Η ημέρα των εκλογών ήταν«λίγο συννεφιασμένη αλλά μάλλον ζεστή και μυρωμένη από τις ανθισμένες αμυγδαλιές της Αθήνας»- έγραφε την Δευτέρα η εφημερίδα «Ελευθερία». Στην Κηφισιά, το Μαρούσι, το Χαλάνδρι και την Φιλοθέη «εξέσπασε αγρία καταιγίς με χαλάζι, διαρκείας δύο περίπου ωρών». Στην Καλογρέζα χρειάστηκε η παρέμβαση της πυροσβεστικής, γιατί οι δρόμοι πλημμύρισαν. Σερνόταν γρίππη και οι υποψήφιοι νοίκιαζαν ταξί για να μεταφέρουν στα εκλογικά τμήματα «υπερήλικες και γριπιώντες ψηφοφόρους».
Ήταν Φεβρουάριος του 1964. Οι κινηματογράφοι έπαιζαν την «Λόλα» με την Καρέζη και τον Κούρκουλο. Ο «Λώρενς της Αραβίας» έπαιρνε σειρά από τον Τζέιμς Μποντ- «ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο». Στο «Νοτούρνο» της Φωκίωνος Νέγρη διασκέδαζε τους θεατές, τα προεκλογικά βράδυα, ένας Ιταλός τραγουδιστής, ο Πεπίνο Ντι Κάπρι. Στο υπόγειο θέατρό του, ο Κουν ανέβαζε για πρώτη φορά την «νύχτα της Ιγκουάνα». Στο Ναύπλιο, οργισμένοι οπαδοί της ΕΡΕ είχαν διακόψει μια παράσταση του θιάσου της Σπεράντζας Βρανά, σ ένα νούμερο που σατίριζε τον Καραμανλή. Η Αθήνα είχε ακόμη αμυγδαλιές. Οι εφημερίδες έγραφαν ακόμη σε ημι-καθαρεύουσα, με άρθρα του τύπου «έλιωσεν ο χιονάνθρωπος του μίσους από την ζεστασιά της λαϊκής ψυχής». Κι ήταν η τελευταία φορά που η Ελλάδα ψήφισε με τα χειμωνιάτικα.
Την ερχόμενη Κυριακή, η Ελλάδα θα ψηφίσει πάλι με παλτό, για πρώτη φορά μετά από μισό αιώνα.
Κανείς δεν έχει μετρήσει τις συνέπειες που μπορεί να έχει το μετεωρολογικό δελτίο στις διαθέσεις του εκλογικού σώματος, αλλά στην ελληνική κοινοβουλευτική ιστορία ο χειμώνας και οι κάλπες σπανίως συναντήθηκαν.
Δεν ήταν πάντοτε έτσι. Στην πρώτη κοινοβουλευτική εποχή, από το Σύνταγμα του 1843 ως τους βαλκανικούς πολέμους, τότε που τα βόρεια σύνορα της χώρας ήταν στην γραμμή Πρέβεζα-Αρτα- Πλαταμώνας, οκτώ εκλογικές αναμετρήσεις είχαν γίνει τους χειμωνιάτικους μήνες. Αλλά από την μικρασιατική καταστροφή κι ύστερα, μέσα σε δύο σχεδόν αιώνες, μόνον τέσσερις φορές οι κάλπες στήθηκαν τους μήνες του χειμώνα. Δύο πριν τον πόλεμο και δύο μετά. Κι έπειτα, από την πτώση της δικτατορίας κι ύστερα, ο χειμώνας έγινε κάτι σαν εκλογικό ταμπού. Από τις 15, ως τώρα, εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολίτευσης, καμιά δεν έγινε χειμωνιάτικα. Ψηφίζαμε το αργότερο Νοέμβριο και το νωρίτερο Μάρτιο. Σαν η δραματική ανάμνηση των τριών τελευταίων χειμωνιάτικων εκλογών, που ήταν όλες σημαδιακές, να μας είχε κάνει προληπτικούς.
