Συνηθίζεται τις τελευταίες μέρες της χρονιάς να κάνουμε έναν απολογισμό του έτους που πέρασε. Στα διεθνή ζητήματα το 2015 ήταν σίγουρα πλούσιο: Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Συρία, η εμπλοκή της Ρωσίας στην σύγκρουση και το δράμα των προσφύγων απέσπασαν δικαίως την προσοχή μας. Σε αυτά πρέπει φυσικά να προσθέσουμε τις τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστων στην Ευρώπη και αλλού καθώς και την φρίκη που προκαλούν τα νέα για τα εγκλήματα του Ισλαμικού Κράτους στις περιοχές υπό τον ελέγχο του. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατάσταση στην Ουκρανία εξακολουθεί να σιγοβράζει.
Ωστόσο, η προσωπική μου άποψη είναι ότι ένα σημαντικό ζήτημα, το οποίο όμως δεν έλαβε της προσοχής που του άξιζε, ήταν η συμφωνία της 12ης Δεκεμβρίου στο Παρίσι, στα πλαίσια της 21ης Συνδιάσκεψης για το Κλίμα (COP 21).
Ας δούμε λεπτομερώς τι προβλέπει αυτή η ιστορική συμφωνία. Αποφασίστηκε ο περιορισμός των συνεπειών της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον, με την μείωση της χρήσης άνθρακα, ώστε η αύξηση της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας να μην ξεπεράσει το 1,5 °C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η συμφωνία επίσης προβλέπει και τρόπους χρηματοδότησης του όλου εγχειρήματος. Η μετάβαση σε μία οικονομία μηδενικών ή χαμηλών ρύπων απαιτεί σημαντικούς πόρους. Ο παραγωγικός μετασχηματισμός δεν είναι, και ούτε θα μπορούσε να είναι, μια διαδικασία χαμηλού κόστους. Ιδιαίτερα για τις λιγότερο αναπτυσσόμενες χώρες το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς όπως ορθώς επισημαίνουν, η συμμετοχή τους στην ρύπανση του πλανήτη είναι περιορισμένη, ενώ τα μέτρα που συζητούνται απειλούν ως ένα βαθμό τις δυνατότητες ανάπτυξής τους.
Ποιος θα πληρώσει λοιπόν το λογαριασμό; Οι αναπτυγμένες χώρες έχουν υποσχεθεί ότι μέχρι το 2020 η ετήσια χρηματοδότηση για την κλιματική αλλαγή θα πρέπει να φτάσει και να ξεπεράσει τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένων και ιδιωτικών πόρων. Στόχος των χρημάτων αυτών είναι να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες οικονομίες στην μετάβασή τους σε λιγότερο ρυπογόνες τεχνολογίες.
Αυτά είναι τα καλά νέα. Υπάρχουν όμως και ζητήματα που δεν είναι επαρκώς ξεκαθαρισμένα. Καταρχάς η δυσκολία επίτευξης του στόχου είναι δεδομένη. Στις 25 Νοεμβρίου ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός ανακοίνωσε πως το 2015 θα είναι η πιο ζεστή χρονιά, με την μέση ετήσια θερμοκρασία να παρουσιάζει αύξηση κατά 1 °C σε σχέση με την προ-βιομηχανική εποχή. Συγχρόνως, αν και παρατηρείται μία σταθεροποίηση στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αυτή γίνεται σε πολύ υψηλά επίπεδα και πιθανότατα οφείλεται σε συγκυριακά φαινόμενα όπως είναι η επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα.
Επιπρόσθετο σημείο προβληματισμού αποτελεί και το γεγονός οτι αν και σχεδόν όλες οι χώρες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για άνω του 90% των παγκόσμιων εκπομπών έχουν καταθέσει τους εθνικούς στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν υπάρχει μηχανισμός κυρώσεων σε περίπτωση που δεν τηρούνται οι στόχοι αυτοί. Σημειώνεται ότι σε σημαντικές χώρες όπως οι ΗΠΑ δεν υπάρχει ομοφωνία για την ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Το πρόβλημα αυτό διαφάνηκε και με την επιλογή του είδους της Συμφωνίας, το οποίο επιτρέπει στον Πρόεδρο Ομπάμα να την υπογράψει χωρίς την ανάγκη επικύρωσής από την Γερουσία.
Τέλος, το μεγαλύτερο ίσως εμπόδιο είναι η σχετική αδιαφορία των πολιτών Σύμφωνα με σχετική έρευνα του ΟΗΕ οι κάτοικοι των πλούσιων χωρών από μία λίστα 16 ζητημάτων, αντιμετωπίζουν την κλιματική αλλαγή ως το δέκατο πιο σημαντικό θέμα.
Στις πιο φτωχές χώρες, η κλιματική αλλαγή βρίσκεται στην τελευταία θέση, υπολειπόμενης της πρόσβασης στο τηλεφωνικό δίκτυο, το διαδίκτυο και των αξιόπιστων ενεργειακών δικτύων. Αυτό το αποτέλεσμα είναι αναμενόμενο στο σκέλος που αφορά τις φτωχές χώρες (1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια εκ των οποίων τα 650 εκατομμύρια ζουν στην Αφρική), ωστόσο προκαλεί έκπληξη για τον ανεπτυγμένο κόσμο. Είναι προφανές ότι το πρόβλημα όχι μονό δεν έχει γίνει κτήμα της κοινωνίας αλλά ότι υπάρχει και ένα σοβαρότατο έλλειμμα ενημέρωσης.
Άρα, η συμφωνία που επιτευχθεί στο Παρίσι κινδυνεύει να μετατραπεί σε άδειο πουκάμισο χωρίς την κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών. Είναι απαραίτητο εκτός της εκπαίδευσης και της παιδείας να γίνει ο πολίτης συμμέτοχος. Να δει στην πράξη τα θετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει η προσπάθεια του.
Τι θέλω να πω με αυτό; Για να ενεργοποιηθεί στο θέμα της διαχείρισης πρέπει ο διαχωρισμός των απορριμμάτων να ξεκινάει από τη πηγή, στο σπίτι, τότε μόνο θα μπορέσει να κατανοήσει τη σημασία της ανακύκλωσης και τα θετικά της κυκλικής οικονομίας. Συγχρόνως, ενισχύοντας την οικιακή παραγωγή ενέργειας, όπως συμβαίνει στις Βορειο-ευρωπαϊκές χώρες, ο πολίτης δεν είναι απλά και μόνο καταναλωτής αλλά γίνεται και παραγωγός. Με τον τρόπο αυτό υπάρχει ουσιαστική ευαισθητοποίηση στο θέμα της υπερκατανάλωσης και της εξοικονόμησης ενέργειας.
Η απουσία νομικών κυρώσεων για την τήρηση της Συμφωνίας στο Παρίσι καθιστά την κοινωνία τον πιο σημαντικό φορέα ελέγχου και πίεσης. Πρέπει λοιπόν ο πολίτης να μπει στο κέντρο της μάχης κατά της κλιματικής αλλαγής, όχι μόνο ως παράγοντας μετρήσιμων αποτελεσμάτων αλλά κυρίως ως κοινωνική δύναμη πίεσης, η οποία εμπνεόμενη από μία νέα περιβαλλοντική ηθική θα οδηγήσει στην μετάβασή του πλανήτη μας σε μία πιο βιώσιμη οικονομία