Φόβος και παράνοια στο Ιράν

«Το Ιράν», υπογραμμίζουν οι «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», «είναι η δεύτερη μεγαλύτερη φυλακή δημοσιογράφων στον κόσμο»...Ο καινούριος Πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ρουχανί, που ανέβηκε στην εξουσία το 2013 θεωρείτο πιο μετριοπαθής. Φαίνεται ωστόσο πως ο ρόλος του είναι περισσότερο διακοσμητικός. Διότι σύμφωνα με τον Φαραχανί αλλά και τον επικεφαλής του περσικού BBC αν και υποσχέθηκε πολλά, όχι απλώς δεν έχει αλλάξει τίποτε σήμερα αλλά η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη από πριν: το καθεστώς έχει φιμώσει περισσότερα ΜΜΕ κι έχει συλλάβει ακόμα περισσότερους δημοσιογράφους απ' ότι στο παρελθόν.
Archive

«Το να είσαι δημοσιογράφος στο Ιράν είναι σαν να κινείσαι σε ναρκοπέδιο», λέει στην κάμερα του Αχμαντ Τζαλαλί Φαραχανί ένας Ιρανός δημοσιογράφος. Κάτι ξέρει. Στο παρελθόν έχει φυλακιστεί από το καθεστώς του Αχμαντινετζάτ και σήμερα ζει αυτοεξόριστος στο εξωτερικό. Όπως άλλωστε και ο ίδιος ο σκηνοθέτης.

Η ταινία «We are journalists» του Φαραχανί, που πριν λίγο καιρό προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, είναι ενδεικτική της τραγικής κατάστασης που επικρατεί στα ΜΜΕ της αντιφατικής αυτής χώρας στην οποία συνυπάρχουν το πετρέλαιο και το σαφράν, οι φονταμενταλιστές και ο βραβευμένος με οσκαρ Φαραντί, οι επίδοξοι πολιτικοί αναμορφωτές και οι φυλακισμένοι δημοσιογράφοι...

Αν και το ντοκιμαντέρ εστιάζει στην περίοδο Αχμαντινετζάτ, τα συμπεράσματα που προκύπτουν και για το σημερινό καθεστώς είναι αποκαρδιωτικά. Σύμφωνα με την οργάνωση «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα» «σήμερα είναι φυλακισμένοι 56 Ιρανοί δημοσιογράφοι και μπλόγκερ. Πολλοί άλλοι έχουν αναγκαστεί να αλλάξουν δουλειά, ενώ πάνω από 150 έχουν εγκαταλείψει την χώρα τους».

Ο Ρεζά Μοϊνί από τους «Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα», θυμάται τις άγριες διώξεις εναντίον δημοσιογράφων μετά τις εκλογές του 2009 που παρ' ολίγον να αναδείξουν τον μεταρρυθμιστή Μουσαβί στην εξουσία. Οι δημοσιογράφοι είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους σε αυτόν. Όμως συντετριμμένοι είδαν τις ελπίδες τους αυτές να συνθλίβονται από τον Αχμαντινετζάτ. Ακολούθησαν μεγάλες διαδηλώσεις. Και μαζί με αυτές «παράνομες συλλήψεις, δολοφονίες, εξαφανίσεις. Η πιο θλιβερή περίοδος της ιρανικής δημοσιογραφίας. Οι δημοσιογράφοι απολύονταν, φυλακίζονταν, βασανίζονταν. Διότι αποκαλύπταμε την απάτη των εκλογών. Διότι στηρίζαμε τον Μουσαβί. Διότι αρνούμασταν να υποταχθούμε στη λογοκρισία. Διότι αποκαλύπταμε την βαναυσότητα των σωμάτων ασφαλείας απέναντι στους διαδηλωτές. Διότι γράφαμε για την σκληρότητα των καθεστωτικών δυνάμεων. Μέσα σε μόλις μια βδομάδα 40 δημοσιογράφοι ήταν στην φυλακή...».

