Τι λέει η Παγκόσμια Τράπεζα για τη νοτιοανατολική Ευρώπη;

Παρά τις ευρύτερες αρνητικές εξελίξεις, υπάρχει αύξηση στον ρυθμό ανάπτυξης στην περιοχή. Ιδιαίτερα αισθητό είναι στη Σερβία (2015: 0,7% και 2016: 2,5%) και στην Αλβανία (2015: 2,8% και 2016: 3,2%). Κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης είναι οι επενδύσεις, ιδίως σε Αλβανία, Σερβία και Μαυροβούνιο. Επίσης, μετά από αρκετά χρόνια μέτριων αποδόσεων, η εγχώρια κατανάλωση αυξήθηκε, εξέλιξη που μπορεί να αποδοθεί σε βελτιώσεις στην αγορά εργασίας και στους υψηλότερους μισθούς.
Bloomberg via Getty Images

Το παρόν άρθρο γράφεται με αφορμή τη δημοσίευση της διετούς έκθεσης της Παγκόσμιας Τράπεζας που αναλύει τις πιο πρόσφατες οικονομικές εξελίξεις στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ο τίτλος της είναι «Σταθερή Ανάπτυξη εν μέσω Αυξημένων Κινδύνων». Στη συνέχεια του άρθρου, επιχειρείται να αποτυπωθούν οι σημαντικότερες οικονομικές τάσεις σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, όπως αυτές αναλύθηκαν στην παραπάνω έκθεση.

1.Οι χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης πρέπει να αντεπεξέλθουν σε ένα περίπλοκο διεθνές περιβάλλον.

Ενδεικτικοί παράγοντες είναι η πολιτική και θεσμική αβεβαιότητα στις αναπτυγμένες οικονομίες, οι χαμηλές τιμές στα αγαθά και τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια που μειώνουν τις όποιες προσδοκίες για παγκόσμια ανάπτυξη. Οι σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι όλων αυτών των κρατών βρίσκονται στην Ευρώπη, της οποίας ο μέσος όρος ανάπτυξης για το 2016 υπολογίζεται σε 1,9% (λιγότερο από το περσινό 2%). Το Brexit, οι εξελίξεις στην Ελλάδα, η πολιτική ένταση στην Τουρκία και η μεταναστευτική κρίση οδηγούν σε αύξηση της αβεβαιότητας στην Ευρώπη. Το Brexit επανέφερε στο προσκήνιο τη συζήτηση για το μέλλον της Ε.Ε. και τις πιθανές συνέπειες για τις χώρες που βρίσκονται σε ενταξιακή πορεία. Ωστόσο, οι χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης συνεχίζουν να επιθυμούν την ένταξή τους. Μάλιστα, εντός 2016, ορισμένες εξ' αυτών άνοιξαν νέα κεφάλαια από την ατζέντα των διαπραγματεύσεων.

2.Παρά τις ευρύτερες αρνητικές εξελίξεις, υπάρχει αύξηση στον ρυθμό ανάπτυξης στην περιοχή.

Ιδιαίτερα αισθητό είναι στη Σερβία (2015: 0,7% και 2016: 2,5%) και στην Αλβανία (2015: 2,8% και 2016: 3,2%). Κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης είναι οι επενδύσεις, ιδίως σε Αλβανία, Σερβία και Μαυροβούνιο. Επίσης, μετά από αρκετά χρόνια μέτριων αποδόσεων, η εγχώρια κατανάλωση αυξήθηκε, εξέλιξη που μπορεί να αποδοθεί σε βελτιώσεις στην αγορά εργασίας και στους υψηλότερους μισθούς.

3.Η οικονομική ανάπτυξη και οι μεταρρυθμίσεις στον εργασιακό κλάδο υποστηρίζουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.

Ωστόσο, τα ποσοστά απασχόλησης παραμένουν χαμηλότερα από τα προ κρίσεως επίπεδα. Εξαίρεση αποτελούν η ΠΓΔΜ και το Μαυροβούνιο. Τα ποσοστά ανεργίας έχουν σταθερά πτωτική τάση σε όλες τις χώρες, με εξαίρεση το Μαυροβούνιο, όπου αυξήθηκε, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στη δημοσιονομική πολιτική του. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τονισθεί ότι ο μέσος όρος ανεργίας στην περιοχή είναι περίπου 25%. Μια διάσταση του προβλήματος είναι η δυσκολία των κρατών να επανορθώσουν μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Σχεδόν το 25% των νέων στην περιοχή είναι ανενεργό - απέχει από την εργασία, την εκπαίδευση ή την εξειδίκευση. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η ανεργία στους νέους: κυμαίνεται μεταξύ 38,8% στο Μαυροβούνιο και 54,3% στη Βοσνία & Ερζεγοβίνη. Επίσης, ο χαμηλός πληθωρισμός, σε συνδυασμό με τη γενικά καλύτερη επίδοση της αγοράς εργασίας βοήθησε στην ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης των φτωχότερων νοικοκυριών. Τέλος, η παγκόσμια πτώση στην τιμή του πετρελαίου και των τροφίμων αναμένεται να συνεχίσει να υποστηρίζει την ανάπτυξη στην αγορά εργασίας και στη μείωση της φτώχειας.

4.Η εξωτερική θέση των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης τις καθιστά ευάλωτες.

