Την Παρασκευή 10 Ιουνίου 2016, η πολιτική ζωή στη Βρετανία υπέστη ένα ισχυρό σοκ. Έπειτα από αρκετούς μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων οι δημοσκοπήσεις προμήνυαν επικράτηση της παραμονής της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο επικείμενο δημοψήφισμα, η δημοσκόπηση της εφημερίδας Independent έδινε στο Brexit ένα πρωτοφανές προβάδισμα 10 μονάδων. Η μεταστροφή της κοινής γνώμης επιβεβαιώθηκε μέσα στην επόμενη εβδομάδα, με το Brexit να παίρνει το προβάδισμα σε μια σειρά νέων μετρήσεων.
Τα νέα δεδομένα έφεραν τρόμο στις αγορές, ενώ οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί και κυβερνήσεις άρχισαν να συνειδητοποιούν την πιθανότητα εξόδου της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης από την Ένωση. Τα οικονομικά επιχειρήματα υπερ της παραμονής στην ΕΕ, στα οποία εστίασε η ρητορική της κυβέρνησης, δν φαίνεται ακόμα να καταφέρνουν να κυριαρχήσουν υπερ του φόβου των πολιτών για τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές από τη νότια και ανατολική Ευρώπη. Οι οπαδοί του Brexit κατά τη διάρκεια της εκστρατείας επένδυσαν στην εκμετάλλευση αυτού του φόβου, συνδέοντας την παραμονή στην ΕΕ με αδυναμία του κυριαρχικού δικαιώματος της Βρετανίας να ελέγξει τα σύνορα της και να μειώσει των αριθμό μεταναστών που δέχεται ετησίως.
Τι θα σήμαινε όμως πραγματικά μια έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ;
Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο τα ξημερώματα της 24ης Ιουνίου η Βρετανία και η Ευρώπη θα αντιμετώπιζαν μία από τις πιο πολύπλοκες κρίσεις στην ιστορία τους. Στη Βρετανία, ο φιλο-ευρωπαίος Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον θα δεχόταν έντονες πιέσεις για παραίτηση μετά την αποτυχία του να πείσει τους πολίτες υπερ της παραμονής στην ΕΕ. Το Συντηρητικό Κόμμα θα ξεκινούσε διαδικασίες για εκλογή ενός νέου και ευρωσκεπτικιστή αρχηγού και πιθανότατα η χώρα θα οδηγούνταν σε πρόωρες εκλογές, στην προσπάθεια εκλογής μιας Βουλής πιο φιλικής προς τη νέα ηγεσία. Η Ευρώπη θα εισερχόταν σε μία πολυετή διαδικασία αποδέσμευσης που αναμένεται να είναι δύσκολη, επίπονη και σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτη.
Η διαπραγμάτευση, ιδιαίτερα για τη νέα σχέση της Βρετανίας με την υπόλοιπη Ευρώπη, μετά το Brexit αναμένεται να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για δύο κύριους λόγους: Πρώτον, οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί θα είναι ιδιαίτερα αυστηροί στις επιλογές που θα δώσουν στην Βρετανία για συμμετοχή στην κοινή αγορά μετά την έξοδο. Η απειλή της περαιτέρω ανόδου της αντιευρωπαϊκής ακροδεξιάς στις Γερμανικές και ιδιαίτερα τις Γαλλικές προεδρικές εκλογές το 2017 θα είναι κίνητρο για την ΕΕ να δείξει ότι η έξοδος έχει οικονομικό τίμημα. Δεύτερον, πιθανές λύσεις σαν τη συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο με χώρες σαν τη Νορβηγία δεν θα μπορούν να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν στους οπαδούς του Brexit. Η Νορβηγία δεν είναι στην ΕΕ αλλά αναγκάζεται να υπακούει όλους τους νόμους και τις ρυθμίσεις της Ένωσης, να πληρώνει ετησίως ισάξια ποσά με τα ενεργά μέλη στο κοινό ταμείο και να αποδέχεται την ελεύθερη μετακίνηση των πληθυσμών, με αντάλλαγμα την συμμετοχή της στην κοινή αγορά. Από την άλλη, μια πλήρης αποκοπή από το Ευρωπαϊκό πλαίσιο και την κοινή αγορά θα ήταν καταστροφική για τις βρετανικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα το χρηματοπιστωτικό τομέα.
Η όλη αβεβαιότητα θα φέρει έντονη πολιτική αστάθεια και ύφεση. Μακροπρόθεσμα, το πιθανότερο είναι να υιοθετηθεί μία μορφή ατελούς συμμετοχής στην κοινή αγορά, με ελάχιστη δυνατότητα επιρροής επί των κανόνων. Η επιρροή δε της Βρετανίας σε διεθνή ζητήματα θα μειωθεί αισθητά.
Οι επιπτώσεις για την Ευρώπη
Ένα ενδεχόμενο Brexit θα είναι το μεγαλύτερο πλήγμα στην πορεία της συνεννόησης και ειρηνικής συνεργασίας μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών, όπως αυτή προέκυψε στο 2ο μισό του 20ού αιώνα. Οι προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών για συνεργασία στην αντιμετώπιση διακρατικών ζητημάτων όπως η κλιματική αλλαγή, η τρομοκρατία, το προσφυγικό και ο αφορολόγητος πλούτος θα πάνε αρκετές δεκαετίες πίσω. Οι ακριβείς αλυσιδωτές αντιδράσεις είναι αδύνατον να προβλεφθούν, όμως είναι σίγουρο ότι το Brexit οδηγεί σε μία Ευρώπη λιγότερο ισχυρή.
Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι το Brexit θα είναι η πρώτη σημαντική έκφραση του κύματος αντίδρασης που φουντώνει στον δυτικό κόσμο απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, τη μετανάστευση και τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ. Ο Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, η Μαρί Λεπέν στην Γαλλία και οι οπαδοί του Brexit είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα μίας τάσης ανόδου λαϊκιστών πολιτικών που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στα φτωχά και μεσαία κοινωνικά στρώματα. Ο δυτικός κόσμος έρχεται αντιμέτωπος με το γεγονός ότι οι τρεις τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα η οικονομική κρίση του '08 δημιούργησαν μεγάλες οικονομικές ανισότητες και προκάλεσαν συμπίεση των χαμηλότερων εισοδημάτων, οδηγώντας μεγάλο τμήμα του πληθυσμού σε πολιτικές λύσεις που φέρνουν αναμνήσεις της ανόδου του φασισμού την δεκαετία του 1930.
Το Brexit παραμένει μια πιθανότητα. Οι αναλυτές διατηρούν ακόμη μια ελαφρά αισιοδοξία ότι στην κάλπη οι ψηφοφόροι θα επιλέξουν την ασφαλή επιλογή της παραμονής, υπάρχει όμως έντονη αίσθηση ότι το αποτέλεσμα είναι πλέον απρόβλεπτο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η απόφαση των πολιτών θα έχει επιπτώσεις που ξεπερνούν τα σύνορα της Μεγάλης Βρετανίας.