Αν εκθέσεις ιδεών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορεί να θεωρηθούν επιστημονικές ανακοινώσεις. Αν προκατασκευασμένες θεωρίες μπορεί να αντικαταστήσουν τα τεκμήρια. Αν σοβαρά ερωτήματα μπορεί να απαντώνται με αοριστίες και ευχολόγια. Αν η κρυψίνοια, η μυστικοπάθεια και η συσκότιση μπορεί έχουν σχέση με την επιστημονική έρευνα. Αν και πάλι αν... Τότε βρισκόμαστε μπροστά στο φαινόμενο Αμφίπολη.
Απορημένοι, εξουθενωμένοι, εξοργισμένοι. Θεατές - μάρτυρες μιας φαρσοκωμωδίας, το τελευταίο _τουλάχιστον επί του παρόντος _ μέρος της οποίας έλαβε χώρα προ ολίγων ημερών στο αμφιθέατρο του υπουργείου Πολιτισμού με την «πρωταγωνίστρια» να εισπράττει την απαρέσκεια και τη δυσφορία του κοινού για την άγνοια περί τα πράγματα, την αδυναμία για επιστημονική τεκμηρίωση, ακόμη την έλλειψη σεβασμού προς το ακροατήριο.
Και από την άλλη μεριά το σπουδαίο πράγματι, εύρημα του τύμβου και του ταφικού συνόλου με την μοναδικότητα και την πρωτοτυπία του, που το έχουν ήδη κατατάξει ψηλά στην λίστα των μεγάλων ανακαλύψεων να χάνεται ανάμεσα σε ασάφειες, αλληλοσυγκρουόμενες δηλώσεις και απόψεις, υπαναχωρήσεις και διαψεύσεις.
Ένα θολό σκηνικό, που ευτελίζει το μνημείο αλλά και προσβάλει την ίδια την αρχαιολογία και τους θεράποντές της. Διότι δεν είναι λίγοι οι άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενοι επιστήμονες, που γοητεύθηκαν, παρασύρθηκαν, υπέπεσαν εν τέλει και αυτοί στο αμάρτημα της εικοτολογίας πιθανολογώντας ονόματα και ερμηνείες, καταθέτοντας έωλες απόψεις και δίνοντας τροφή για σενάρια συνωμοσίας.
Για την δημιουργία όμως του μύθου και την εκτροπή ενός επιστημονικού έργου σε τσίρκο συνέβαλαν πολλοί: Η ανασκαφέας, η οποία κατά τα τελευταία χρόνια συνδαύλισε εντέχνως τον διακαή πόθο της τοπικής κοινωνίας για την σύνδεση της περιοχής με τον μακεδόνα στρατηλάτη ή στην ...χειρότερη περίπτωση με την σύζυγο και τον γιό του, άντε και με την μητέρα του. Οι τοπικοί άρχοντες, που επένδυσαν στην προοπτική μιας ανάπτυξης σε άμεση σύνδεση με το brand name της αρχαιότητας τον Μεγαλέξανδρο φυσικά (ευελπιστώντας ασφαλώς και στην αποκόμιση προσωπικών, κομματικών, πολιτικών ωφελημάτων).
Το υπουργείο Πολιτισμού, η ηγεσία του οποίου διέκρινε τις δυνατότητες στην τόνωση του φρονήματος του εγχώριου πληθυσμού σε συνάρτηση με την προσπάθεια της κυβέρνησης για αποσυμφόρηση από τα σκληρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της χώρας.
Η επίσκεψη του πρωθυπουργού τον περασμένο Αύγουστο στην Αμφίπολη έδωσε το πράσινο φως για τη οργάνωση του παραμυθιού. Οι αστυνομικές δυνάμεις που περικύκλωσαν τον τύμβο, οι γεμάτες υπονοούμενα δηλώσεις της αρχαιολόγου για τον αναμενόμενο νεκρό. Η παραπληροφόρηση, που ήθελε ακόμη και την ...αρμάμαξα που μετέφερε το σώμα του Μεγαλέξανδρου να κρύβεται μέσα στο μνημείο!
Η επικοινωνιακή διαχείριση της ανασκαφής από το υπουργείο με πρωτόγνωρο για τα αρχαιολογικά δεδομένα τρόπο. Κάμερες και δημοσιογράφοι που κατέγραφαν ακόμη και πόσους ...γκασμάδες είχε η ανασκαφή συμβάλλοντας τα μέγιστα στη διόγκωση του θέματος και φυσικά η φωτιά που πυροδοτήθηκε στο διαδίκτυο με απερίγραπτες τερατολογίες. Και από την άλλη όμως ανυπόστατες θεωρίες από επίσημα χείλη και επιστημονικές θεωρίες χωρίς αντίκρισμα.
