Την Κυριακή η Ισπανία ψηφίζει. Είναι η τελευταία εκλογική αναμέτρηση στην Ευρώπη για το 2015. Η αναμέτρηση που κλείνει, λίγο πριν τα Χριστούγεννα, έναν εκλογικό κύκλο, που άνοιξε λίγο μετά την πρωτοχρονιά, με τις ελληνικές εκλογές. Αλλά υπάρχει πράγματι ένας ενιαίος ευρωπαϊκός εκλογικός κύκλος; Εσωτερικεύονται οι πολιτικές περιπέτειες μιας χώρας στην δημόσια συζήτηση μιας άλλης χώρας; Επηρεάζονται οι εκλογικοί συσχετισμοί στην μία άκρη της Ευρώπης από την έκβαση μιας εκλογικής μάχης που δόθηκε στην άλλη άκρη της; Λειτουργούν ως συγκοινωνούντα πολιτικά δοχεία τα διάφορα εκλογικά σώματα στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες;
Κατά κάποιον τρόπο και σε κάποιον βαθμό, ναι. Αν και με πολύ διαφορετικό τρόπο από εκείνον που φανταζόταν ο Αλέξης Τσίπρας πριν την εκλογική του νίκη.
«Μην υποτιμάτε την δυναμική που θα δημιουργήσει η νίκη του λαού στις εκλογές» ήταν η μόνιμη απάντησή του όταν οι δημοσιογράφοι τον ρωτούσαμε πως θα καταφέρει να αμφισβητήσει, μόνος απέναντι σε μιαν εχθρική Ευρώπη, το κυρίαρχο πολιτικο και οικονομικό δόγμα. Οι συνεργάτες του περιέγραφαν ένα κύμα που με αφετηρία τις ελληνικές θάλασσες θ' απλωνόταν σε όλη την Ευρώπη. Και θα την άλλαζε.
Τα πράγματα, φυσικά, δεν ήρθαν έτσι. Για πολλούς λόγους: Αφ' ενός επειδή το πολιτικό σοκ που δημιούργησε η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ δεν επενδύθηκε σ ένα αποτελεσματικό και ρεαλιστικό πολιτικό σχέδιο από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία αποδείχθηκε προικισμένη με πολλές αυταπάτες αλλά όχι με σχέδιο, συμμαχίες, στρατηγική. Αφ' ετέρου επειδή οι μάχες στην Ευρώπη του 2015 δεν παίζονταν μόνον στο γνώριμο, προβλέψιμο πεδίο της οικονομικής κρίσης, στην διαχωριστική γραμμή «λιτότητα- αντιλιτότητα», αλλά σε περισσότερα και περισσότερο απρόβλεπτα: η προσφυγική κρίση και οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι διεύρυναν το πεδίο των αναμετρήσεων.
Τον Απρίλιο, στην Φινλανδία, το ακροδεξιό, εθνικιστικό κόμμα των Finns πήρε 18% και βρήκε θέση στον κυβερνητικό συνασπισμό. Τον Ιούνιο στην Δανία το ευρωσκεπτικιστικό, ξενοφοβικό «Κόμμα του Λαού» πήρε την δεύτερη θέση με 21% (από 12% στις προηγούμενες εκλογές) και μπήκε στην κυβερνητική πλειοψηφία. Τον Οκτώβριο, στην Πολωνία, το «Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης» εκτοξεύθηκε από το 29% στο 37,6% και σχημάτισε κυβέρνηση. Και στις περιφερειακές εκλογές του Δεκεμβρίου στην Γαλλία, το «Εθνικό Μέτωπο» φλερτάρισε με το 30% και χρειάστηκε μια πανστρατιά όλων των άλλων κομμάτων για να ηττηθεί στον δεύτερο γύρο των εκλογών. Το ελληνικό αριστερό κύμα του Ιανουαρίου μοιάζει να ξεσήκωσε μια ακροδεξιά παλίρροια στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Αυτή είναι η μία ανάγνωση. Σε μια δεύτερη ανάγνωση, ο εκλογικός κύκλος του 2015 χαρακτηρίζεται από δύο βαθύτερες τάσεις. Σε εθνικό επίπεδο, τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα και τα ισχυρά πολιτικά συστήματα κλονίζονται. Αυτή είναι η μία τάση. Η δεύτερη τάση είναι η ακαταμάχητη άνοδος των δυνάμεων που αμφισβητούν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ονειρεύονται την ασφάλεια των εθνικών συνόρων.
Η πρώτη τάση είναι ολοφάνερο ότι επικρατεί παντού. Στις δεύτερες ελληνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, η επανεκλογή του ΣΥΡΙΖΑ, παρά την ήττα του στις διαπραγματεύσεις και τον συμβιβασμό του με τα προγράμματα λιτότητας που ως χθες ξόρκιζε, δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά ως μια εξέγερση του ελληνικού εκλογικού σώματος εναντίον των παλαιών κυβερνητικών κομμάτων και της πιθανότητας να επιστρέψουν στην εξουσία. Μια ανάλογη ερμηνεία θα χωρούσε και στο αποτέλεσμα των πορτογαλικών εκλογών του Οκτωβρίου, όπου οι Σοσιαλιστές (32% έναντι 28% στις προηγούμενες εκλογές) οι Κομμουνιστές (σταθεροί γύρω από το 8%) και το Αριστερό Μπλόκο (που διπλασίασε την δύναμή του από 5% σε 10%) σχημάτισαν ένα κυβερνητικό μπλοκ, δίχως προηγούμενο στην ιστορία της χώρας. Και, αν πιστέψουμε τις δημοσκοπήσεις, και στην Ισπανία φαίνεται πως οι εκλογές της Κυριακής θα σημάνουν το τέλος ενός από τα πιο ισχυρά και μακρόβια δικομματικά συστήματα στην Ευρώπη, με την ανάδυση ενός νέου, τετραπολικού σκηνικού (Λαϊκό Κόμμα, Σοσιαλιστές, Ποδέμος και Σιουδαδάνος).
Αλλά ενώ η πρώτη τάση, η αμφισβήτηση των παλιών, παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων φαίνεται να είναι ένας εκλογικός κανόνας δίχως εξαιρέσεις, η δεύτερη τάση, η ενίσχυση του ξενοφοβικού ευρωσκεπτικισμού μοιάζει να είναι ισχυρότερη στο βορρά παρά στο νότο. Στο νότο, αντίθετα, βλέπουμε μιαν ενδιαφέρουσα εξέλιξη: εκείνοι που προηγουμένως αμφισβητούσαν εντονότερα την κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική και τις ελίτ των Βρυξελλών, οι εξ αριστερών αντίπαλοι του δόγματος της λιτότητας- Ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, η Αριστερά στην Πορτογαλία ή οι Ποδέμος στην Ισπανία- αλλάζουν τόνο και λόγο. Εμφανίζονται ως υπερασπιστές της ευρωπαϊκής ιδέας απέναντι στην ξενοφοβική αμφισβήτησή της.
Τα αποτελέσματα των Ισπανικών εκλογών θα είναι μια τελευταία ψηφίδα σ' αυτό το μωσαϊκό, που θα του δώσει οριστική μορφή. Μα είναι, νομίζω, φανερό ότι έχουμε αλλάξει εποχή. Αν στις αρχές του 2015 το πολιτικό στοίχημα ήταν η αμφισβήτηση της πολιτικής της λιτότητας, στο τέλος του χρόνου το στοίχημα είναι η αμφισβήτηση ή η διάσωση της Ευρώπης.