Τρία πράγματα που μου έμαθε η Μαλάλα Γιουσαφζάι

Ζώντας σε μια χώρα εν ειρήνη, με στοιχειωδώς σταθερή πολιτική σκηνή και σε υποσύνολα που επιβιώνουν πάνω από το όριο της φτώχειας, μεγαλώνουμε τα παιδιά και τους εφήβους αποκομμένα από τους περισσότερους κοινωνικούς προβληματισμούς που συνθέτουν την πολιτική σκέψη και οδηγούν στις εξελίξεις της εποχής.
ASSOCIATED PRESS

Εκτός από το χιλιοπαιγμένο πλέον, αλλά αληθινό "ένα παιδί, ένας δάσκαλος, ένα βιβλίο, ένα μολύβι, μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο" (ειδικά μετά από ένα Νόμπελ Ειρήνης).

Εκτός από αυτό που μάλλον χρειάζεται να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας: ότι τα στερεότυπα και το πρίσμα των δικών μας αξιών είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για να παραγνωρίσουμε τη δύναμη και τις προοπτικές που κρύβονται σε ανθρώπους, κοινωνίες και συστήματα που συχνά κρίνουμε ως κατώτερα.

Εκτός από αυτά, μ' έβαλε να σκεφτώ κι άλλα: καθώς διάβαζα το βιβλίο της, καθώς σκεφτόμουν τι από την ιστορία της θέλω να μοιραστώ με τους εφήβους και τα σχολεία που μ' έχουν προσκαλέσει να μιλήσω γι' αυτήν.

Τα παιδιά αξίζει να ξέρουν

Θα υπήρχε Μαλάλα αν η Μαλάλα δεν ήξερε τι συμβαίνει γύρω της;

Θα είχε νιώσει την ανάγκη η Μαλάλα Γιουσαφζάι να μιλήσει, να αντισταθεί, να επιμείνει, να σκεφτεί και να κρίνει, αν δε γνώριζε -όχι γενικά και αόριστα, αλλά με κάθε θολή και αντιφατική λεπτομέρεια- την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα της, τους παραλογισμούς της διεθνούς πολιτικής και παραπολιτικής σκηνής, την καταπίεση και τον ακραίο συντηρητισμό που απλωνόταν σε όλες τις πτυχές της ζωής του Πακιστάν;

Θα μπορούσε ένα παιδί από τη Δύση, στην πρώτη του εφηβεία, να επιδείξει αντίστοιχη κοινωνική και ακτιβίστικη δράση, αν δεν έχει ζυμωθεί (όχι ξαφνικά, στα 14 του, αλλά από τα 8 ή τα 10 του, από τότε που θυμάται τον εαυτό του να μπαινοβγαίνει στο καθιστικό, όπου οι ενήλικες συζητάνε για πολιτική) με την κριτική σκέψη και τους προβληματισμούς των γονιών και του ευρύτερου κοινωνικού περίγυρού του;

Όχι.

Ζώντας σε μια χώρα εν ειρήνη, με στοιχειωδώς σταθερή πολιτική σκηνή και σε υποσύνολα που επιβιώνουν πάνω από το όριο της φτώχειας, μεγαλώνουμε τα παιδιά και τους εφήβους αποκομμένα από τους περισσότερους κοινωνικούς προβληματισμούς που συνθέτουν την πολιτική σκέψη και οδηγούν στις εξελίξεις της εποχής. Είτε δεν ενδιαφερόμαστε εμείς, είτε είμαστε πάρα πολύ απορροφημένοι από την ατομική διάσταση της καθημερινότητας (το πρόβλημα του πώς θα πληρώσω το φροντιστήριο έναντι των προβλημάτων που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η παιδεία στην Ελλάδα) είτε προβληματιζόμαστε μια χαρά, αλλά προστατεύουμε συνειδητά τα παιδιά από μια πραγματικότητα που μας φαίνεται ζοφερή και πάντως «όχι της ηλικίας τους».

Αλλά η σημερινή τους ηλικία είναι η αυριανή τους συνείδηση.

Οι σημερινοί τους συλλογισμοί είναι οι αυριανές τους αποφάσεις.

Οι σημερινές «ασκήσεις» τους στην κριτική και αφαιρετική σκέψη είναι οι αυριανές τους ικανότητες να εντοπίζουν τα κακώς κείμενα και να αναλαμβάνουν ουσιαστική δράση για να τα βελτιώσουν.

