Η σύντομη ιστορία
Τα ημερολόγια θα έγραφαν «Έτος 1900» όταν τρεις Γάλλοι καθολικοί μοναχοί της Ιεραποστολής της Αφρικής θα φτάσουν για πρώτη φορά στη Σάμο. Λίγο αργότερα, οι Λευκοί Πατέρες όπως ονομάζονταν, θα ιδρύσουν στο Βαθύ της Σάμου τη μοναστική τους κοινότητα και την ενορία τους. O Καθολικός Ναός Μεταστάσεως της Θεοτόκου, η «Φραγκοκλησιά» θα εξυπηρετήσει στις αρχές του 1900 μία μικρή κοινότητα καθολικών η οποία θα αριθμεί περίπου 80 άτομα. Με την πάροδο των ετών, η κοινότητα των καθολικών θα αρχίσει να ανθίζει λόγω των εμπορικών συνδέσμων και των προξενείων καθολικού δόγματος που φιλοξενεί το νησί.
Στις 19 Μαρτίου του 1901, θα ανοίξει τις πόρτες της η Γαλλική Σχολή Καλογραιών του Αγίου Ιωσήφ (Saint Joseph), παράρτημα Σάμου. Μέχρι και την παύση της λειτουργίας τους, στις 28 Ιουνίου 1971, οι Καλόγριες του Αγίου Ιωσήφ θα φιλοξενήσουν και θα προσφέρουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης σε εκατοντάδες παιδιά από τις πόλεις και τα χωριά της Σάμου, των υπολοίπων νησιών του Αιγαίου αλλά και της Αθήνας. Γνωστές για το φιλανθρωπικό τους έργο σε όλους τους ανθρώπους χωρίς να κάνουν διακρίσεις, θα προσφέρουν μεγάλη ανακούφιση στα παιδιά των Αρμενίων προσφύγων το 1920 αλλά και σε όλους τους κατοίκους του νησιού κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ζωή για την Καθολική Ενορία θα συνεχιστεί μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του '70. Οι μοναχοί θα αγοράσουν μεγάλες εκτάσεις γης έτσι ώστε να δημιουργήσουν το καθολικό νεκροταφείο, το παρεκκλήσι του αλλά και να καλλιεργήσουν αμπέλια για την παραγωγή ειδικού οίνου για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας.
Το 1970, ο τελευταίος Γάλλος μοναχός, Φραγκίσκος Γκαγιού θα επιστρέψει οριστικά στη Γαλλία και λίγο πριν φύγει θα προχωρήσει στην πώληση της ιδιοκτησίας της μοναστικής κοινότητας σε δύο οικογένειες της Σάμου. Έκτοτε, στην καθολική ενορία θα ανήκει μόνο το κύριο κτίσμα που στεγάζει τον ναό και μία σοφίτα. Ο Καγιού θα τιμηθεί από τον Δήμο Βαθέως για την προσφορά του και τις υπηρεσίες του στην τοπική κοινωνία. Τον μοναχό θα ακολουθήσουν οι Καλόγριες και το οριστικό (όπως φαινόταν) τέλος της καθολικής κοινότητας του νησιού.
Οι Σαμιώτες θα αποχαιρετήσουν με μεγάλη λύπη τον μοναχό και τις καλόγριες γνωρίζοντας ότι αυτό σήμαινε το τέλος μίας πλούσιας πολιτιστικής και ανεκτικής κοινωνίας η οποία έφερε μεγάλη πνευματική εξέλιξη στον τόπο.
«Μέχρι και σήμερα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συγκινούνται όταν θυμούνται τον αποχαιρετισμό με τις καλόγριες ή νοσταλγούν την καθημερινότητα του τότε όταν περνούν έξω από την καθολική εκκλησία», αναφέρει ο σημερινός υποδιάκονος της καθολικής ενορίας Σάμου, Μάριος Φώσκολος που μας βοήθησε στην έρευνα για την καθολική ενορία και κοινότητα της Σάμου.
