Κάθε φορά που ανακοινώνεται το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας ο περισσότερος κόσμος -από αυτούς που διαβάζουν στον πλανήτη- τρέχει στα βιβλιοπωλεία να αγοράσει έργα του συγγραφέα ή του ποιητή που τιμήθηκε με το βραβείο της χρονιάς. Αυτή τη φορά δε χρειάζεται. Τον ποιητή ή και ακόμα και λογοτέχνη που βραβεύεται φέτος τον έχει στη δισκοθήκη του. Και αν δεν έχουμε κάποιον από τους δεκάδες δίσκους του μπορεί κάλλιστα να ακούσουμε όποιαδήποτε απο τα δημοσιευμένα έργα του με ένα κλικ. Δεν είναι λίγοι μάλιστα αυτοί που μπορούν να τραγουδήσουν, αν όχι κάποιο απο τα τραγούδια του σίγουρα όμως κάποιους απο τους στίχους των τραγουδιών του.
Από αυτής και μόνο της άποψης η φετινή βράβευση, ναι ήταν διαφορετική. Αλλά και απο πλευράς ιδαιτερότητας μια και ο Dylan δεν είναι ούτε του κύκλου των χαμένων ποιητών, αλλά ούτε και των γνωστών μυημένων. Αμφιβάλλω αν υπήρξε ή θα υπάρξει κάποιος ποιητής που θα βραβευθεί και θα έχει τόσο πλατιά απήχηση σε εκατομμύρια κόσμο και στις 5 ηπείρους. Η παγκοσμιότητα του τιμώμενου πραγματικά μοναδική. Βέβαια η βράβευση δε γίνεται με αυτά τα κριτήρια. Το ξέρουν όλοι αυτό καλά και πολύ περισσότερο οι απανταχού κριτικοί αλλά και υποψήφιοι που μένουν στο περίμενε κάθε Οκτώβρη.
Ας κάνουμε όμως μια γενίκευση εδώ. Δεν υπήρξε ποτέ μια βράβευση χωρίς να προκαλέσει μερικό ή ειδικό αναβρασμό. Και δεν εννοούμε ούτε την βράβευση του Dario Fo αλλά ούτε και ακόμα αυτή του Winston Chruchill που ποιητική αδεία ή μανία θεωρήθηκε ακραία. Τουλάχιστον αν ήταν θεατρικά και «πολιτικά σωστά» τα κριτήρια αυτά που έκαναν την επιτροπή των σοφών να βραβεύσει τον συγγραφέα του «Τυχαίου θάνατου ενός αναρχικού» στην περίπτωση του Churchill, η επιτροπή ακόμα μύριζε φρέσκο το μπαρούτι στις κάνες των όπλων που είχαν σιγήσει σε Ευρώπη Αφρική και Ασία.
«Το να βραβεύεις τον Dylan με Νόμπελ είναι σα δίνεις βραβείο στο Έβερεστ επειδή είναι το πιο ψηλό βουνό».
Ας μην κρυβόμαστε. Αν υπάρχουν 100 χημικοί φυσικοί ή βιολόγοι στον πλανήτη που έχουν άλλη άποψη για την εκάστοτε βράβευση στον τομέα και την επιστήμη τους, τότε υπάρχουν μερικά εκατομμύρια «κριτικών» για το ποιος λογοτέχνης θα έπρεπε κανονικά «να το πάρει» καθε χρονιά. Αλλά εδώ χωράει μια μικρή υπενθύμιση ή ίσως και ενημέρωση. Ο Dylan δεν ήταν ο πιο τραγουδισμένος νομπελίστας του κόσμου μας που βραβεύεται. Αλλά ούτε και θα γίνει ποτέ, όσο και να αυξηθούν οι πωλήσεις των βιβλίων και δίσκων του. Ο Rabidranath Tagore - που τιμήθηκε το 1913 με το Νομπελ Λογοτεχνίας - από το Santiniketan ή αν σας μπερδεύει το όνομα ας πούμε της Καλκούτας, ήταν, είναι και θα 'ναι αυτός και κατέχει αυτό το απίθανο ρεκόρ και τιμή προπάντων. Είναι ο μοναδικός ποιητής του κόσμου που έγραψε τους στίχους, δύο διαφορετικών και μάλιστα αντιμαχόμενων κάποιες φορές στο παρελθόν κρατών. Πρόκειται για τους εθνικούς ύμνους της Ινδίας και του Bangladesh.
