Η άφιξη της Huffington Post στην Ελλάδα συνέπεσε με όλες τις κομβικές αλλαγές και τις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα. Από τον Νοέμβριο του 2014 μέχρι σήμερα εστιάζουμε, εκτός των άλλων, σε μια συνολική, άμεση, διεισδυτική, υπεύθυνη και συστηματική κάλυψη της προσφυγικής κρίσης. Ο Αλέξης Γαγλίας, η Αγγελική Κουγιάννου και η Κατερίνα Πρίφτη έχουν διασχίσει χιλιόμετρα (από το Κομπάνι και τη Λέσβο μέχρι τη Χίο και την Ειδομένη), έχουν μιλήσει με εκατοντάδες πρόσφυγες και μετανάστες, εθελοντές, αξιωματούχους, έχουν συλλέξει και επεξεργαστεί πλήθος δεδομένων από διεθνείς οργανισμούς, κυβερνητικές πηγές, think tanks και ΜΚΟ. Σήμερα, με τη συνδρομή της Αθηνάς Παπακώστα, παρουσιάζουν ένα σημαντικό εγχείρημα που ετοιμάζουμε εδώ και μήνες με τίτλο «Oι NGO στην Ελλάδα: Οργανώσεις και εθελοντισμός στη προσφυγική κρίση» και σκοπό:
- -Να προσφέρουμε μια εκδοχή επεξεγηματικής δημοσιογραφίας που συνδυάζει την συλλογή data με τις συνεντεύξεις. Ο όρος επεξηγηματική δημοσιογραφία (explanatory journalism) είναι αρκετά δημοφιλής στις ψηφιακές εκδόσεις, αλλά σε αρκετούς αναγνώστες ακούγεται περίπου σαν ταυτολογία. Δεν οφείλει η δημοσιογραφία να εξηγεί τα γεγονότα; Ασφαλώς. Τι συμβαίνει, όμως, όταν τα γεγονότα και οι εξελίξεις που τα συνοδεύουν απαιτούν πολύπλευρη και εξειδικευμένη γνώση; Η καταιγιστική μετάδοση ειδήσεων για το προσφυγικό (από τις τεχνικές και νομικές λεπτομέρειες διεθνών συμβάσεων μέχρι το γεωπολιτικό πλαίσιο και τις διάφορες ιδεολογικο-πολιτικές προπαγάνδες που το συνοδεύουν) καθιστά χρήσιμη τη δομή των επεξηγηματικών ρεπορτάζ, ώστε οι πολίτες να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες με προσιτό τρόπο. Είναι χρήσιμο να γνωρίζει κανείς ποιο είναι το πλαίσιο που συντελούνται αποσπασματικά και πυκνά γεγονότα.
- -Να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο που θα αποτελεί εφεξής σημείο αναφοράς για τη χαρτογράφηση και την περαιτέρω κατανόηση της ταυτότητας, του ρόλου και της συμβολής των NGOs στην προσφυγική κρίση στην Ελλάδα. Η ιδέα για το πολύμηνο αυτό εγχείρημα που δημοσιεύουμε σήμερα προέκυψε τόσο μέσα από τις δικές μας απορίες, τους προβληματισμούς και τις παρανοήσεις που προσπαθούσαμε καθημερινά να ταξινομήσουμε και να αναθεωρήσουμε, ώστε κάθε ρεπορτάζ για το προσφυγικό να εντάσσεται μέσα σε ένα ορθά τεκμηριωμένο και συνεκτικό πλαίσιο αφήγησης.
- -Να δώσουμε το βήμα στις ίδιες τις οργανώσεις να τοποθετηθούν γύρω από μια σειρά ουσιαστικών ερωτημάτων και να συνοψίσουμε τα βασικότερα συμπεράσματα που προκύπτουν μέσα από αυτόν τον διάλογο. Από την έναρξη της προσφυγικής κρίσης μέχρι την κορύφωση της, οι ΜΚΟ βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος διεθνών, εθνικών και τοπικών θεσμών, εθελοντών, πολιτικών αλλά και των ΜΜΕ. Συχνά, οι ΜΚΟ στοχοποιήθηκαν από διαφορετικές αφετηρίες για ποικίλους λόγους και έγιναν εργαλεία για προπαγάνδα και παραπληροφόρηση. Από την άλλη πλευρά, όμως, όπως αποδείχθηκε, ήταν αρκετά ελλιπείς οι πληροφορίες που διαθέταμε για τον αριθμό, την ταυτότητα και το έργο τους, ώστε να ενθαρύνεται ένα νεφελώδες αφήγημα γύρω από τον ρόλο τους.
Είμαι πεπεισμένος ότι οι πολλές ΜΚΟ είναι φορείς προσφοράς, ανακούφισης και θετικής αλλαγής. Ωστόσο, όπως κανείς δεν εκτιμά την αξία ενός ανθρώπου σύμφωνα με την ιδέα που έχει για τον εαυτό του, έτσι δεν μπορεί να παίρνει τοις μετρητοίς το λόγο που εκφέρουν οι ΜΚΟ (όσο ειλικρινείς και αν είναι) για τον εαυτό τους. Πιστεύω, λοιπόν, ότι πρέπει να εξετάζουμε προσεκτικά την εικόνα που επικοινωνούν οι ΜΚΟ για τον έργο τους, φροντίζοντας να επαληθεύουμε τακτικά την αξίωση τους ως προς το ηθικό πλεονέκτημα που τις διαφοροποιεί από τις κυβερνήσεις, τις εταιρίες και τις συλλογικότητες των απλών πολιτών. Υπάρχουν περιορισμοί στη δύναμη και τη δράση των ΜΚΟ και αυτό συχνά αγνοείται τόσο από εκείνους που είναι ευνοϊκά διατεθειμένοι απέναντί τους για το έργο που προσφέρουν, όσο και από τα ΜΜΕ που, επειδή δεν έχουν τους πόρους και την δυνατότητα να τεκμηριώσουν πολλά από τα στοιχεία (σε εμπόλεμες ζώνες ή δομές φιλοξενίας χωρίς πρόσβαση) χάνουν τις λεπτομέρειες.
