Η πύλη Ε1 στο λιμάνι του Πειραιά είναι ένα απέραντο παρκινγκ με νταλίκες και τεράστια φορτηγά, που δίνουν την εντύπωση ότι βρίσκονται εκεί παρατημένα από τους ιδιοκτήτες τους, σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Ο χώρος φαίνεται διάτρητος. Δεν μπορείς να γωνιάσεις κάπου. Και να θέλεις δεν μπορείς να χωθείς σε ένα μέρος εκεί κοντά, να βρεις ένα στήριγμα για να ακουμπήσεις το σώμα σου, να απομονωθείς έστω για λίγο, να κρυφτείς. Δεν υπάρχουν παγκάκια, ούτε δέντρα εκεί γύρω. Οικογένειες προσφύγων και μεταναστών με πολλά παιδάκια βρίσκουν προσωρινό απάγκιο κάτω και γύρω από τις τεράστιες νταλίκες.
Τους ζήτησαν να βγουν για λίγο από το κτίριο της προβλήτας, όπου φιλοξενούνται προσωρινά, για να καθαριστεί ο χώρος. Απλώνοντας χαρτόνια, κάποιο κομμάτι ύφασμα, ένα μαντήλι... κάθονται εκεί να ξεκουραστούν αντί να περιφέρονται άσκοπα. Κουβεντιάζουν μεταξύ τους ήρεμα, λες και καταστρώνουν ένα ενδιαφέρον σχέδιο. Δεν διακρίνεις πανικό, δεν διακρίνεις ένταση και ανησυχία. Δεν ακούς τα παιδιά τους να τσιρίζουν, δεν φαίνονται να απαιτούν με τον τρόπο που απαιτούν τα δικά μας παιδιά.
Μετά τη θύελλα του πολέμου η γαλήνη... έστω και για λίγο σκέφτομαι. Όλη η οικογένεια συγκεντρωμένη, ο ένας κοντά στον άλλον περιμένουν να ακούσουν μια είδηση που θα τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Για να φτάσουν ως εδώ, από την απέναντι ήπειρο, διέσχισαν βουνά και θάλασσα, κινδύνεψαν, αρρώστησαν, ξόδεψαν ό,τι είχαν και δεν είχαν, εξαπατήθηκαν πολλές φορές, αλλά είναι ζωντανοί και ίσως αυτό να τους αρκεί αυτή την ώρα. Ξέρουν ότι τα σύνορα για την Ευρώπη είναι για αυτούς κλειστά... μα περιμένουν.
Οι άνθρωποι στη σκιά της διπλανής νταλίκας είναι και πάλι οικογένειες με παιδιά, δε φαίνεται όμως να έχουν κάποια σχέση με τους υπόλοιπους. Τους ρωτάμε. Πράγματι ήλθαν από διαφορετικές χώρες, έχουν διαφορετικό προορισμό, μάλλον έχουν και διαφορετικές εμπειρίες αλλά και αυτοί φαίνονται εξίσου ξαλαφρωμένοι και ήρεμοι. Βλέποντάς τους έχω την αίσθηση ότι απολαμβάνουν και εκτιμούν αυτή την προσωρινή, πιθανόν πολύ σύντομη για αυτούς, ανάπαυλα από τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες. Προφανώς έμαθαν, με τον πιο σκληρό τρόπο, και τους αρκεί να βιώνουν άμεσα και δυνατά ό,τι καλό μπορεί να τους προσφέρει η ημέρα, ή ακόμη η στιγμή. Λίγη ειρήνη, λίγη φιλοξενία, λίγο ήλιο... Όλα πιθανόν από λίγο και για λίγο. Αν και σίγουρα δεν είναι αυτός ο σκοπός τους... να λιάζονται δηλαδή... όπως χαρακτηριστικά μας είπε μια κυρία Υπουργός.
