Αυτός ήταν ο τίτλος του βιβλίου που μου διάλεξε για να διαβάσω ο πατέρας μου από τη βιβλιοθήκη μας, κάποια μέρα κάποιες δεκαετίες πριν - εγώ, ετών κάπου δώδεκα. Ήταν ένα μεταφρασμένο με αυτόν τον τίτλο τότε έργο του Αυστριακού Στεφάν Τσβάιχ (εξού και η καθαρεύουσα, την οποία βεβαίως τότε διδασκόμαστε και μπορούσαμε άρα να διαβάσουμε) και νομίζω αργότερα επανεκδόθηκε με τον τίτλο «Επικίνδυνος Οίκτος».
Ας ανοίξω εδώ, πριν μπω στο θέμα, μια νοερή παρένθεση για να αναφερθώ (με πολλή νοσταλγία) στην απλή και αβίαστη πρακτική των γονιών μας να μας μυήσουν, τον αδελφό μου και μένα, από πολύ νωρίς σε διαβάσματα αρκετά πιο πάνω από την ηλικία μας - κάτι που δεν μας βγήκε καθόλου σε κακό, αντίθετα μας γνώρισε πιο γρήγορα με την αληθινή ζωή, χωρίς όμως να τραυματίσει την παιδικότητα μας.
Επανέρχομαι στο θέμα μου: Μέσα από τη μυθοπλασία, ο συγγραφέας ανέπτυσσε την κοσμοθεωρία ότι μπορεί μεν να φαίνεται σε πρώτη «ανάγνωση», ότι στη ζωή επικρατούν οι δυνατοί, οι αυτάρκεις, αν το καλοεξετάσεις όμως σε άπειρες περιπτώσεις οι αποφάσεις τους, η συμπεριφορά τους, η απόδοση τους, εντέλει, επηρεάζονται, προσαρμόζονται και καθορίζονται αντίστοιχα από (και υπό) την επιρροή κάποιου... αδύνατου. Κάποιου που χρησιμοποιεί, υποσυνείδητα, αλλά κατά τον συγγραφέα συχνότατα και συνειδητά, την όποια αδυναμία του ως μοχλό επιβολής της δίκης του θέλησης κι επιθυμίας στον άλλο, τον δυνατό.
Με είχε εντυπωσιάσει πολύ τότε το μυθιστόρημα και η υπόθεση του: Ένας καθ'όλα λαμπρός νέος που τα προσόντα του υποσχόταν ... τον ουρανό με τ' άστρα, «μπλέκει» σιγά σιγά και από οίκτο με μια κοπελίτσα ασήμαντη κατά τα άλλα και με μια επίσης ασήμαντη αναπηρία στο ένα της πόδι και χωρίς να το καταλάβει γίνεται οριστικά το δεκανίκι της (κυριολεκτικά και μεταφορικά) με αποτέλεσμα να την παντρευτεί και να ζήσει κοντά της μια ζωή μίζερη, τελείως κάτω από το δικό της «άστρο», χωρίς, βέβαια, να πραγματοποιήσει τίποτα από τα καταπληκτικά για τα οποία ήταν ικανός και ταγμένος. Καταλήγοντας, σε μια πλήρη αντιστροφή των ρόλων, όπου δυνατός είναι αυτός που έφερε με την «αδυναμία» του στα μέτρα του και κυρίως στην υπηρεσία του τον (πρώην) δυνατό, που σέρνεται πλέον σαν αετός χωρίς φτερά.
Το θυμήθηκα πολλά χρόνια μετά αυτό το βιβλίο, όταν πολλές φορές στην ενήλικη και συνειδητοποιημένη ζωή μου συνάντησα διάφορα σε είδος και διαφορετικά κατά περίπτωση τέτοια «τεκμήρια» της ίδιας αυτής θεωρίας, περί της δύναμης του αδύνατου.
Παραδείγματα πολλά, από απλά διασκεδαστικές, δηλαδή ανώδυνες, καταστάσεις, μέχρι ενοχλητικές και καθοριστικές μιας ζωής, όπως στο μυθιστόρημα.
Το φιλάσθενο αλλά χωρίς κανένα μεγάλο πρόβλημα παιδί που «υποχρεώνει» όλο του τον περίγυρο να περιστρέφεται γύρω του («δεν θα πάμε στο βουνό για να μην κρυώσει», «δεν θα ξεραθείτε στον ήλιο, δεν τον αντέχει», κλπ. κλπ) και που ξεπερνώντας τις παιδικές ασθένειες γίνεται ένας μια χαρά γερός ενήλικας, αλλά που πάντα θα παραμείνει η προτεραιότητα της μαμάς - αφού οι άλλοι, οι δυνατοί, «δεν έχουν ανάγκη». Ο καλός κι επιμελής μαθητής που την πατάει στο διαγώνισμα γιατί ξενύχτησε για να βοηθήσει τον αιωνίως αδιάβαστο και φιλαράκο του. Ο αφανής ήρωας υπάλληλος που μονίμως δίνει ένα χεράκι στην καημένη συνάδελφο που κλαίει στο γραφείο της γιατί «δεν αντέχει», με αποτέλεσμα να παραμελεί τα δικά του καθήκοντα, μια, δυο, τρεις, ώσπου να ξυπνήσει κάποια μέρα ...έξω από την πόρτα. Και τούμπαλιν εννοείται «παίζει» η ιστορία όσον αφορά στα φύλα, έχουν και οι "καημένοι" άνδρες τον δικό τους τρόπο να «κλαψουρίζουν» και να ξυπνάνε τον οίκτο και την αυταπάρνηση. Στα ζευγάρια πολλές φορές υπάρχει ο ένας που είναι στο «απυρόβλητο» από τα κακά νέα, τις δύσκολες καταστάσεις γιατί είναι «ευαίσθητος» -που θεωρείται συνώνυμο του αδύνατος... Με αποτέλεσμα, ο /η «αδύνατος/αδύνατη» να την περνάει ζάχαρη μέσα στο προστατευτικό κουκούλι της αδυναμίας του και ο άλλος ο δυνατός, να μην έχει ποτέ ανάγκη γιατί... «αντέχει».
Αυτά και άλλα κωμικά ή τραγικά παραδείγματα επιβεβαιώνουν τον αγαπημένο μου Τσβάιχ και τη θεωρία του (ο οποίος δυστυχώς επέλεξε να δώσει τέλος στη ζωή του, άραγε σε «αδυναμίας» ή συνειδητής δύναμης;).
Κι ενώ αυτός ο «νόμος» ισχύει σε μεγάλο βαθμό στη ζωή και στις προσωπικές σχέσεις, σκέφτομαι ότι μάλλον δεν ισχύει στην πολιτική. Σήμερα που η πάλη ανάμεσα σε δυνατό και αδύνατο είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, τίποτα δεν δείχνει ότι ο αδύνατος θα μπορέσει να επιβληθεί τελικά στον δυνατό. Εκτός βέβαια αν, όπως στη ζωή, το αδύνατο μέρος (χώρα, παράταξη, κίνημα) καταφέρει να βρει ένα τρόπο (ποιον;;) να αξιοποιήσει τις όποιες αδυναμίες του, εκείνες που μπορούν να υποχρεώσουν τον δυνατό να τις λάβει σοβαρά υπόψη του ως άκρως σημαντικές για τη δική του συνέχιση της υπεροχής του και της θέσης του ανάμεσα στους δυνατούς.
Γίνεται; Το (πολύ άμεσο) μέλλον θα δείξει.