Λίγους μήνες μετά η φούσκα της Αμφίπολης κινδυνεύει να σκάσει στα χέρια των πρωταγωνιστών της. Η πρόσφατη τραγελαφική, «επιστημονική » παρουσίαση της ανασκαφής ήταν το καμπανάκι του κινδύνου αλλά... ποτέ δεν ξέρεις, πάντα υπάρχουν περιθώρια να πέσει κανείς πιο κάτω... ΄Ηδη η «περιφρούρηση» της κυρίας Περιστέρη έχει σηκώσει τα χέρια ψηλά και αντιλαμβανόμενη τα διαπραχθέντα φάουλ (η έκρηξη της γενικής γραμματέως του ΥΠΠΟ κυρίας Λίνας Μενδώνη ήταν αποκαλυπτική) επιχειρεί την ανασύνταξη και την αποστασιοποίησή της (αν δεν είναι πλέον αργά). Η προοπτική να συνεχιστεί η ανασκαφή σε όλο τον τύμβο (όπως πληροφορούμεθα, ότι επιθυμεί η ανασκαφέας) χωρίς να έχει προηγηθεί η μελέτη των υπαρχόντων ευρημάτων και η τεκμηρίωσή τους ώστε να εξαχθούν επιστημονικά συμπεράσματα μοιάζει με κακόγουστο αστείο. Τι δις εξαμαρτείν... που έλεγαν και οι αρχαίοι. Διότι τέσσερεις μήνες μετά την ολοκλήρωση της φετινής ανασκαφής, όλα είναι ανοιχτά:
Άγνωστη παραμένει η τεκμηριωμένη χρονολόγηση του μνημείου (η κυρία Περιστέρη το χρονολόγησε ως γνωστόν προτού καν το ανασκάψει!). ΄Αγνωστη είναι η ταυτότητα του νεκρού (και μπορεί να παραμείνει έτσι). Άγνωστο ακόμη, αν το μνημείο έγινε για τον συγκεκριμένο νεκρό ή υπήρχε και άλλος (άλλοι, άλλη). ΄Αγνωστο γιατί δεν είχε υποστεί καύση, όπως επιβαλλόταν για τους μακεδόνες άρχοντες. Απροσδιόριστος ο αριθμός και το είδος των κινητών ευρημάτων. ΄Αγνωστο αν το ταφικό όρυγμα του κυρίως θαλάμου κατασκευάστηκε ταυτόχρονα με το μνημείο. ΄Αγνωστος φυσικά ο αρχιτέκτονας (παρά τις προσπάθειες να αποδοθεί στον Δεινοκράτη).
Άγνωστη η λειτουργία του μνημείου στην αρχαιότητα. Άγνωστο πόσες φορές συλήθηκε και πόσες βανδαλίστηκε. Αδιευκρίνιστο, πώς και γιατί επιχώθηκε με άμμο (τα κενά της θεωρίας, ότι έγινε επίτηδες για την προστασία του είναι πολλά). ΄Αγνωστο εισέτι αν υπάρχουν και άλλοι τάφοι στον τύμβο. ΄Αγνωστο και αν το λιοντάρι στην κορυφή συνδέεται με τον συγκεκριμένο τάφο! ΄Αγνωστο αν υπήρχε πύλη στον περίβολο του τύμβου και πού βρισκόταν (αν επιβεβαιώνεται ότι ο περίβολος ήταν κλειστός στο ύψος του ταφικού μνημείου, από πού γινόταν η είσοδος σε αυτό;).
Τα ερωτήματα δεν σταματούν εδώ αλλά αυτό δεν είναι περίεργο. Σε μία αρχαιολογική ανασκαφή πάντα έτσι συμβαίνει. Μόνον που οι επιστήμονες πρώτα βρίσκουν, μετά μελετούν και στο τέλος δηλώνουν. ΄Αλλως, και αυτό ισχύει φυσικά για όλους τους εμπλεκόμενους, του υπουργού Πολιτισμού κ. Τασούλα συμπεριλαμβανομένου με την εμμονική προσήλωση στους καβαφικούς στίχους «Η Αμφί-πολις θα σε ακολουθεί. ... Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ' όλην την γη την χάλασες.»