Τα αποτελέσματα του βρετανικού δημοψηφίσματος απασχολούν, δικαίως, σχεδόν το σύνολο του πλανήτη την παρούσα χρονική στιγμή. Το μεγαλύτερο μέρος των αναλύσεων που έχουν δημοσιευθεί έχουν επικεντρωθεί, κατά κύριο λόγο, στις, πιθανές, επιπτώσεις αυτής της απόφασης στην οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρώπης καθώς και στην πορεία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διαβάζοντας λοιπόν την εγχώρια και διεθνή ειδησεογραφία έπεσα πάνω σε έναν πίνακα ο οποίος έδειχνε πως ψήφισαν οι Βρετανοί ανά ηλικία. Όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα οι νέοι από 18-24 ψήφισαν σε ποσοστό 75% την παραμονή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στον αντίποδα στους άνω των 65 μόλις το 39% ψήφισε να παραμείνει.
(Πηγή: YouGov)
Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα του βρετανικού δημοψηφίσματος με το αντίστοιχο ελληνικό παρατηρείται μια σημαντική απόκλιση. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα στις ηλικίες κάτω των 60 οι Έλληνες ψήφισαν υπέρ του «Όχι.» Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το αποτέλεσμα στις ηλικίες από 18-24 όπου φαίνεται ότι το 69% των Ελλήνων ψήφισαν «Όχι.» Εν αντιθέσει, στις ηλικίες από 60 και άνω το 60% ψήφισε θετικά. Αυτά τα ευρήματα γεννούν με τη σειρά τους σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τους λόγους για τους οποίους υπάρχει τόσο σημαντική απόκλιση στις ηλικίες 18-24.
(Πηγή: Metron Analysis)
Πιθανές εξηγήσεις για αυτό το φαινόμενο υπάρχουν αρκετές. Σύμφωνα με την ανάλυση του καθηγητή κ. Μαραντζίδη οι νέοι της Ελλάδας συντάχθηκαν με το «Όχι» εξαιτίας δύο σημαντικών παραγόντων.
Πρωτίστως, «η θεσμική και άτυπη κοινωνικοποίηση της ελληνικής νεολαίας με τις αξίες του επαρχιώτικου εθνοκεντρισμού και του ανέμελου εξισωτισμού και δεύτερον, οι γεμάτες εμπόδια προοπτικές των νέων στην αγορά εργασίας.»(Μαραντζίδης 12 Ιουλίου 2015)
Επίσης, ο Μαραντζίδης αναφέρει και άλλες αιτίες όπως την απουσία ελκυστικής ηγεσίας στα κόμματα του «Ναι»
Παρόμοια ευρήματα αναφέρονται και στο άρθρο της εφημερίδας «Die Zeit» όπου αναφέρεται πως «για τους νέους στην Ελλάδα η Ευρώπη είναι συνώνυμη της κρίσης, της ύφεσης και της μαζικής ανεργίας. Φώναξαν «όχι» δυνατά, αν και γνώριζαν τις συνέπειες που μπορεί να είχε αυτό: μια έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη με περισσότερα δεινά και φτώχεια»(Gatzke July 11, 2015).
Στον αντίποδα πιθανές εξηγήσεις που έχουν δοθεί για την θετική ψήφο των Βρετανών αναφέρονται στο γεγονός ότι η νέα γενιά είναι αυτή που θα είναι αναγκασμένη να ζήσει με τις επιπτώσεις ενός πιθανού «Brexit». Ειδικότερα σε άρθρο του Guardian αναφέρεται ότι υπάρχει σημαντική διαφορά αντίληψης ανάμεσα στις νεότερες και τις παλαιότερες γενιές Βρετανών.
Σύμφωνα με το άρθρο, επειδή οι παλαιότερες γενιές έχουν ευνοηθεί σημαντικά από την δωρεάν παιδεία, την σταθερή εργασία και τις ευνοϊκές τιμές ακινήτων επιθυμούν την έξοδο από φόβο μην απωλέσουν αυτά τα προνόμια. Αντιθέτως οι νέοι κοιτώντας μελλοντικά διαβλέπουν τις σοβαρές επιπτώσεις που θα έχει στο βιοτικό τους επίπεδο ένα πιθανό «Brexit»(Cosslett June 20, 2016).