Η γυναίκα της φωτογραφίας ήρθε από το Κουρδιστάν με σκοπό να συνεχίσει το ταξίδι της για την Αγγλία. Δε γίνεται να μας περιγράψει τις εμπειρίες της με λόγια μιας και δεν γνωρίζουμε τη γλώσσα της, μπορεί όμως να «πει» πολλά με την έκφρασή της. Η σεμνή, μα τόσο τρυφερή και συνάμα περήφανη ματιά της δείχνει μια γυναίκα μεγαλωμένη σε μια συντηρητική κοινωνία που όμως έχει συσσωρευμένη επάνω της τη γυναικεία σοφία μιας ζωής. Κοιτάζω και ξανακοιτάζω τη φωτογραφία.
Νομίζω πως μέσα από αυτή βλέπω την εικόνα της μάνας που αισθάνεται πλέον ότι άφησε πίσω το φόβο και νοιώθει γαληνεμένη έχοντας φτάσει στα «ήρεμα νερά» αυτού του λιμανιού μαζί με τα παιδιά και τα εγγόνια της. «Ήρεμα» ίσως απλά σημαίνει... χωρίς πόλεμο για εκείνη, μιας και κατάφερε να ξεφύγει από τον εφιάλτη και το μίσος που ο πόλεμος σπέρνει γύρω του. Η μορφή της δείχνει μια φυσιογνωμία αρχοντική, θυμίζει αυτές τις γυναίκες που συναντάς σε κάποια παραδοσιακά χωριά στην Ήπειρο ή ίσως ακόμη και στα σκαλοπάτια ενός νησιώτικου σπιτιού, να συνομιλεί με την απέναντι γειτόνισσα, ξαποσταίνοντας την ώρα που πέφτει ο ήλιος κάποιο απόγευμα Καλοκαιριού.
Η γυναίκα αυτή ξέρει ότι ετούτο το βράδυ δεν θα έχει την άνεση να κάνει ένα ζεστό μπάνιο, να διαλέξει την ώρα που θα πιεί ένα φλιτζάνι τσάι, και να απλωθεί στο δικό της κρεβάτι... όπως και ξέρει ότι θα κουβαλάει για πολύ καιρό, ίσως και για όλη της τη ζωή, τον πόνο του ξεριζωμού. Και όμως δείχνει ότι υπάρχει κάτι που την κάνει να αντέχει και να ελπίζει. Είναι η γυναίκα βράχος και δεν πρέπει να λυγίσει. Δεν πρέπει να αφήσει τα παιδιά της να νιώσουν ότι η μάνα τους είναι αδύναμη... ούτε μια στιγμή. Αυτό είναι το μεγαλείο της γυναίκας μάνας που ξέρει να αγωνίζεται.
Αναφορές στους αγώνες των γυναικών θα γίνουν πολλές λόγω της ημέρας, χωρίς να λείπουν οι αναλύσεις γύρω από τις έννοιες της ισότητας και της αξιολόγησης της θέσης των γυναικών στην κοινωνία. Όμως, με αφορμή αυτό που συμβαίνει στη χώρα μας σήμερα, ίσως υπάρχει χώρος και για έναν ακόμη απολογισμό. Οι γυναίκες που φτάνουν καθημερινά με τα κύματα των μεταναστών προέρχονται από περιοχές πολεμικών συγκρούσεων όπου αποδεδειγμένα κινδυνεύουν επίσης από καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μαζικούς βιασμούς, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, κακοποίηση, άγχος και κατάθλιψη. Είναι επίσης γνωστό ότι η αναγκαστική μετανάστευση επιδεινώνει την ευπάθεια των γυναικών, γεγονός που παίρνει ιδιαίτερες διαστάσεις δεδομένου ότι αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία στο μείγμα των προσφυγικών ροών και των εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως, κάτι που πιθανόν να ισχύει και στην περίπτωση των μεταναστών που φτάνουν στη δική μας χώρα.