Η Ινδή συγγραφέας και ακτιβίστρια για τα κοινωνικά δικαιώματα Arundhati Roy έχει επινοήσει τον όρο NGO-isation of politics για να ασκήσει κριτική στη «τάση πολλών MKO να αποπολιτικοποιούν και να απλοποιούν το πρόταγμα και τις πρακτικές διάφορων κοινωνικών κινημάτων στον κόσμο». Η Roy υποστηρίζει ότι δεν θα πρέπει να μας καθησυχάζει το γεγονός ότι οι ΜΚΟ υποκαθιστούν τα κράτη στη παροχή δαπανών υγείας και κοινωνικής προστασίας. Γιατί ενώ ανακουφίζουν τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς, ταυτόχρονα -εκούσια ή ακούσια- συνδιαμορφώνουν ως τρίτος πόλος (ανάμεσα στις κυβερνήσεις και την κοινωνία) τις συνθήκες, σύμφωνα με τις οποίες εφαρμόζονται οι σχετικές πολιτικές.
Η κριτική εξ αριστερών αντιλαμβάνεται τη δράση των NGO στις εμπόλεμες ζώνες ως παράπλευρο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής της Ουάσινγκτον (αυτό που ο Τζόζεφ Στίγκλιτς έχει ονομάσει post-Washington consensus). Η δεξιόστροφη κριτική τις θεωρεί ως εν δυνάμει παράγοντα ανωμαλίας για τα εθνικά συμφέροντα μιας χώρας. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της παραπάνω αντίληψης είναι η περίπτωση της Αyeled Shaked, υπουργού δικαιοσύνης του Ισραήλ, η οποία υποστηρίζει ότι «Aν μια ΜΚΟ αντλεί περισσότερα από τα μισά κεφάλαια της από μια ξένη κυβέρνηση, οι πολίτες έχουν δικαίωμα να το γνωρίζουν. Επειδή ορισμένες χώρες έχουν βρει έναν τρόπο να παρεμβαίνουν στις εσωτερικές υποθέσεις, όχι μέσω της διπλωματίας, αλλά μέσω της χρηματοδότησης συγκεκριμένων MKO που εξυπηρετούν την ιδεολογία τους (...) Δεν θα έπρεπε ξένες κυβερνήσεις να χρηματοδοτούν ΜΚΟ. Δεν πιστεύω ότι θα άρεσε, για παράδειγμα, στην αμερικανική κυβέρνηση, αν το Ισραήλ χρηματοδοτούσε μια ΜΚΟ στις Η.Π.Α που θα έκανε μηνύσεις σε αμερικανούς στρατιώτες για την υπηρεσία τους στο Αφγανιστάν» σχολίασε πρόσφατα στο Foreign Affairs.
Την περίοδο που οι εντάσεις στον καταυλισμό της Ειδομένης είχαν κορυφωθεί ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας είχε δηλώσει ότι η Ειδομένη αποτελεί μία ντροπή για τον ελληνικό πολιτισμό και επισήμανε τα εμπόδια που συναντούσε τότε η ελληνική κυβέρνηση από ορισμένες ΜΚΟ, οι οποίες προσπαθούσαν να πείσουν τους πρόσφυγες ότι πρέπει να παραμείνουν στην Ειδομένη, επειδή κάποιες από αυτές είχαν κατά νου να πάρουν κάποια κονδύλια παρά να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης.
Και οι τρεις παραπάνω περιπτώσεις κριτικής στις ΜΚΟ έχουν διαφορετική προσέγγιση και πλαίσιο διατύπωσης. Μαρτυρούν, όμως, τις ποικίλες αντιδράσεις που προκαλούν σε κράτη και ειδικούς η δραστηριότητα τους.
Το παρόν long form εγχείρημα της HuffPost Greece για τις ΜΚΟ στην Ελλάδα αποσκοπεί στο να καταγράψει με τρόπο άμεσο και κατανοητό τις περισσότερες από τις ΜΚΟ που έδρασαν (και δρουν) στη χώρα μας από την έναρξη της προσφυγικής κρίσης. Από τις τραγικές ημέρες της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου, τον εγκλωβισμό στη δυστοπία της Ειδομένης μέχρι το λιμάνι του Πειραιά και το Ελληνικό. Η συμβολή των οργανώσεων, των εθελοντών και των τοπικών κοινωνιών ήταν καθοριστική στη διάσωση, τη στέγαση, την σίτιση και την ανακούφιση των προσφύγων. Οι ΜΚΟ αναδείχθηκαν σε ρυθμιστικό παράγοντα διαχείρισης του προσφυγικού. Για αυτό το λόγο, η αξιολόγηση της οργανωτικής δομής, της διαφάνειας και της αποτελεσματικότητας τους είναι έργο σε εξέλιξη με πολλούς αποδέκτες. Ελπίζω η δική μας προσπάθεια να συμβάλει προς αυτή τη κατεύθυνση.