Η σύγκριση ανάμεσα στο ελληνικό και στο βρετανικό δημοψήφισμα δίνει τη δυνατότητα να τεστάρουμε την επεξηγηματική δύναμη των επιχειρημάτων. Λόγω του μεγέθους του παρόντος άρθρου θα εστιάσω μόνο στην οικονομική κρίση. Η οικονομική κρίση που μαστίζει την Ελλάδα τα τελευταία 5 χρόνια έχει επηρεάσει σημαντικά τις νεότερες γενιές. Σε έρευνα που διεξήγαγε το 2010 η οργάνωση Νέοι Οργανωμένοι Ευρωπαίοι Ικανοί (ΝΕΟΙ) σχετικά με την επίδραση της κρίσης στους νέους τα αποτελέσματα δείχνουν ότι σε ποσοστό 87 % οι νέοι θεωρούν ότι ο τομέας ευρέσεως εργασίας έχει πληγεί σημαντικά.
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ τον Οκτώβριο του 2015 το ποσοστό ανεργίας στις ηλικίες 18-24 έφτανε το 48,6% (Αγγελόπουλος 7 Ιανουαρίου, 2016). Ωστόσο, ανασφάλεια στον εργασιακό τομέα παρατηρείται και στην Μεγάλη Βρετανία. Μπορεί τα ποσοστά ανεργίας να είναι σημαντικά χαμηλότερα, μόλις 14,4 % σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της βρετανικής Στατιστικής Υπηρεσίας για το 2015, ωστόσο το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο από το 1992 (Boffey February 22, 2015). Επιπροσθέτως, έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2014 από το Youth Index υπολόγισε ότι περίπου 750,000 νέοι Βρετανοί πιστεύουν ότι εξαιτίας της ανεργίας «έχουν χάσει τον σκοπό της ζωής τους» (Howard Monday 17, March 2014). Σε συνδυασμό με τα αυξανόμενα, για τα μεγέθη της Βρετανίας, ποσοστά ανεργίας οι νέοι Βρετανοί έχουν να αντιμετωπίσουν και την σημαντική αύξηση στα δίδακτρα των πανεπιστημίων καθώς και την κατακόρυφη αύξηση των ενοικίων λόγω της ολοένα αυξανόμενης ζήτησης.
Σύμφωνα με ευρήματα του ΟΟΣΑ οι Άγγλοι προπτυχιακοί πλήρωσαν το 2013-14 κατά μέσο όρο σχεδόν 6.000 λίρες σε ετήσια δίδακτρα, που είναι το υψηλότερο ποσό από τις 30 χώρες της έρευνας (Walker November 24, 2015). Αναφορικά με τις αυξήσεις σε ενοίκια, δεν είναι μόνο πρόβλημα των νέων και των φοιτητών αλλά σίγουρα αγγίζει και αυτούς. Σύμφωνα λοιπόν με τον Guardian το μέσο ενοίκιο στη Μεγάλη Βρετανία, εκτός Λονδίνου, ανέρχεται στις 764 λίρες. Στο Λονδίνο είναι ακόμη χειρότερα τα πράγματα με το μέσο ενοίκιο να αγγίζει τις 1.543 λίρες.
Όπως φαίνεται λοιπόν οι νέοι της Βρετανίας και της Ελλάδας έχουν υποφέρει σημαντικά από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Σίγουρα η ανεργία που μαστίζει την Ελλάδα μπορεί να θεωρηθεί ως σημαντικότερη επίπτωση ωστόσο δεν είναι σε θέση από μόνη της να εξηγήσει την τόσο μεγάλη απόκλιση στον τρόπο που ψήφισαν στο δημοψήφισμα. Ίσως, ο πιο σημαντικός παράγοντας να βρίσκεται στο γεγονός ότι οι νέοι της Ελλάδας συνδυάζουν την Ευρώπη με την κρίση, την ύφεση και τη μαζική ανεργία. Ίσως, να υπάρχουν και άλλοι λόγοι που έχουν μείνει ακόμα ανεξερεύνητοι. Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν είναι να απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήματα αλλά να κάνει μια εισαγωγική σύγκριση ανάμεσα στο βρετανικό και στο ελληνικό δημοψήφισμα και να αναδείξει ζητήματα για μελλοντική έρευνα.
Boffey, D. (February 22, 2015). Youth unemployment rate is worst for 20 years, compared with overall figure. The Guardian.
Cosslett, R. L. (June 20, 2016). Britain's young people will suffer most from an EU divorce. The Guardian.
Gatzke, M. (July 11, 2015). Europa sollte das Oxi ernst nehmen. Die Zeit.
Howard, E. (Monday 17, March 2014). How young people's lives have been destroyed by the cuts. The Guardian.
Walker, P. (November 24, 2015). England has highest university tuition fees in industrialised world, survey finds. The Guardian.
Αγγελόπουλος, Β. (7 Ιανουαρίου, 2016). «ΕΛΣΤΑΤ: 1 στους 2 νέους ανέργους στην Ελλάδα»
Μαραντζίδης, Ν. (12 Ιουλίου 2015). Γιατί οι νέοι ψήφισαν «Οχι»;. Καθημερινή.