Μέσα στα χρόνια της κρίσης που διανύουμε, έγινε αντιληπτό από πολλούς, ότι το τουριστικό μας προϊόν, όπως είχε διαμορφωθεί στην αντίληψη του μέσου Έλληνα, πρέπει να αλλάξει. Να βελτιωθεί. Να εξελιχθεί. Δεν αρκεί η καλοκαιρινή περίοδος. Ο ήλιος και η θάλασσα δεν είναι αρκετά. Η Ακρόπολη, οι Δελφοί και η Βεργίνα δε φτάνουν. Πολλοί, ιδιαίτερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση κι οι τοπικοί τουριστικοί φορείς το έχουν αντιληφθεί κι εργάζονται πάνω σε αυτό το πρόβλημα. Με το παρόν θέλω να βοηθήσω με μια άλλη οπτική επάνω στο ζήτημα αυτό.
Μ' ελάχιστες εξαιρέσεις, η προσοχή μας, στο θέμα αρχαιολογικός τουρισμός, στέκεται στα μνημεία, στα κατάλοιπα από την αρχαία Ελλάδα. Αυτό είναι ορθό. Ο ξένος, μαγεμένος από τις διηγήσεις για την κλασική Ελλάδα, έρχεται να δει την Ακρόπολη, την Αρχαία Ολυμπία, τους Δελφούς. Οι χώροι αυτοί είναι σημαντικοί από κάθε άποψη. Έχουν όμως κι ένα άλλο πλεονέκτημα. Πολλά από τα μνημεία τους είναι αναστηλωμένα. Σώζεται κι η τρίτη τους διάσταση. Υπάρχουν μνημεία με μήκος, βάθος αλλά και ύψος. Δυστυχώς όμως, στη συντριπτική πλειονότητα των αρχαιολογικών μας χώρων, δεν υπάρχει αυτή η τρίτη διάσταση. Η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Μου έχει μείνει στο μυαλό η φράση «Τι να πάω να δω στα αρχαία; Αφού δεν υπάρχει τίποτα όρθιο». Όπως επίσης, το γεγονός ότι ο εγκέφαλος είναι το πιο ενεργοβόρο όργανο του ανθρώπινου σώματος. Η διανοητική άσκηση απαιτεί ανάλογη ποσότητα ενέργειας με μια βαριά χειρωνακτική εργασία.
Επομένως όταν υπάρχει αυτή η τρίτη διάσταση, είναι πιο εύκολο να προσεγγίσουμε τον επισκέπτη. Τον απλό επισκέπτη. Αυτόν που δεν έχει κάποιο ειδικό ενδιαφέρον. Ο επισκέπτης θέλει να έρθει, να περάσει όμορφα και να μην κουραστεί. Γιατί όταν του ζητάμε να φανταστεί την τρίτη διάσταση, το κτίριο πως ήταν ενώ σώζονται μόνο τα θεμέλια του, θα κουραστεί. Θα βαρεθεί. Θα φύγει. Και στην αγορά είναι γνωστό ότι όσο πιο πολύ είναι κάποιος σε ένα μέρος, τόσο περισσότερα ξοδεύει. Το ερώτημα λοιπόν είναι πώς τον κρατάμε σε αυτήν την περιοχή, όπου από τα αρχαία οικοδομήματα σώζονται μόνο οι βάσεις τους.
Σε αυτό έρχονται να βοηθήσουν τα «παρεξηγημένα» μας μνημεία. Τα κάστρα και οι πύργοι από το Βυζάντιο, τη Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία.Τα νησιά και η ηπειρωτική Ελλάδα είναι γεμάτη από γνωστά και άγνωστα μνημεία των περιόδων αυτών. Στους χάρτες πολλές φορές δεν υπάρχουν. Οι πινακίδες στις οδούς, ελάχιστες. Η φύλαξη ανύπαρκτη. Κι όμως είναι εκεί. Περνάει ο περιηγητής με το όχημα του κι από μακριά τα βλέπει. Τον προσκαλούν.
Αυτά τα μνημεία υπηρετούν απόλυτα τρεις (3) στόχους. Προκαλούν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Περνάει το χρόνο του και συνεπώς ξοδεύει. Και ίσως το πιο σημαντικό απ' όλα, κερδίζουν τη νέα γενιά. Το οικοδόμημα, ο επισκέπτης θα σταθεί να το περιεργαστεί. Θα προσπαθήσει να το καταλάβει. Θα το θαυμάσει.