Το 2009 το καθεστώς έβαλε λουκέτο και στην Ένωση Τύπου (Press Association) του Ιράν, που το 2008, είχε εκφράσει με παρρησία την αντίθεσή της στην φίμωση του ιρανικού τύπου. Χίλιοι δημοσιογράφοι είχαν συμμετάσχει τότε στις εκλογές του ΔΣ της Ένωσης επιφέροντας ένα σοβαρό χτύπημα στο απολυταρχικό καθεστώς του Αχμαντινετζάτ . Όμως τα γραφεία της τελικά σφραγίστηκαν...«Το Ιράν», υπογραμμίζουν οι «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», «είναι η δεύτερη μεγαλύτερη φυλακή δημοσιογράφων στον κόσμο»...

Οι επώνυμες μαρτυρίες δημοσιογράφων που έχουν φυλακιστεί είναι συγκλονιστικές: «Με άφηναν όρθιο 5-6 ώρες και με χτυπούσαν. Μια φορά μου απαγόρευσαν να κάτσω για 2 μέρες». «Κρατούσαν το κεφάλι μου μέσα στην λεκάνη και με βίαζαν με ένα μπουκάλι κόκα κόλα». «Εκτέλεσαν τον συγκρατούμενό μου και δεν μπορούσα να κάνω τίποτα». «Με συνέλαβαν ενώ ήμουν με το κοριτσάκι μου. Δεν ήξερα που να το αφήσω», λέει μια γυναίκα δημοσιογράφος. Και μια άλλη: «Ήθελαν να με βιάσουν αλλά αντιστάθηκα. Με χτύπησαν από πίσω, στο λαιμό, με μια καρέκλα. Μου προκάλεσαν μόνιμη βλάβη». «Μου είπαν να μαζέψω τα πράγματά μου. Πως ήμουν ελεύθερος. Στο δρόμο όμως με γύρισαν πίσω: Κάναμε λάθος, μου είπαν». Κάποιος άλλος φυλακίστηκε για 500 μερες. Τις 328 από αυτές βρισκόταν στην απομόνωση και τον βασάνιζαν.

Η απολυταρχία και ο θρησκευτικός φανατισμός (που στην πιο ακραία του εκδοχή έχει απλώσει σχεδόν παντού τα τζιχαντιστικά του πλοκάμια), δημιουργούν έναν ακαταμάχητο συνδυασμό. Η ελευθερία της έκφρασης, που στην Δύση θεωρείται αυτονόητη, στο Ιράν διεκδικείται ακόμα με μεγάλο προσωπικό κόστος.

Μετά τις εκλογές του 2009 ο έλεγχος του τύπου έγινε ακόμα πιο ασφυκτικός. Αλλά ήδη από την πρώτη του θητεία ο Αχμαντινετζάτ, μαθαίνουμε από το ντοκιμαντέρ, είχε βάλει στο στόχαστρο την ελευθεροτυπία. Ολόκληρες εφημερίδες μπορούσαν να κλείσουν εν μια νυκτί εξ αιτίας ενός «λάθος» κειμένου. Δεκάδες δημοσιογράφοι βρίσκονταν στον δρόμο, ανασφάλιστοι, χωρίς δουλειά, διότι κάποιος, ακόμα και σε φιλοκαθεστωτικά έντυπα, είχε τολμήσει να ασκήσει κριτική στο καθεστώς. Η κατηγορία συνήθως ήταν «συνεργασία με τις ξένες δυνάμεις». «Θεωρούσαν πως πρέπει ως δημοσιογράφοι να υποστηρίζουμε την διεθνή κυβερνητική πολιτική και το πυρηνικό πρόγραμμα. Περίμεναν μάλιστα η Ένωση μας να στηρίζει το καθεστώς όταν προχωρούσε σε συλλήψεις δημοσιογράφων!».