'Ηταν πρώτα οι εκλογές του 1936. Έγιναν 26 Ιανουαρίου. Είχε προηγηθεί μια χρεοκοπία- όπως τώρα- το 1932. Το πολιτικό σύστημα είχε χάσει τον ισχυρό δικομματικό του χαρακτήρα, τα μπλοκ των βενιζελικών-Φιλελευθέρων και των Λαϊκών- βασιλικών είχαν σπάσει σε πολλά κόμματα και κομματίδια. Οι εκλογές είχαν γίνει με απλή αναλογική και στην Βουλή εκπροσωπήθηκαν 10 κόμματα και 21 ανεξάρτητοι βουλευτές. Τα δύο μεγάλα μπλοκ είχαν πλήρη αριθμητική ισοδυναμία. Τα βενιζελικά κόμματα είχαν, όλα μαζί, πάρει το 47,8% των ψήφων και 143 έδρες. Τα αντιβενιζελικά κόμματα είχαν πάρει 44,3% και 142 έδρες.
Η αριθμητική ισορροπία των δύο παρατάξεων οδηγούσε σε κοινοβουλευτικό αδιέξοδο. Και προσέφερε έναν ρυθμιστικό ρόλο, για πρώτη φορά, στο ΚΚΕ, το οποίο, είχε λάβει 5,8% στην επικράτεια, με ισχυρή δύναμη στις πόλεις με πληθυσμό πάνω από 25.000 κατοίκους- 40% στην Καβάλα, 30% στην Λάρισα, τον Βόλο και την Μυτιλήνη, 14% στην Θεσσαλονίκη και 7,5% στην Αθήνα και τον Πειραιά. Το «Παλλαϊκό Μέτωπο» είχε, έτσι, εκλέξει μια δεκαπενταμελή κοινοβουλευτική ομάδα.
Μια μυστική συμφωνία ανάμεσα στον ηγέτη των Φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη και τον επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΚΕ Στέλιο Σκλάβαινα, έναν συνδικαλιστή τυπογράφο που είχε εκλεγεί στην Θεσσαλονίκη, θα έδινε λύση. Σε μια θυελλώδη συνεδρίαση, στις 6 Μαρτίου, ο Σοφούλης εκλέγεται Πρόεδρος της Βουλής, με τις ψήφους των κομουνιστών βουλευτών. Έπειτα οι Φιλελεύθεροι υπαναχώρησαν, το ΚΚΕ έφερε την συμφωνία στην δημοσιότητα προκαλώντας σάλο στον αστικό κόσμο, το κοινοβουλευτικό αδιέξοδο επανήλθε και το τέλος του ήταν μοιραίο.
Οι φωνές υπέρ μιας «αντιβενιζελικής και αντικομμουνιστικής δικτατορίας» δυναμώνουν στον δεξιό Τύπο. Και στις 13 Απριλίου ο βασιλιάς Γεώργιος διορίζει πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά (είχε λάβει 3,94% στις εκλογές), ο οποίος διαλύει αμέσως την Βουλή και στις 4 Αυγούστου, παραμονή γενικής απεργίας που είχε καλέσει η ΓΣΕΕ, κηρύσσει δικτατορία. Η δικτατορία διέλυσε την οργανωτική δομή του ΚΚΕ, πολλά στελέχη του φυλακίστηκαν και φυλακισμένα παραδόθηκαν στους Γερμανούς, την άνοιξη του 41, ο ίδιος ο Σκλάβαινας εκτελέσθηκε την πρωτομαγιά του 44 στο σκοπευτήριο της Καισαριανής. Αλλά, οι εκλογές του 36 δεν είναι σημαδιακές μόνον για το μεγάλο πολιτικό δράμα, του οποίου ήταν ο πρόλογος. Ήταν και η πρώτη φορά που, στην βραχύβια εκείνη Βουλή, οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας έπαψαν να κατατάσσονται στον άξονα του εθνικού διχασμού, βενιζελικοί-αντιβενιζελικοί, αλλά σ έναν νέο άξονα Δεξιά- Κέντρο- Αριστερά. Ήταν τότε που γεννήθηκε ο πολιτικός άξονας, που έμελλε να κυριαρχήσει τις επόμενες, μεταπολεμικές δεκαετίες.
Οι επόμενες χειμερινές εκλογές έγιναν τριάντα ολόκληρα χρόνια αργότερα, κι αφού είχε μεσολαβήσει ο πόλεμος, η κατοχή και ο εμφύλιος. Ήταν1956.