Κατά μέσο όρο, τα ελλείμματα των χωρών της περιοχής επιδεινώθηκαν οριακά εντός του 2016 (από 6,6% για το 2015, σε 6,2% για το 2016). Η τάση μπορεί να αποδοθεί στα μεγαλύτερα εμπορικά ελλείματα και τα μειούμενα εμβάσματα. Εξαίρεση στη γενικότερη τάση αποτελεί η Σερβία, της οποίας το έλλειμμα συρρικνώθηκε κυρίως λόγω των βιομηχανικών εξαγωγών και του βελτιωμένου εμπορικού ισοζυγίου. Παράλληλα, οι εισαγωγές που σχετίζονται με επενδυτικά εγχειρήματα αυξήθηκαν. Σε αυτό το σημείο, να σημειωθεί ότι η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά πως, για τις περισσότερες χώρες, κινητήριος δύναμη της εξωτερικής χρηματοδότησης θα αποτελέσουν οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ).

5.Η δημοσιονομική εξυγίανση αποδίδει καρπούς.

Η εξυγίανση θα βοηθήσει στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος της περιοχής από 3,6% το 2015 σε 3,3% για το 2016. Η εκτεταμένη χρήση αντικυκλικών προστατευτικών πολιτικών (countercyclical buffers) μετά την οικονομική κρίση οδήγησε στην εκτίναξη του δημοσίου χρέους. Η παρούσα μείωση του χρέους ως ποσοστό επί του ΑΕΠ είναι ένα θετικό σημάδι, ωστόσο κρύβονται δύο διαφορετικές τάσεις πίσω από αυτό. Αφενός, η Αλβανία, η Βοσνία & Ερζεγοβίνη και η Σερβία θα συνεχίσουν να εφαρμόζουν ίδια πολιτική το 2016 (με εκτιμώμενο αποτέλεσμα την περαιτέρω μείωση των δημοσιονομικών τους ελλειμμάτων). Αφετέρου, η δημοσιονομική θέση της ΠΓΔΜ και του Μαυροβουνίου επιδεινώνονται λόγω των αυξανόμενων δημόσιων δαπανών και των μεγάλων εισροών κεφαλαίων για διάφορα projects. Με λίγα λόγα, ενώ τα έσοδα αυξήθηκαν σε απόλυτα μεγέθη σε όλες τις χώρες της περιοχής, τα διαφορετικά μοτίβα δαπανών οδηγούν σε διαφορετικά δημοσιονομικά αποτελέσματα.

Μια ακόμα παρατήρηση της έκθεσης της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι πως, για πρώτη φορά μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης, η δημοσιονομική εξυγίανση συμβάλλει στη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους. Αυτό είναι το πρώτο βήμα στο οποίο εστιάζουν όλα τα κράτη της περιοχής, ενώ το επόμενο θα είναι η έναρξη της μείωσής του.

6.Η πιστοληπτική ικανότητα βελτιώνεται αλλά παρεμποδίζεται από την ποιότητα των τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων.

Η βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας παρατηρείται ιδίως στις χώρες με τη μεγαλύτερη αύξηση στην οικονομική δραστηριότητα καθώς αυτή «ανέβασε» τη ζήτηση. Γενικότερα, η κεφαλαιοποίηση και η ρευστότητα των τραπεζών των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι σε καλό επίπεδο. Πρόκληση παραμένει η βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου για τη διευθέτηση των μη υγιών πιστωτικών ιδρυμάτων. Απειλή παραμένουν τα υψηλά ποσοστά μη εξυπηρετούμενων δανείων, οι ανησυχίες για την ποιότητα των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών και ο δανεισμός ξένου συναλλάγματος σε ακάλυπτους δανειολήπτες. Ειδικά ως προς τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ο μέσος όρος της περιοχής είναι 14%, με τα μεγαλύτερα ποσοστά να τα έχουν η Αλβανία (20%) και η Σερβία (19,6%).

Τα επόμενα βήματα

Σε γενικές γραμμές, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά πως οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές για τις οικονομίες των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης παραμένουν θετικές, υπό την προϋπόθεση ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα συνεχίσουν να υλοποιούνται. Η προοπτική ένταξης στην ΕΕ βελτιώθηκε. Η οικονομική ανάπτυξη του 2016 εκτιμάται πως θα υπάρξει και τα επόμενα δύο χρόνια, ίσως και με μεγαλύτερους ρυθμούς. Λαμβάνοντας υπόψη της προαναφερθείσες περιφερειακές προκλήσεις αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις, η Παγκόσμια Τράπεζα υποστηρίζει ότι καθίσταται αναγκαία η υλοποίηση ορισμένων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με στόχο την οικονομική ενίσχυση των χωρών, μέσα από την αξιοποίηση εξωτερικών πηγών ανάπτυξης, δηλαδή την προσέλκυση επενδύσεων.

Κλείνοντας, η έκθεση αναφέρει πέντε πιο συγκεκριμένες προτάσεις:

i.καταπολέμηση των αντικινήτρων για αδήλωτη εργασία,

ii.βελτίωση του επενδυτικού κλίματος και της διακυβέρνησης,

iii.ενίσχυση της ισότητας, ποιότητας και αποδοτικότητας των δημόσιων υπηρεσιών και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, με παράλληλη μείωση της κυβερνητικής παρέμβασης,

iv.εμβάθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης, ώστε να επωφεληθούν οι οικονομίες από την ανάπτυξη των εξαγωγών,

v.διασφάλιση βιώσιμης χρήσης της ενέργειας και των φυσικών πόρων.

Δημοφιλή