πράγματι, όλα αυτά τα ζητήματα επανέρχονται διαρκώς στα βιβλία του Ali. Μέσα από το δράμα των ηρώων και τις ιστορίες αγάπης ξεπροβάλει ένας έντονος προβληματισμός. Μια διακριτική φιλοσοφική θεώρηση για την βασανιστική σχέση μεταξύ του καταπιεστή και των καταπιεσμένων, των πλουσίων και των φτωχών των διεφθαρμένων και των αγνών.

Πως λοιπόν η νεολαία της Τουρκίας που ζει υπό το «καθεστώς» Ερντογάν να μην βρει κάτι να ταυτιστεί …

Δημοφιλή