Ο πρωθυπουργός Αλεξανδρος Παπάγος είχε πεθάνει τον περασμένο Οκτωβριο και ο βασιλιάς Παύλος, κόντρα στις προτιμήσεις της κοινοβουλευτικής ομάδας του «Συναγερμού», είχε ορκίσει πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Τον Νοέμβριο η Βουλή ψηφίζει νέο εκλογικό νόμο, «πλειοψηφικό με περιορισμένη εκπροσώπηση της μειοψηφίας» και οι εκλογές ορίζονται για τις 16 Φεβρουαρίου. Το εκλογικό αυτό σύστημα έμεινε στην ιστορία ως «τριφασικό».
Είχε πρόσφατα εισαχθεί στην χώρα το τριφασικό ηλεκτρικό ρεύμα και το καλαμπούρι ήταν επιτυχές- αφού το εκλογικό σύστημα προέβελεπε τρεις διαφορετικούς τρόπους ανάδειξης βουλευτών: Στις περιφέρειες που εξέλεγαν έως τρεις βουλευτές το σύστημα ήταν πλειοψηφικό, το πρώτο κόμμα έπαιρνε όλες τις έδρες. Στις περιφέρειες που εξέλεγαν από 4 έως 10 βουλευτές ήταν πλειοψηφικό με περιορισμένη εκπροσώπηση του δεύτερου κόμματος. Και στις μεγαλύτερες περιφέρειες ήταν αναλογικό, αλλά μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων μόνον και με την προϋπόθεση ότι το δεύτερο κόμμα θα συγκέντρωνε το 15% και στην κάθε περιφέρεια και σ όλη τη χώρα.
Ήταν ένα εκλογικό σύστημα με φανερό στόχο τον αποκλεισμό της αριστεράς από την νέα Βουλή.
Στις 4 Ιανουαρίου 1956 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ανακοίνωσε την διάλυση του Συναγερμού, που είχε ιδρύσει ο Παπάγος, και την δημιουργία ενός νέου κόμματος, της ΕΡΕ. Προ της βεβαίας συντριβής, τα κόμματα του Κέντρου και η ΕΔΑ, το κόμμα της Αριστεράς, συμφώνησαν να κατέβουν μαζί σε ένα είδος δημοκρατικού λαϊκού μετώπου. Εξήμισι χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, στην διάρκεια του οποίου το Κέντρο είχε συμμαχήσει με την Δεξιά εναντίον της Αριστεράς, οι ισορροπίες άλλαζαν δραματικά.
Στις 17 Ιανουαρίου ανακοινώθηκε η δημιουργία της Δημοκρατικής Ένωσης. Οι εφημερίδες της δεξιάς αντιμετώπισαν το σχήμα ως το «νέο ΕΑΜ». Τα αποτελέσματα των εκλογών ήταν μνημειώδη. Η ΕΡΕ με 47,4% των ψήφων κατέκτησε μια άνετη πλειοψηφία 165 εδρών. Η Δ.Ε. έλαβε 26.000 περισσότερες ψήφους (48,2%) αλλά πήρε μόνον 132 έδρες. Σε ένα γράμμα της προς τον Μάρσαλ, η βασίλισσα Φρειδερίκη έγραψε για εκείνες τις εκλογές» «Φθάσαμε ως το χείλος της αβύσσου, κοιτάξαμε μέσα, αισθανθήκαμε τρομερό ίλιγγο και αποτραβηχτήκαμε την τελευταία στιγμή»...
Οι τελευταίες εκλογές που έγιναν χειμώνα ήταν στις 16 Φεβρουαρίου 1964. Πριν από 51 χρόνια.
Τον προηγούμενο Νοέμβριο είχαν γίνει πρόωρες εκλογές, μέσα σ ένα κλίμα έντασης. Είχε προηγηθεί η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και η σύγκρουση του Καραμανλή με τα ανάκτορα. Η Ενωση Κέντρου έλαβε 42,4% και η ΕΡΕ 39,4%. Ήταν μια ανατροπή μιας τάξης πραγματων παγιωμένης από το 1952. Ο Γεώργιος Παπανδρέου πήρε εντολή από τον βασιλιά, μολονότι δεν είχε αυτοδύναμη πλειοψηφία (το Κέντρο εξέλεξε 138 βουλευτές) και είχε δεσμευτεί δημόσια ότι δεν θα δεχόταν την στήριξη των βουλετών της ΕΔΑ. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, θεωρώντας την κίνηση του στέμματος εχθρική αέναντί του, έφυγε από την Ελλάδα για το Παρίσι, όπου θα μείνει ως τον Αύγουστο του 1974.
