Το θέμα της ενδεχόμενης εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη (Grexit) έχει εγείρει το ερώτημα εάν τούτο είναι εφικτό από συνταγματική/ νομική άποψη σύμφωνα με τις υπάρχουσες Συνθήκες. Βεβαίως το θέμα της εξόδου από το ευρώ - που ελπίζω ότι δεν θα συμβεί - δεν είναι τόσο θέμα νομικό όσο θέμα πραγματικό, πολιτικό και οικονομικό. Από την άλλη μεριά, και ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά ένα σύστημα δικαίου, λειτουργεί ο άγραφος, άτυπος κανόνας που λέει ότι «εάν υπάρχει η βούληση, υπάρχει και ο τρόπος» ("if there is a will, there is a way"). Με άλλα λόγια, μπορεί να ανευρεθούν ή και να δημιουργηθούν εκείνες οι νομικές κατασκευές οι οποίες αντιμετωπίζουν μια πραγματική κατάσταση ή πρόκληση που αναφύεται στην Ένωση.
Σε ό,τι αφορά όμως αυστηρά τις Συνθήκες, η πραγματικότητα συνοψίζεται ως εξής:
1. Νομική δυνατότητα για αποβολή ή αποχώρηση κράτους μέλους από την ευρωζώνη δεν υπάρχει. Η Συνθήκη δεν προβλέπει κάτι τέτοιο. Και τούτο γιατί η συμμετοχή στο ευρώ θεωρείται αμετάκλητη κατάσταση( irrevocable) .
2. Νομική δυνατότητα εθελούσιας αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) συνολικά υπάρχει (άρθ. 50 ΣEΕ/Λισσαβώνας ). Αλλά θα πρέπει να το ζητήσει η ενδιαφερόμενη χώρα μέλος, να ακολουθήσουν διαπραγματεύσεις, να υπάρξει συμφωνία που θα συναφθεί από το Συμβούλιο και θα επικυρωθεί από χώρες μέλη. Νομική δυνατότητα αποβολής χώρας μέλους συνολικά από την Ε.Ε. δεν υπάρχει.
3. Σε περίπτωση που κράτος μέλος παραβιάζει τις αξίες πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ένωση (δημοκρατία, κράτος δικαίου, δικαιώματα, κ.λ.π.) η Συνθήκη επιτρέπει μέσα από μια δύσκολη κάπως διαδικασία την αναστολή των δικαιωμάτων κράτους μέλους στο Συμβούλιο περιλαμβανομένων και των δικαιωμάτων ψήφου (άρθ. 7 ΣΕΕ). Η διαδικασία αυτή δεν εχει χρησιμοποιηθεί ποτέ μέχρι σήμερα.
4. Η Συνθήκη προβλέπει ότι εάν υπάρχει κενό στις δράσεις της Ένωσης για την επίτευξη στόχου που τίθεται στη Συνθήκη τότε το Συμβούλιο με ομόφωνη απόφαση και έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπορεί να θεσπίσει αυτή τη δράση (άρθ. 352 ΣΛΕΕ).
5. Η Συνθήκη υποχρεώνει τα κράτη μέλη σε «καλόπιστη συνεργασία» (sincere cooperation) με την Ένωση (άρθ. 4 ΣΕΕ). Δεν είναι σαφές τι γίνεται εάν δεν υπάρχει αυτή η συνεργασία (Οπωσδήποτε προσφυγή στο Δικαστήριο, κ.α).
6. Το παράλληλο νόμισμα εάν κυκλοφορήσει θα είναι παράνομο σύμφωνα με τη Συνθήκη. Μόνο το ευρώ είναι το νόμιμο νόμισμα(legal tender) της ευρωζώνης (άρθ. 128 ΣΛΕΕ). Μόνο ως εντελώς προσωρινή κατάσταση θα μπορούσε να το σκεφθεί κάποιος.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορεί βεβαίως με Δήλωσή του «να διαπιστώσει» ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να λειτουργήσει με βάση τους κανόνες της ευρωζώνης και «να ζητήσει/ καλέσει» τη χώρα οικειοθελώς να αποχωρήσει ανακοινώνοντας ότι διακόπτεται η κάθε μορφής στήριξη προς τη χώρα. Τότε επέρχεται το μοιραίον.
Όλοι οι παραπάνω τρόποι έχουν τεθει για εξέταση απο τις νομικές υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου. Και οι νομικές υπηρεσίες είναι γενικώς ικανές να κατασκευάσουν οποιοδήποτε σχήμα προκειμένου «να ντύσουν» νομικά μια πραγματικότητα.