Ενδεχομένως λοιπόν ορισμένες από αυτές τις γυναίκες, πέρα από βασικές ανάγκες και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης, να χρειάζονται στη συνέχεια και ψυχολογική υποστήριξη, για να ξεπεράσουν συσσωρευμένα προβλήματα, ενώ μπορεί παράλληλα να βρίσκονται εκτεθειμένες σε φαινόμενα ρατσισμού. Εδώ όμως, υπεισέρχονται θέματα όπως η θρησκεία, η οικογένεια, η κουλτούρα, η γλώσσα. Επομένως, ακόμη και αν υπήρχαν οι προϋποθέσεις μιας σωστής ψυχολογικής υποστήριξης, είναι άγνωστο αν οι γυναίκες αυτές θα έθεταν προς συζήτηση οποιοδήποτε πρόβλημά τους, που σχετίζεται με ένα επώδυνο για αυτές παρελθόν... Για τον ίδιο λόγο είναι επίσης άγνωστο κατά πόσο θα ήθελαν να υιοθετήσουν και άλλες πρακτικές που εμείς θεωρούμε ως αυτονόητες στην καθημερινότητά μας. Η εμπειρία από τη ζωή των μεταναστριών σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες μας προϊδεάζει ότι κάτι τέτοιο μάλλον δεν πρόκειται να συμβεί.
Είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στο επιδημιολογικό και ψυχολογικό προφίλ αυτών των γυναικών, γεγονός που δυσχεραίνει την όλη κατάσταση και τη διαδικασία προσαρμογής στις νέες συνθήκες διαβίωσης. Εντούτοις αν και εφόσον παρέχονται κάποιες υπηρεσίες υγείας αυτές, πέρα από τις ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη χώρα εισαγωγής, τις εκεί συνθήκες διαβίωσης, το κοινωνικοπολιτικό και πολιτιστικό υπόβαθρο, τη θρησκεία, τις συνθήκες του ταξιδιού και σε πολλές περιπτώσεις την ανάγκη για οικογενειακή επανένωση. Για το λόγο αυτό απαιτείται ειδική κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τη διαφοροποιημένη προσέγγιση στην αντιμετώπιση τέτοιων ομάδων. Τα τελευταία χρόνια, η ΄Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες έχει αναπτύξει μια σειρά από ειδικά προγράμματα που στόχο έχουν να διασφαλίσουν την πρόσβαση των γυναικών στην προστασία και στις βασικές υπηρεσίες αρωγής προκειμένου να ξαναχτίσουν τη ζωή τους.
Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζει πρωτόγνωρες καταστάσεις που δεν της επιτρέπουν να εξειδικεύσει σε τέτοιο επίπεδο τις υπηρεσίες και παροχές της. Οι συνεχείς ροές και η παρουσία μεγάλου αριθμού εγκλωβισμένων προσφύγων και μεταναστών αποτελούν ένα τεράστιο πρόβλημα που ήλθε να προστεθεί στις συνέπειες μιας μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης. Η χώρα καλείται πρωτίστως να κλείσει τις πληγές των δικών της πολιτών και πολλά άλλα ανοιχτά μέτωπα. Πολλές γυναίκες, πολίτες αυτής της χώρας, συνθλίβονται από την ανεργία, τις στερήσεις, το άγχος και την αβεβαιότητα για το μέλλον των παιδιών τους, συνθήκες δύσκολες που σε πολλές περιπτώσεις τις οδηγούν σε απελπισία και τις κάνουν να αισθάνονται... παρ' ολίγον μετανάστριες στην ίδια τους τη χώρα.
Υπάρχει όμως πάντα χώρος να σκεφτούμε και τις άλλες ψυχές πριν μεταλλαχτούμε όλοι μαζί σε «αποθήκη παροπλισμένων ψυχών», των δικών μας και των δικών τους ψυχών, μέσα από την αδράνεια και το μίσος.
Προς το παρόν, και ειδικά στη διάρκεια μιας τέτοιας ημέρας, θέλω να σκέφτομαι ότι γυναίκες σαν τη γυναίκα της φωτογραφίας, όπου και αν βρεθούν, θα είναι σε θέση να ξαναβάλουν τα θεμέλια για μια ισορροπημένη οικογενειακή ζωή που είναι και ένας από τους βασικούς πυλώνες για αρμονική συνύπαρξη και να συντελέσουν ως παράγοντας ένταξης στην κοινωνία υποδοχής... έως ότου καταστεί δυνατό να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.