Πριν από οποιαδήποτε απόπειρα παρατήρησης της πολιτικής στα social media, απαιτείται να οριοθετήσουμε το πεδίο καθορίζοντας τα δεδομένα της οπτικής. Πρόκειται άλλωστε για ένα τεράστιο περιβάλλον το οποίο δε μπορεί να καλυφθεί σε ένα άρθρο.
Βρισκόμαστε στην Ελλάδα, το έτος 2015.
Τα Κοινωνικά Δίκτυα που ουσιαστικά ήταν αυτά που κινητοποίησαν τους μηχανισμούς γέννησης των social media ενεργοποιώντας τόσο τεχνολογικές δυναμικές εφαρμογών και υπηρεσιών όσο και επικοινωνιακών εναλλακτικών μεταξύ των συμμετεχόντων, αριθμούν ήδη πάνω από 7 χρόνια «ζωής».
Το Linkedin ιδρύθηκε το 2002, το Facebook το 2004, το Twitter το 2006 και το YouTube το 2007.
Όλα αυτά τα χρόνια, οι συγκεκριμένοι χώροι ελάχιστα εξελίχθηκαν. Η βασική τους δομή παρέμεινε ίδια, οι δυνατότητες συμμετοχής εμπλουτίστηκαν κυρίως προάγοντας την απεικόνιση σε μία συνεχή απόπειρα να αντικατασταθεί η φυσική παρουσία και τελικά η μεγαλύτερη ίσως εξέλιξη τους ήταν η ενσωμάτωση τους σε εφαρμογές∙ ενσωμάτωση που τις εξανάγκασε σε συνεργασία προκαλώντας τους χρήστες ενός κοινωνικού δικτύου να εμπλακούν και με κάθε άλλο.
Με αυτό τον τρόπο, δημιουργήθηκε ουσιαστικά μία ενιαία πλατφόρμα διαδικτυακής συμμετοχής όπου καθένας μπορεί να υπάρξει, να εκφράσει, να αποτυπώσει, να απεικονίσει και να διαμοιραστεί όχι ως διακριτή παρουσία αλλά ως περιεχόμενο που δημοσιεύεται και προσγειώνεται μπροστά μας σε όποιο κοινωνικό δίκτυο κι αν βρισκόμαστε, όποιες επαφές κι αν έχουμε επιλέξει.
Αυτή είναι άλλωστε η γιγαντιαία επιτυχία των social media. Πως με έναν σαρωτικό τρόπο ευτελίζει την ανάγκη για αναζήτηση, σερβίροντας απαντήσεις πριν καν τεθούν ερωτήματα.
Το μόνο στοιχείο που παραμένει δυναμικά υπό εξελικτική διαδικασία είναι η επικοινωνία περιεχομένων.
Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο περάσαμε πολύ γρήγορα από την σύνδεση λογαριασμών, στην διαδραστικότητα χρηστών και πλέον φτάσαμε στην επικοινωνία περιεχομένων.
Είμαστε ό,τι δημοσιεύουμε. Δεν είμαστε πλέον μόνο λογαριασμοί ή χρήστες. Είμαστε περιεχόμενα που διακινούμαστε είτε το επιτρέπουμε είτε όχι. Για παράδειγμα, ακόμα κι ένα tweet κλειδωμένου λογαριασμού μπορεί να αποτυπωθεί με ένα screenshot και να δημοσιευθεί οπουδήποτε. Το ίδιο και με ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Έχουμε λοιπόν μία πλατφόρμα διασυνδεδεμένων υπηρεσιών [κοινωνικά δίκτυα], άπειρους τρόπους έκφρασης, ακόμα περισσότερες επιλογές αποτύπωσης και ανα-δημοσίευσης κι αυτό που μένει ως καύσιμο ανάφλεξης είναι η αφορμή. Μόλις υπάρξει θρυαλλίδα δημοσίευσης περιεχομένου [λόγος να εκφραστούμε] προκαλείται ντόμινο εκπυρσοκροτήσεων διότι στο «ουέμπ» κανείς δεν αντέχει να σιωπά.
Το διαδίκτυο είναι από μόνο του μια σκανδάλη που σε προκαλεί σε ανελέητο Publish κατά ριπάς.
Και τι άλλο θα μπορούσε να μας προκαλεί τόσο σε εκτόνωση παρά οι εκλογικές διαδικασίες οι οποίες παρουσιάζουν στη χώρα μας σχεδόν ηδονική τακτικότητα.
2007 Βουλευτικές εκλογές, 2009 Βουλευτικές & Ευρωεκλογές, 2010 Δημοτικές εκλογές, 2014 Ευρωεκλογές & Δημοτικές, 2015 Βουλευτικές εκλογές.