Συνεπώς θα περάσει όμορφα το χρόνο του. Δεν θα φύγει γρήγορα απογοητευμένος. Ύστερα από την επίσκεψη σε έναν τέτοιο χώρο, είναι πιο εύκολο να του προωθήσεις την ιδέα να επισκεφθεί κι έναν αρχαιολογικό χώρο ο οποίος είναι από μια πιο λαμπρή εποχή για τον Ελληνισμό από τα οποία όμως, μόνο οι βάσεις των οικοδομημάτων έχουν απομείνει. Συνήθως, κατάλοιπα της αρχαίας ελληνικής και της μεσαιωνικής περιόδου συνυπάρχουν. Το ένα είναι κοντά στο άλλο.
Σημαντικότερο από τα παραπάνω, είναι ότι κερδίζουμε μια νέα γενιά επισκεπτών. Τα παιδιά. Όταν πηγαίνουν σε έναν άγνωστο χώρο, έχουν την τάση να τον εξερευνούν. Τι πιο όμορφο για ένα παιδί, να πάει σε ένα κάστρο. Θα το εξερευνήσει σπιθαμή προς σπιθαμή. Θα χαρεί. Θα διασκεδάσει. Δεν θα βαρεθεί. Θα βομβαρδίσει τον συνοδό με ερωτήσεις. Θέλει να καταλάβει τι είναι αυτό που βλέπει. Για ποιο λόγο έχει φτιαχτεί. Τι σκοπό εξυπηρετεί.
Το κοινό αυτών των μνημείων, πρώτιστα, είναι ο Έλληνας. Εκείνος που θα κάνει μια μονοήμερη ή ολιγοήμερη εκδρομή κι όχι απαραίτητα τους καλοκαιρινούς μήνες. Η προώθηση κι η προβολή τους, πιστεύω ότι είναι κάτι που μπορεί να γίνει πολύ απλά και χωρίς σοβαρό κόστος. Το κέρδος για την τοπική κοινωνία θα είναι τεράστιο.
Το πρώτο και πιο απλό που είναι ανάγκη να γίνει, είναι η σωστή σήμανση. Πινακίδες στις οδούς που να δείχνουν το δρόμο για το κάστρο, ακόμα και σ' εκείνον που δεν ήξερε ότι υπάρχει. Είναι ανάγκη. Ύστερα είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι στοιχειώδεις οδεύσεις. Ένας, τουλάχιστον τσιμεντένιος, δρόμος. Ο χώρος στάθμευσης. Το κατάλληλα διαμορφωμένο μονοπάτι που να οδηγεί στην είσοδο του χώρου. Λόγω και της κρίσης, δε μπορώ να μιλήσω για φύλαξη. Αυτό που είναι ανάγκη, επιτόπου, να υπάρχει μία τουλάχιστον πινακίδα με εποπτικό υλικό. Το σχέδιο του μνημείου. Το ιστορικό του. Σε δύο τουλάχιστον γλώσσες. Το υλικό κατασκευής να είναι τέτοιο που να αντέχει στα καιρικά φαινόμενα.
Συμπληρωματικά, αλλά όχι απαραίτητα, με την ένδεια των χρηματικών πόρων μπορεί να παραλειφθεί, ο χώρος να φωτιστεί. Ο κατάλληλος φωτισμός παράγει ωραίες εικόνες. Είναι, από μόνος του, μια διαφήμιση. Η σημαντικότερη όμως δουλειά, είναι χρήσιμο να γίνει σε επίπεδο βιβλιογραφίας. Οι εφορίες αρχαιοτήτων τη δουλειά τους την ξέρουνε. Οι τοπικοί φορείς να εκμεταλλευτούν τη γνώση τους. Να εκδοθούν τα ανάλογα φυλλάδια. Να φτιαχτούν ενημερωμένοι χάρτες. Να γίνει η σχετική προβολή στα ΜΜΕ.
Όλα αυτά με μια σημαντική προϋπόθεση. Να τα αγκαλιάσει η τοπική κοινωνία. Όχι επειδή πρέπει. Επειδή είναι σημαντικά για τον τόπο τους. Για την ιστορία τους. Αφού τα αγκαλιάσουν κι εκείνοι, θα μεταδώσουν το ενδιαφέρον τους και στον επισκέπτη.
Μια γρήγορη επισκόπηση. Το τουριστικό προϊόν, με τους λίγους μήνες του καλοκαιριού, τον ήλιο και θάλασσα, από μόνο του δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται βελτίωση. Πρέπει η τουριστική σεζόν να επεκταθεί όλο το έτος. Τα κάστρα, τα παρατηρητήρια, οι πύργοι, από τη μεσαιωνική περίοδο μπορούν να φανούν χρήσιμα. Το κόστος προβολής, μικρό. Απλή σήμανση, μικρά έργα οδοποιίας όπου χρειάζεται, φωτισμός, και τα κατάλληλα έντυπα.