Η αναβίωση και το μέλλον της κοινότητας
Ο ναός ανακαινίζεται το 2000 δίνοντας μία νέα ελπίδα στην καθολική κοινότητα αλλά και στο ίδιο το νησί. To 2017 βρίσκει την κοινότητα των καθολικών να αριθμεί περίπου 200 άτομα όλων των ηλικιών.
«Συνεχώς βρίσκουμε νέους ανθρώπους που δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν και δεν ήταν πουθενά καταγεγραμμένοι», αναφέρει ο Μάριος Φώσκολος.
Χαρακτηριστικό της καθολικής κοινότητας του νησιού είναι ότι δεν αποτελείται αποκλειστικά από Έλληνες αλλά έχει ένα τεράστιο ποσοστό Ιταλών, Πολωνών, Βέλγων, Αλβανών αλλά και άλλων εθνικοτήτων. Πρόσφατα, η Σάμος θα υποδεχτεί 45 περίπου καθολικούς γαλλόφωνους πρόσφυγες από μέρη όπως Καμερούν, Κονγκό και κράτη της Βορείου Αφρικής.
«Με τις προσφυγικές ροές το ποίμνιο μας αυξήθηκε και καλούμαστε να ανταποκριθούμε στις ανάγκες του και να σταθούμε δίπλα του. Στόχος μας είναι να αγκαλιάσουμε τους πρόσφυγες και να τους ενσωματώσουμε στην κοινότητα μας. Η λειτουργία συνεχίζει να γίνεται στα ελληνικά σύμφωνα με τους κανονισμούς της Δεύτερης Βατικανής Συνόδου όπου καταργούνται τα λατινικά και η λειτουργία γίνεται στη γλώσσα της κάθε χώρας. Τους δίνουμε όμως τη δυνατότητα να ψάλλουν ορισμένους ύμνους και να διαβάσουν κάποια αναγνώσματα στα γαλλικά έτσι ώστε να νιώσουν οικεία και πλήρως ενταγμένοι.»
Στη Σάμο οι οικογένειες καθολικών είναι διάσπαρτες στο νησί. Υπάρχουν οικογένειες σε όλα τα μέρη, στο Βαθύ, στο Καρλόβασι, στον Πλάτανο ή στον Μαραθόκαμπο. Σε αντίθεση με τις άλλες εθνικότητες καθολικού δόγματος, οι Έλληνες καθολικοί της Σάμου κάνουν μεικτούς γάμους με ορθοδόξους χωρίς να υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα.
«Η καθολική κοινότητα της Σάμου έχει το ευτύχημα να αποτελείται από όλες τις ηλικίες και κυρίως από νέες ηλικίες. Μπορεί όλα τα μέλη της να μην είναι εξαιρετικά ενεργά αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα ανακοπεί η αισιόδοξη πορεία της. Μάλιστα υπάρχει ένας νέος Σαμιώτης ο οποίος βρίσκεται στο δεύτερο έτος του ιεροσπουδαστηρίου χωρίς βέβαια να γνωρίζουμε εάν θα επιστρέψει. Σε κάθε περίπτωση θεωρούμε ότι το μέλλον είναι ελπιδοφόρο.»
Άρατε πύλας
«Είχε έρθει η στιγμή να αλλάξει η νοοτροπία ότι η καθολική εκκλησία είναι κλειστή και απόμακρη. Έπρεπε πλέον να είναι ανοιχτή στον κόσμο, να φύγει ο φόβος και να την αγκαλιάσει ξανά η τοπική κοινωνία. Ερχόμενος εδώ από το νησί της Τήνου σκέφτηκα ότι η ενορία πρέπει να γίνει ξανά μέρος της ζωής του νησιού.»