Κι αν τα δικά μας κακώς κείμενα δε μας φαίνονται αρκετά πιεστικά, επειδή δεν περιλαμβάνουν αποκλεισμό των κοριτσιών από την εκπαίδευση και δολοφονίες διαφωνούντων, αυτό δε σημαίνει ότι αξίζει να τα μειώσουμε τόσο ώστε να μη φαντάζουν πιο σημαντικά από τον κυλιόμενο διάδρομο της άμεσης επιβίωσης.

Όλες οι φιλοδοξίες δεν είναι ίδιες

Χάρη στη δράση της και στην έκβαση της ατομικής/συλλογικής ιστορίας της, μας διαφεύγει συχνά ότι το κορίτσι ήταν (ίσως και να είναι ακόμα ή να ωρίμασε, δεν ξέρει κανείς στην αποδώ πλευρά της Ευρώπης) φιλόδοξο, ανταγωνιστικό και τελειομανές. Συγχύζεται αφόρητα όταν κάποια συμμαθήτριά της πηγαίνει καλύτερα στις εξετάσεις, εμφανίζει μια αρτηριοσκληρωτική προσκόλληση στις επιδόσεις και ενσαρκώνει τέλεια αυτό που θα λέγαμε Alpha teen. Απαλλαγμένη από το βάρος της πολιτικής κατάστασης στη χώρα της, αν μεγάλωνε σε ένα περιβάλλον χωρίς τόσο έντονους κοινωνικούς προβληματισμούς και τόσο αδιαμφισβήτητη ανάγκη ανάληψης δράσης, θα ήταν, κατά πάσα πιθανότητα, ένα εκνευριστικό σπασικλάκι με μοναδικό στόχο την καταξίωσή της στην ιατρική, τα χρηματιστηριακά ή ακόμα και την πολιτική, αποκλειστικά όμως μέσα από το πρίσμα της προσωπικής καταξίωσης και επιτυχίας.

Αλλά η φιλοδοξία είναι ουδέτερη, όπως το χρήμα και το τόφου. Ρουφάει τις ιδιότητες και απελευθερώνει τα αποτελέσματα που υπαγορεύει η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και τα ερεθίσματα που προκύπτουν από αυτήν.

Η Μαλάλα παίρνει το δυναμισμό και τη δίψα της για κάτι μεγάλο και μέσα από την ανατροφή και την πρώιμη ωρίμανσή της σε θέματα κοινωνικά, τα κάνει κάτι μεγάλο και καλό για όλους. Και τότε η φιλοδοξία της, που για τη συχνά υποκριτική «χριστιανική» κοινωνία μας και ειδικά για τις γυναίκες, αποτελεί ανάθεμα, γίνεται πολύτιμο εργαλείο, γιατί χωρίς αυτήν, με μόνη την κοινωνική της συνείδηση, πόσο μακριά θα μπορούσε να φτάσει η Μαλάλα για το σκοπό της;

Ποια είναι η ευθύνη απέναντι στα παιδιά μας;

Έπρεπε ο πατέρας της Μαλάλα να τη στρέψει, τόσο συνειδητά και επίμονα, στην πολιτική δράση που οδήγησε στην απόπειρα δολοφονίας της;

Ήταν μεγαλύτερη η ευθύνη του απέναντι στο παιδί του ή απέναντι στην κοινωνία που, ως ενήλικας, είχε επιλέξει να υπερασπιστεί και να βελτιώσει;

Ένα αντίστοιχο ερώτημα, έστω και από λιγότερο ρεαλιστική και σκληρή αφετηρία, μου προέκυψε και βλέποντας το Interstellar, όπου ο πατέρας Μάθιου Μακόναχι παλεύει με το δίλημμα του αν πρέπει να μείνει στη Γη για να προστατεύσει τα παιδιά του ή να φύγει για να σώσει ολόκληρη την ανθρωπότητα (τελοσπάντων).

Και στις δύο περιπτώσεις, η άβολη αλήθεια με την οποία αναγκάζονται τελικά να ζήσουν όλοι οι γονείς, είναι πως τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά μας δεν τις παίρνουμε με γνώμονα αποκλειστικά τη δική τους ζωή αλλά, σε μεγάλο βαθμό και με βάση την εικόνα που θέλουμε να έχουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Κι αυτό, όσο σκληρό ή εγωκεντρικό κι αν ακούγεται, ίσως είναι τελικά το πιο σημαντικό μάθημα που θα μπορούσαμε να τους δώσουμε ποτέ.

Δημοφιλή