Η κυβέρνηση Παπανδρέου παρουσιάστηκε στην Βουλή στις 20 Δεκεμβρίου. Την ίδια εκείνη μέρα ξέσπασαν στην Κύπρο διακοινοτικές ταραχές που θα οδηγήσουν σε απειλές στρατιωτικής επέμβασης από την Τουρκία και στην πρώτη διχοτόμηση της Λευκωσίας, από τους Βρετανούς, λίγο πριν τα χριστούγεννα. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 16 Φεβρουαρίου και ανέλαβε να τις διεξαγάγει μια υπηρεσιακή κυβέρνηση.
Στο βάθος του ορίζοντα το κυπριακό δράμα έπαιρνε αρνητική τροπή. Η υγεία του βασιλιά Παύλου το ίδιο- θα πέθαινε μόλις 15 ημέρες μετά τις εκλογές- αλλά τα νέα για την υγεία του ήταν επτασφράγιστο μυστικό, απαγορευμένο για τον Τύπο. Η ίδια η προεκλογική καμπάνια ήταν φορτισμένη, πολωμένη, με φήμες για επικείμενο στρατιωτικό πραξικόπημα στον αέρα και την ΕΡΕ (με ραχηγό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο πλέον) να επιλέγει ως κεντρικό της σύνθημα το κινδυνολογικό «αυτή η δραχμή είναι δική σου, μην αφήσεις τον παπανδρέου να σου την πάρει». Από την άλλη μεριά, υπήρχε κλίμα ενθουσιασμού.
Την τελευταία συγκέντρωση του Παπανδρέου στο Σύνταγμα, με αρκετό κρύο, οι άνθρωποι κρατούσαν αναμμένα κεριά και έψλεναν το «Χριστός Ανέστη». Το αποτέλεσμα ήταν σαρωτικό. Με 52,7% και 171 έδρες η Ενωση Κέντρου ανεδείχθη παντοδύναμη, με την ΕΔΑ να χάνει το 10% της δύναμής της. «Κα-τα-πλη-κτικό» ήταν ο τίτλος της «Ελευθερίας» την επομένη. «Εθριάμβευσεν η δημοκρατία» έγραφαν «Τα Νεα».
Αν οι πρώτες χειμωνιάτικες εκλογές του 36 γέννησαν τον άξονα δεξια-κέντρο-αριστερά, οι χειμωνιάτικες εκλογές του 1964 τον επιβεβαίωσαν και ταυτόχρονα έγιναν η αφετηρία της μεταπολιτευτικής τροποποίησής του. Ήταν η πρώτη φορά που ένας νέος υποψήφιος βουλετής, ο Ανδρέας παπανδρέου, κατέβαινε σε εκλογές. Υποψήφιος στον νομό Αχαϊας, πήρε τον αστρονομικό αριθμό των 26.800 σταυρών. Στην Πάτρα ένας στους δύο ψηφοφόρους του Κέντρου σταύρωσε Ανδρέα. «Εγεννήθη ημίν ηγέτης» έγραψε τότε μια εφημερίδα των Πατρών.
Κατά τα άλλα, οι εκλογές του 64 ήταν η πρώτη πράξη μιας σύντομης «χαμένης άνοιξης», όπως την βάφτισε ο Στρατής Τσίρκας. Τέσσερις μήνες μετά τις εκλογές, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα ερχόταν σε σύγκρουση με τον αμερικανό Προέδρο Τζόνσον για το Κυπριακό. Δεκαεπτά μήνες αργότερα, μια συγκρουσή του με το παλάτι θα οδηγούσε στην ανατροπή του και την «αποστασία». Και τρία χρόνια μετά τον εκλογικό θρίαμβο του Κέντρου, καθώς η Ελλάδα ετοιμαζόταν να ψηφίσει ξανά, εκδηλώθηκε το στρατιωτικό πραξικόπημα, που επέβαλε δικτατορία.
Κι ίσως αυτή η κακή ανάμνηση να έκανε το σύνολο του πολιτικού κόσμου της μεταπολίτευσης να αποφεύγει, σαν από πρόληψη, να ορίζει την ημερομηνία των εκλογών τους μήνες του χειμώνα. Η πρόληψη σπάει πρώτη φορά την ερχόμενη Κυριακή. Δεν είμαστε πια προληπτικοί...