Tα τελευταία χρόνια, η καθολική ενορία είναι ανοιχτή για το κοινό σχεδόν όλη την ημέρα. Ο ιερέας έρχεται δύο φορές τον μήνα για τη λειτουργία ενώ γίνονται ορισμένες ακολουθίες έτσι ώστε να εμψυχώνεται η κοινότητα. Τη Μεγάλη Εβδομάδα πραγματοποιήθηκαν δύο συναυλίες εκκλησιαστικής μουσικής με έργα Bach, Mozart, Betthoven, πασχαλινά εγκώμια κ.α. από τη Χορωδία "ΗΔΥΛΗ" και τη Φιλαρμονική "ΒΑΘΥΛΛΟΣ".
«Η εκκλησία ήταν γεμάτη και τις δύο ημέρες των συναυλιών. Εάν είχαμε συναυλίες για μία εβδομάδα, είμαι βέβαιος ότι θα ήταν γεμάτη όλες τις ημέρες. Με τις συναυλίες υπήρχε μία αναγνωρισιμότητα για την ύπαρξη και το έργο της ενορίας. Παρόλα αυτά, υπάρχει ακόμα πολύς κόσμος που δεν γνωρίζει για εμάς και προσπαθούμε να το γνωστοποιήσουμε το έργο μας μέσω των δημοσιογραφικών δικτύων της Σάμου.»
Το «δύσκολο» φιλανθρωπικό έργο
«Προσπαθούμε να βρούμε λύσεις και πόρους καθώς καθημερινά μας χτυπάνε την πόρτα. Στόχος μας είναι να απαλύνουμε τον πόνο του κάθε ανθρώπου. Δυστυχώς οι δυνατότητες μας είναι ακόμα πολύ μικρές σε σχέση με τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν ανάγκη και ψάχνουμε συνεχώς λύσεις.»
Με τη βοήθεια της Κάριτας, της παγκόσμιας φιλανθρωπικής οργάνωσης της Καθολικής Εκκλησίας, η Καθολική Ενορία της Σάμου προσπαθεί να αυξήσει τον αριθμό οικογενειών (Ελλήνων αλλά και προσφύγων) που στηρίζει οικονομικά. Η συνεργασία με τις καθολικές ενορίες των υπολοίπων νησιών έχει βοηθήσει σε σημαντικό βαθμό το φιλανθρωπικό έργο στη Σάμο.
«Υπήρξαν αιτήματα για βοήθεια κυρίως στο προσφυγικό ζήτημα τα οποία δεν ήμασταν σε θέση να καλύψουμε δυστυχώς. Για αυτό απευθυνθήκαμε σε άλλες ενορίες όπως στην ενορία της Τήνου με την οποία έχουμε συνεργασία σε θέματα φιλανθρωπίας. Γενικά με όλες τις καθολικές ενορίες και επισκοπές των υπολοίπων νησιών έχουμε δημιουργήσει πολύ καλές σχέσεις και μία άριστη συνεργασία και αλληλοβοήθεια.»
Κλείνοντας την πόρτα στην ιστορία της Καθολικής Ενορίας της Σάμου στις 09.30 το βράδυ, ο κ. Φώσκολος ένα πράγμα ζήτησε να θυμόμαστε:
«Η Καθολική Ενορία της Σάμου αποτελεί ένα στολίδι για το νησί. Πολλοί συγκινούνται στην ανάμνηση μίας εύρωστης καθολικής κοινότητας και ενορίας. Πλέον η πρόσοψη είναι έτοιμη να καταρρεύσει και τίποτα δεν θυμίζει την αίγλη του παρελθόντος. Δυστυχώς, το κτήριο δεν ανήκει στην καθολική ενορία μετά το 1970 αλλά σε ιδιώτες και θα θέλαμε να τονίσουμε την ανάγκη επισκευής του έτσι ώστε να μη χάσει η Σάμος κάτι τόσο πολύτιμο για την ιστορία της.»