Κάποιοι έχαναν για πολλοστή φορά την δουλειά τους ενώ αρκετοί δημοσιογράφοι αναγκάζονταν να δουλέψουν ταξί για να επιβιώσουν. Ένα παιδάκι ρωτάει τον πατέρα του: «μπαμπά γιατί έχεις αυτήν την φρικτή δουλειά; Γιατί δεν έχεις κι εσύ ένα μαγαζί;». Μετά τις εκλογές, «έλεγχαν πια τα πάντα. Ακόμα και την διαδικασία της εκτύπωσης». Και οι δημοσιογράφοι άρχισαν να επινοούν τρόπους έμμεσης αντίστασης: «Εγώ δεν χρησιμοποιούσα ποτέ στα κείμενά μου τη λέξη «Πρόεδρος». «Εγώ πάλι δεν ανέφερα ποτέ το όνομα του». Μια νεαρή συνάδελφος τους, κουρασμένη από την αυτολογοκρισία, αποφάσισε, όπως λέει, να σπάσει την σιωπή της: «Μετά το πραξικόπημα, άρχισα να γράφω σε μπλογκ, στο F/B, να στέλνω μέιλ. Διαφορετικα ο κόσμος δεν θα γνώριζε την αλήθεια».

Ακόμα και ο επικεφαλής του Περσικού BBC, που δεν ζει στο Ιράν, έχει δεχτεί σοβαρές απειλές στο παρελθόν: «Μια φορά οι μυστικές υπηρεσίες πήραν τον 90χρονο πατέρα μου και τα αδέρφια μου και τους απείλησαν να μην ξαναμιλήσουν μαζί μου διότι ...είμαι πράκτορας». Κάτι ανάλογο συνέβη και με την αδερφή μιας συναδέλφου του που ζούσε στο Λονδίνο: «την συνέλαβαν, την ανάγκασαν να της τηλεφωνήσει στο Λονδίνο και την ανάκριναν μέσω ίντερνετ (!) Πρέπει να είναι η πρώτη ιντερνετική ανάκριση μεταξύ Ιράν και μιας άλλης χώρας!».

Τον ίδιο τον σκηνοθέτη τον πρωτοσυνέλαβαν το 2008 ενώ κινηματογραφούσε ένα σεμινάριο για την κατάσταση της δημοσιογραφίας στο Ιράν. Όμως στις εκλογές του 2009 βλέποντας πόσο ενθουσιασμένοι ήταν οι άνθρωποι στην προοπτική να εκλεγεί ο μεταρρυθμιστής Μουσαβί, ξανάρχισε να κινηματογραφεί. Κι όταν ο Αχμαντινετζάτ, επανήλθε στην εξουσία με διάφορες «αλχημείες», ο Φαραχανί συνέχισε να καταγράφει τις διαδηλώσεις ενάντια σ' αυτό που οι περισσότεροι εισέπραξαν ως μια σκανδαλώδη εκλογική απάτη.

Ο Φαραχανί συνελήφθη τρεις φορές και βασανίστηκε, όπως και άλλοι συνάδελφοί του. Τελικά, αποφάσισε με την οικογένειά του ζητήσουν άσυλο στην Δανία. Η ταινία ολοκληρώθηκε πριν λίγους μήνες με την συνδρομή του Δανέζικου Κινηματογραφικού Ινστιτούτο. Λίγο πριν συληφθεί για τελευταία φορά έζησε στην Τεχεράνη τα αιματοβαμμένα γεγονότα της 27ης Δεκεμβρίου του 2009: η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίον των διαδηλωτών. «Μπροστά στα μάτια μου πέθανε ένας αθώος άνθρωπος. Όμως ξέρετε κάτι; Δεν είχα πια το κουράγιο να γράψω γι' αυτόν αν και δούλευα για το πρακτορείο Mehr. Ήμασταν σχεδόν δίπλα. Όμως δεν γράψαμε το παραμικρό...".

Η μικρή του κόρη μιλά στην κάμερα για τι ως βίωσε ως παιδί τις διώξεις που υπέστη ο πατέρας της επι Αχμαντινετζάτ: «Ο μπαμπάς μου δεχόταν διαρκείς απειλές. Μια μέρα του έσπασαν το δάχτυλο με την πόρτα του αυτοκινήτου. Μια άλλη φορά του έκλεψαν ολον τον κινηματογραφικό εξοπλισμό και τον απείλησαν να μην ξανακάνει ταινία στο Ιράν. «Να χαίρεσαι που δεν σε σκοτώνουμε», του είπαν. Κάθε φορά που στο σπίτι μας χτυπούσε το τηλέφωνο αγχωνόταν. Και υποπτευόταν τους πάντες...».