Πάνω από ένας στους πέντε ανθρώπους του πλανήτη μας γνωρίζουν και τραγουδούν όχι μόνο τα στιχάκια από τον εθνικό τους ύμνο, αλλά δεκάδες από τα πασίγνωστα ακόμα και σήμερα τραγούδια που μελοποιούνται περισσότερο από ποτέ μάλιστα έναν αιώνα μετά την βράβευση του! Πασίγνωστα στη φωτοχολογιά αλλά και στην άρχουσα ελίτ όλων των χρωμάτων, δογμάτων, γλωσσών και θρησκειών της Ινδικής χερσονήσου.
Και εδώ είναι που ο γραφικός μας κύκλος αγγίζει μια εξαιρετικά καθαρά ελληνική περήφανη στενωπό. Και ρωτάμε: Πόσα άλλα παραδείγματα μπορεί να βρούμε στις 5 ηπείρους που ένα Έθνος ή ένας Λαός τραγούδησε και τραγουδάει τόσο πολύ τους ποιητές, όσο εμείς στην Ελλάδα ή και την Ινδία;
Η εκπρόσωπος και μόνιμη γραμματέας της Επιτροπής των Νόμπελ προχθές με την αναγγελία της βράβευσης υπενθύμισε πως, το να γνωρίζει και να τραγουδάει ένας λαός την ποίηση του είναι μια πανάρχαια ή ακόμα και προιστορική άγραφη κυριολεκτικά ιστορία, μνημονεύοντας φυσικά Σαπφώ και Όμηρο. Και δε χρειάζεται να ανατρέξουμε εμείς σε παραδείγματα των σύγχρονων ποιητών μας για να στηρίξουμε αυτή την ιστορία. Εδώ η απόδειξη της παγκοσμιότητας της ποίησης, λυρικής ή επικής που τραγουδιέται από τον Λαό, έρχεται όχι από πρώτο χέρι αλλά από πρώτα και ίδια χείλια της γραμματέως της Nobel Committee. Είναι σχεδόν σίγουρο πως και η ίδια κάποτε πιτσιρίκα στη δεκαετία του '60 και του ΄70 - όπως άλλωστε και τα παιδιά σήμερα του Δημοτικού στη Σουηδία - τραγούδησε στο μάθημα της Ωδικής, τους Ρίτσο, Σεφέρη και Ελύτη μεταφρασμένους στη γλώσσα της.
Το Γκάτσο όπως και τους βραβευμένους με Νόμπελ, Ελύτη και Σεφέρη τους γνώρισε η μεγάλη πλειοψήφία του λαού μας πρώτα σαν στιχουργούς και κατόπιν τους αναγνώρισε και τούς τίμησε σαν ποιητές. Δε θα προσθέσω περισσότερα από αυτά που γράφονται κριτικά αυτές τις μέρες, θέλοντας και εννοώντας στο εξωτερικό ότι ο Dylan μπορεί να ήταν σύμφωνα με την γνώμη «ειδικών» περισσότερο πιθανό να πάρει ένα Oscar ή να ξαναπάρει ένα Grammy, παρά από το αιώνιο ανεξίτηλα χαμόγελο του θείου Alfred Nobel που τελικά αντικρύζει στη ζωή του τώρα.
Το στόμα διαθέτει και τα φιλιά μας που είναι γλυκά αλλά και το οξύ μας που ειναι πικρό. Διαθέτουμε και τα δύο. Τα «πραγματικά βιώματα» και οι «αντικειμενικές γνώσεις» μας δεν είναι πολλές φορές αυτά που αποφασίζουν τόσο, ποιο εκκρίνεται από τα δύο, όσο οι χαμένες απατηλές επιδιώξεις και το σούπερ εγώ που σκιάζει το αξιόλογο, δυσπρόσιτο ή ακόμα και άγνωστο έργο μερικών λυρικών που πολές φορές δεν κατόρθωσαν ποτέ να ξεπεράσουν το γεγονός ότι παρέμειναν μόνο κριτικοί, σημαδεύοντας το ανεκπλήρωτο.