«Σοσιαλμιντιακά» αυτή η τακτικότητα οπωσδήποτε μας εξελίσσει επικοινωνιακά. Όσο πιο συχνά χρησιμοποιούμε δεδομένες δυνατότητες τόσο περισσότερους τρόπους βρίσκουμε να επιτύχουμε εναλλακτικές αποτελεσμάτων. Το βασικότερο όλων δε, τόσες περισσότερες προκλήσεις έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Ακόμα και κάτι που αρχικά παρουσιάζει δυναμική μπορεί γρήγορα να απαξιωθεί και άρα να πρέπει να αντικατασταθεί. Παράλληλα, οι αυτοματισμοί τόσο της δημοσίευσης όσο και της απόκρισης αναπόφευκτα προσκρούουν και σε αντιστάσεις σκέψεων. Πράγματα που μία δεδομένη στιγμή μας εντυπωσιάζουν, την επόμενη μας βρίσκουν σκεπτικούς. Η χειραγώγηση με την έννοια της κατευθυνόμενης στρατηγικής δεν είναι διαρκούς δυναμικής. Αντιθέτως φθίνει, εξασθενεί και «περιορίζεται» από ένα άλλο βασικό στοιχείο της διαδικτυακής κουλτούρας∙ την αμφισβήτηση.
Δύο ενδιαφέροντα φαινόμενα αντιμετωπίσαμε σε αυτή την μακρά προεκλογική περίοδο [μακρά, εφόσον αρκετοί συνέχισαν να λειτουργούν προεκλογικά και μετά τις ευρωεκλογές].
1. Επεξεργασμένα tweet
Πλειάδα ψεύτικων μηνυμάτων που δήθεν δημοσίευσαν λογαριασμοί πολιτικών στο twitter, εμφανίστηκαν και διακινήθηκαν αστραπιαία. Μέχρι να έρθει η διάψευση - όπως συμβαίνει με κάθε hoax - ήταν ήδη αργά σε επικοινωνιακό επίπεδο. Η αποτύπωση του μηνύματος είχε ήδη κατακλύσει οπτικά μεγάλο πλήθος χρηστών οι οποίοι κατανάλωσαν το μήνυμα πριν καν σκεφτούν να το αμφισβητήσουν.
Η απαίτηση αξιοπιστίας άλλωστε προϋποθέτει και επίγνωση τεχνολογικών δυνατοτήτων. Ένα tweet αποδεικνύεται υπαρκτό όταν μπορεί να υπάρξει και ως σύνδεσμος [link], ειδάλλως κάθε αναπαράσταση του μπορεί - και ίσως, πρέπει - να τεθεί υπό αμφισβήτηση.
2. Ανελέητο block από λογαριασμούς πολιτικών
Το bullying [ο εκφοβισμός] και στο ελληνικό διαδίκτυο, ειδικά σε περιπτώσεις πολιτικών αντιπαραθέσεων, έχει εδραιωθεί σχεδόν ως default επιλογή κυρίως από ανώνυμους λογαριασμούς που δημιουργούνται πολύ ευκολότερα στο twitter. Είτε η αδυναμία ψύχραιμης αντιπαράθεσης είτε η αδυναμία έκφρασης, όχι μόνο καταστέλλουν κάθε διάθεση για διάλογο αλλά δημιουργούν και μία εκ των προτέρων απουσία ανοχής.
Όταν έχεις δεχτεί άπειρες υβριστικές αναφορές είναι αναπόφευκτο να μεταφράζεις ως επιθετική διάθεση κάθε «δυναμική» πρόκληση σε συζήτηση. Υπό αυτή την έννοια, μπορεί κανείς να δικαιολογήσει τους λογαριασμούς πολιτικών που σπεύδουν σε block επιδεικνύοντας απαξίωση στον λόγο των «πολιτών».
Η ρητορική της «υποχρέωσης» των πολιτικών να ακούν τους πολίτες, ελάχιστη ισχύ έχει. Στο διαδίκτυο ουδείς υποχρεώνεται να αποκρίνεται. Αντιμετωπίζουμε λοιπόν την πρόκληση του διλήμματος «θέλουμε διάλογο ή θέλουμε εκτόνωση» και επιπλέον «τι κάνουμε για να περιφρουρήσουμε αυτή την ανάγκη για διάλογο» διότι δεν αρκεί να επιθυμώ ένα υγιές περιβάλλον αλλά οφείλω και να καταστέλλω κάθε νοσηρή συμπεριφορά πριν προκαλέσει πρόβλημα επικοινωνίας σε εμένα προσωπικά.
Είμαι υπέρ της άποψης πως η τεχνολογία πάντα θα δίνει στους χρήστες εναλλακτικές να εκφραστούν.
Έκφραση όμως δεν αποτελεί μόνο η δημοσιοποίηση σκέψης αλλά και η οποιαδήποτε μορφή απόκρισης.
Έκφραση δεν είναι μόνο η προτροπή. Έκφραση είναι και ο περιορισμός. Δεν εκφραζόμαστε μόνο όταν απευθυνόμαστε σε κάποιον αλλά και όταν σιωπούμε. Έκφραση είναι η δράση αλλά και η αντίδραση.
Πιστεύω λοιπόν πως ζούμε μία περίοδο όπου ως αντίδραση στο κίβδηλο και το επιθετικό επιλέγουμε την απομόνωση ή μια νοσηρή οργή μονολόγου αλλά αργά ή γρήγορα θα συνειδητοποιήσουμε πως εάν επιθυμούμε ένα σχετικά υγιές περιβάλλον διαλόγου, οφείλουμε πρώτα να αποδείξουμε πως μπορούμε εμείς οι ίδιοι να το προστατεύσουμε.