Το 2012, ο Φαραχανί ξεκίνησε να δουλεύει για τη Danish Doc Production ως κινηματογραφιστής και μοντέρ. Μια μέρα, όπως ανέφερε σε συνέντευξη του στο Hit and Run, "ένας από τους καλύτερους φίλους μου, που είναι στη φυλακή μέχρι σήμερα, μου έστειλε μήνυμα ζητώντας μου να ολοκληρώσω ως σκηνοθέτης το ντοκιμαντέρ «Είμαστε δημοσιογράφοι». Προσπάθησα, λοιπόν, να βρω το υπόλοιπο υλικό της ταινίας στο Ιράν από φίλους μου. Αλλά τότε οι δυνάμεις ασφαλείας άρχισαν να απειλούν την οικογένειά μου στο Ιράν. Απέλυσαν την αδερφή μου από τη δουλειά της και της είπαν ότι «αν ο αδερφός σου δε σταματήσει, θα τον βρούμε και θα τον σκοτώσουμε. Ακόμη και τώρα, οι δυνάμεις ασφαλείας συνεχίζουν να απειλούν την οικογένειά μου κι εμένα μέσω e-mail και facebook».

Ο καινούριος Πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ρουχανί, που ανέβηκε στην εξουσία το 2013 θεωρείτο πιο μετριοπαθής. Φαίνεται ωστόσο πως ο ρόλος του είναι περισσότερο διακοσμητικός. Διότι σύμφωνα με τον Φαραχανί αλλά και τον επικεφαλής του περσικού BBC αν και υποσχέθηκε πολλά, όχι απλώς δεν έχει αλλάξει τίποτε σήμερα αλλά η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη από πριν: το καθεστώς έχει φιμώσει περισσότερα ΜΜΕ κι έχει συλλάβει ακόμα περισσότερους δημοσιογράφους απ' ότι στο παρελθόν. Ο δε Μουσαβί και οι ηγέτες του λεγόμενου πράσινου κινήματος παραμένουν ακόμα σε κατ' οίκον περιορισμό.

Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, αλλά και με πολλούς άλλους, όλα αυτά δεν είναι καθόλου άσχετα με τις προσπάθειες του καθεστώτος να πετύχει μια συμφωνία με την Ομάδα των 5+1: μια ομάδα αποτελούμενη από τις 6 υπερδυνάμεις (Η.Π.Α., Κίνα, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία και Γερμανία) που διεξάγουν διπλωματικές συνομιλίες με το Ιράν σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα. Αυτές τις μέρες, ως γνωστόν, γίνονται εντατικές διαπραγματεύσεις για το θέμα αυτό.

«Ελπίζουμε το ιρανικό κράτος να σταματήσει επιτέλους να παρενοχλεί τις οικογένειες μας, υπογραμμίζει στην κάμερα ο επικεφαλής του Περσικου BBC. Διοτι τρεις μόλις μήνες μετά την εκλογή του Ρουχανί ξανάρχισαν να απειλούν τους δικούς μας».

Να θυμίσουμε πως ούτε οι Ιρανοί κινηματογραφιστές περνούν καλά στην χώρα τους -κι ας της χαρίζουν το ένα βραβείο μετά το άλλο. Παράδειγμα, η πρόσφατη βράβευση του Τζαφάρ Παναχί στο Βερολίνο με την Χρυσή Αρκτο για την ταινία του «Taxi». Θυμίζουμε, πως στον μεγάλο Ιρανό σκηνοθέτη δεν επιτρέπεται να γυρίζει ταινίες, ούτε να ταξιδεύει εκτός Ιραν. Βέβαια ο άνθρωπος διόλου δεν πτοείται. Στο παρελθόν η ταινία του «This is not a film» είχε φτάσει στο Φεστιβάλ Κανών μέσα σε ένα στικάκι κρυμμένο σε ένα κέικ! Την είχε γυρίσει στο διαμέρισμα του με μια ψηφιακή κάμερα κι ένα κινητό τηλέφωνο. Αλλά αυτό είναι το θέμα ενός άλλου ρεπορτάζ...

Δημοφιλή