Το πώς θα διαμορφωθεί η αγορά εργασίας εν όψει της «4ης Βιομηχανικής Επανάστασης», που προκύπτει εξαιτίας της προόδου στη Γενετική, την Τεχνητή Νοημοσύνη, τη Ρομποτική, τη Νανοτεχνολογία, το 3D Printing και τη Βιοτεχνολογία αποτελεί το αντικείμενο της έκθεσης «The Future of Jobs: Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution» του World Economic Forum, που δημοσιοποιήθηκε στο Νταβός.
«Καθώς ολόκληρες οικονομίες προσαρμόζονται, τα περισσότερα επαγγέλματα περνούν μια θεμελιώδη μεταμόρφωση. Ενώ κάποιες δουλειές απειλούνται και άλλες αναπτύσσονται ταχύτατα, οι υπάρχουσες εργασίες περνούν επίσης μια αλλαγή στα σετ δεξιοτήτων που απαιτούνται για αυτές. Η διαφωνία σχετικά με αυτές τις αλλαγές συχνά είναι πολωμένη, μεταξύ αυτών που προβλέπουν απεριόριστες νέες ευκαιρίες και αυτών που προβλέπουν μαζική εξαφάνιση θέσεων εργασίας» αναφέρεται σχετικά.
Απώλεια άνω των πέντε εκατομμυρίων θέσεων εργασίας σε 15 οικονομίες
Η «4η Βιομηχανική Επανάσταση», σε συνδυασμό με άλλες κοινωνικοοικονομικές και δημογραφικές μεταβολές, θα μεταμορφώσει τις αγορές εργασίας μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, οδηγώντας σε συνολική απώλεια άνω των 5 εκατ. θέσεων εργασίας σε 15 ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, σύμφωνα με τη μελέτη. Οι αλλαγές αυτές, σε επίπεδο δεξιοτήτων αλλά και μετατόπισης θέσεων εργασίας, θα επηρεάσουν κάθε βιομηχανία και γεωγραφική περιοχή, αλλά, όπως τονίζεται, οι απώλειες αυτές μπορούν να αντισταθμιστούν από ανάπτυξη σε τομείς- κλειδιά.
«Μία ξεκάθαρη πλειονότητα επιχειρήσεων εκτιμούν ότι η επένδυση σε δεξιότητες, αντί για την πρόσληψη περισσότερων βραχυπρόθεσμων ή “εικονικών” εργαζομένων, είναι το κλειδί για την επιτυχή διαχείριση αναταράξεων στην αγορά εργασίας μακροπρόθεσμα» αναφέρεται σχετικά.
Τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτουν από τη μελέτη εννέα ευρέων τομέων βιομηχανίας σε 15 εκ των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου: Την Αυστραλία, τη Βραζιλία, την Κίνα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ινδία, την Ιταλία, την Ιαπωνία, το Μεξικό, τη Νότια Αφρική, τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ, συν την ASEAN (Ένωση Χωρών Νοτιοανατολικής Ασίας) και το GCC (Συμβούλιο Συνεργασίας Κόλπου). Συνολικά, αυτές οι οικονομίες αντιπροσωπεύουν το 65% του συνολικού εργατικού δυναμικού.
Από άποψης συνολικής επίδρασης/ επιπτώσεων, στην αναφορά επισημαίνεται ότι η φύση της αλλαγής μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια θα είναι τέτοια, που μέχρι και 7,1 εκατ. θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να χαθούν ως πλεονασματικές, ή λόγω αυτοματοποίησης ή άλλων παραγόντων, με τις μεγαλύτερες απώλειες να σημειώνονται σε δουλειές γραφείου ή διαχειριστικούς/ διοικητικούς ρόλους. Στον αντίποδα, αναμένεται η δημιουργία 2,1 εκατ. νέων θέσεων εργασίας, κυρίως σε πιο εξειδικευμένους τομείς, όπως οι Η/Υ και τα Μαθηματικά, ή η Αρχιτεκτονική και η Μηχανολογία.
Ο τομέας της Υγείας αναμένεται να βιώσει τις μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις από πλευράς θέσεων εργασίας μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, και ακολουθούν η Ενέργεια, οι Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες και οι Επενδύσεις. Η βιομηχανία που αναμένεται να δημιουργήσει τις περισσότερες θέσεις εργασίας δεν προκαλεί έκπληξη: Πρόκειται για τον χώρο της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών, ενώ ακολουθούν οι τομείς των Επαγγελματικών Υπηρεσιών (Professional Services) και των Media, της Ψυχαγωγίας και της Πληροφόρησης.
«Χωρίς επείγουσα και στοχευμένη δράση σήμερα για τη διαχείριση της κοντινής αυτής μετάβασης, και της ανάπτυξης εργατικού δυναμικού με “futureproof” δεξιότητες (“ασφαλείς από το μέλλον”), οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυξανόμενη ανεργία και ανισότητες, και επιχειρήσεις με συρρικνούμενες καταναλωτικές βάσεις» λέει ο Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής και πρόεδρος του World Economic Forum.