Μην ξεχνάμε πως ακόμα και 3 Νόμπελ να έδιναν κάθε χρόνο και πάλι δε θα έφταναν να τιμήσουν τους κορυφαίους λεκτακροβάτες του κόσμου που ζούμε.
Ο Leonard Cohen που αυτή τη φορά έφτασε τόσο μα τόσο κοντά στο να βραβευτεί αυτός με το Νόμπελ* ζωγράφισε και απέδωσε πιο λυρικά το θέμα. «Το να βραβεύεις τον Dylan με Νόμπελ είναι σα δίνεις βραβείο στο Έβερεστ επειδή είναι το πιο ψηλό βουνό».
Έλα όμως βρε Λεονάρδε που δεν είναι αυτή η κορυφή που εξέχει περισσότερο από τον πλανήτη μας στο παγκόσμιο σύμπαν. Άλλη είναι η κορυφή που εξέχει πιο πολύ και από αυτά τα Ιμαλάια που μας δίδαξαν από μικροί αλλά δεν την βλέπουν ούτε οι περιηγητές στην περιοχή, πόσο μάλλον οι ορειβάτες που θέλουν να χρησθούν κορυφαίοι!
Έτσι διαπιστώνουμε ακόμα μια φορά πως η φωτογράφηση του υψηλότερου, του μεγαλύτερου και του περισσότερο τέλειου, δεν είναι τίποτα περισσότερο απο αντικειμενοποίηση του υποκειμενισμού μας.
Στην εποχή της ηλεκτρονικής άμεσης επικοινωνιακής βολής δεν υπάρχει μεγαλύτερη αντίθεση από το γεγονός ότι στην Αφρική εξακολουθούν και υπάρχουν σήμερα απόγονοι των εκλεκτών τροβαδούρων Griot που πηγάζουν μέσα από τη συνεχώς εμπλουτιζόμενη παράδοση πολλών λαών που συνυπάρχουν αιώνες. Τόσο το λυρικό όσο και το επικό στοιχείο ήταν κομμάτια ενός συνεχώς εμπλουτιζόμενου μωσαικού με τη βοήθεια του τραγουδιού και συνοδεία πάντα οργάνων. Σε ένα συνεχώς μεταδιδόμενο καμβά από περιοχή σε περιοχή και από χρόνο σε χρόνο ο αναμεταδότης πρόσθετε πολλές φορές περισσότερα ίδια λυρικά και επικά στοιχεία από ό,τι έλάμβανε από τους προγενέστερους φάρους γνώσεις. Ο Bob Dylan είναι ένας ποιητής που το έκανε και το κάνει αυτό, ακόμα και σήμερα, σε μεγάλο βαθμό.
*προ και υστερό-λογα
ο γράφων είχε προβλέψει δύο φορές σε ραδιοφωνικά προγράμματα του στο Κόσμος 93,6 ότι κάποια στιγμή η επιτροπή των Νόμπελ θα βραβεύσει τον Dylan, αν και στο τραπέζι μπορεί να έρχονταν και η «λύση» Leonard Cohen. Έμαθα και εγώ πριν λίγες μέρες όπως όλοι οι υπόλοιποι, για το πρώτο αλλά δε θα μάθω φυσικά ποτέ αν όντως προτάθηκε και ο Cohen... αλλά δε με ενδιαφέρει να το μάθω κιόλας. Προσωπικά θα έδινα και στους δύο μαζί το βραβείο για διαφορετικούς λόγους και ποιητικές αξίες αφού και εγώ είμαι θιασώτης του ανεκπλήρωτου.
Είναι ύψιστη τιμή για ένα Έθνος και ένα κράτος -όπως εδώ σήμερα οι ΗΠΑ- να βραβεύεται ένας ποιητής του, ειδικά σε μια περίοδο που όλος ο πλανήτης διαπιστώνει, πόσο κοντά βρίσκεται κάποιος πολιτικός λαπάς αυτής της ίδιας της χώρας να γίνει κυβερνήτης της.
**Το άρθρο γράφτηκε την επόμενη μέρα της βράβευσης του Bob Dylan.