Οι γυναίκες στη «γραμμή του πυρός»
Τίθεται επίσης και το ζήτημα του φύλου: Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι το βάρος της απώλειας θέσεων εργασίας πέφτει εξίσου στις γυναίκες (48%) και στους άνδρες. Ωστόσο, δεδομένου πως οι άνδρες αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου της αγοράς εργασίας, αυτό σημαίνει διεύρυνση του χάσματος, με τις γυναίκες να χάνουν πέντε θέσεις εργασίας για κάθε μία που δημιουργείται, ενώ στους άνδρες η αντίστοιχη αναλογία είναι τρία προς ένα. Αυτό εν μέρει εξηγείται από τη χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στους τομείς που αναμένεται να σημειώσουν ανάπτυξη, όπως τους Η/Υ και τα Μαθηματικά, κάτι που υπογραμμίζει το επείγον της υπόθεσης όσον αφορά στο χρόνιο πρόβλημα των μικρών αριθμών γυναικών στον τομέα STEM (science, technology, engineering, mathematics).
Τρόποι αντιμετώπισης/ προσαρμογής
Όσον αφορά στο πώς θα επέλθει αντιμετώπιση/ προσαρμογή αυτών των αλλαγών, λόγο αισιοδοξίας, σύμφωνα με τη μελέτη, η πιο δημοφιλής στρατηγική σε κάθε βιομηχανία φαίνεται να είναι η επένδυση στην επανεκπαίδευση των παρόντων εργαζομένων. Άλλες πρακτικές, όπως η υποστήριξη του mobility και της εναλλαγής εργασιών (job rotation), η προσέλκυση γυναικών εργαζομένων και ξένων «ταλέντων», καθώς και η προσφορά ευκαιριών μαθητείας επίσης βρίσκονται ψηλά στην κατάταξη. Σύμφωνα με την έρευνα, οι εταιρείες που αντιμετωπίζουν τον σχεδιασμό όσον αφορά στο μελλοντικό εργατικό δυναμικό ως προτεραιότητα, είναι 50% πιο πιθανόν να επενδύσουν στην επανεκπαίδευση από αυτές που δεν το κάνουν.
Καταλύτες αλλαγής
Ο σημαντικότερος καταλύτης αλλαγής, σε όλες τις βιομηχανίες, είναι η αλλαγή της ίδιας της φύσης της δουλειάς: Καθώς οι νέες τεχνολογίες κάνουν δυνατή τη δουλειά «οπουδήποτε και οποτεδήποτε», οι εταιρείες «σπάνε» τις εργασίες με διάφορους τρόπους, οδηγώντας σε κατακερματισμό. Αυτό εντείνεται από την άνοδο του mobile internet και της cloud τεχνολογίας, επιτρέποντας την εξάπλωση των internet based μοντέλων. Επίσης, σημαντικότατος είναι ο ρόλος τεχνολογιών όπως τα big data analytics, το internet of things και η ρομποτική. Παρόλα αυτά, μακράν οι σημαντικότεροι παράγοντες δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι δημογραφικού και κοινωνικοοικονομικού χαρακτήρα: Ειδικότερα, οι ευκαιρίες που παρέχονται από τα νεαρότερα δημογραφικά στρώματα και την ανερχόμενη μεσαία τάξη στις αναπτυσσόμενες αγορές, καθώς και την αυξανόμενη οικονομική ισχύ και τις φιλοδοξίες των γυναικών.
Κατά περιοχές
Ο τομέας της προμήθειας και τεχνολογίας ενέργειας θα παίξει σημαντικότατο ρόλο στις χώρες του GCC, ενώ η κλιματική αλλαγή θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός χώρος στη Γερμανία. Κάποιες αναπτυσσόμενες χώρες αναμένουν σημαντικές επιπτώσεις από το mobile internet, δεδομένου το ότι η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να διασυνδέσει εκατομμύρια εργαζομένων και καταναλωτών στο «παιχνίδι» της οικονομίας για πρώτη φορά.
Η αστάθεια δεξιοτήτων (η αλλαγή στις απαιτήσεις δεξιοτήτων στις υπάρχουσες δουλειές) θα επηρεάσει διαφορετικά διαφορετικές χώρες: ASEAN, GCC, Ιαπωνία θα έχουν μόνο 25% αστάθεια, ωστόσο στην Τουρκία, την Κίνα, την Ινδία και την Ιταλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι άνω του 40%. Στη Μ. Βρετανία, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και τη Γερμανία τα ποσοστά (αστάθεια μέχρι το 2020) είναι 28%, 29%, 28%, 39% αντιστοίχως. Οι πλέον αισιόδοξες προοπτικές όσον αφορά στον τομέα της εργασίας παρατηρούνται σε ASEAN (3,72 δουλειές δημιουργούνται για κάθε μία που χάνεται), το Μεξικό (3,06 προς 1), τη Μ. Βρετανία (2,91 προς 1), ΗΠΑ (1,37 προς 1) και Τουρκία (1,14 προς 1). Σε όλες τις άλλες χώρες της έκθεσης, εκτιμάται πως η αναλογία θα είναι αρνητική.