«Τι κάνεις εκεί; Χτίζεις στη χαράδρα; Θα πέσει το νερό στο δικό μας χωράφι!»
Η φράση αυτή θα μπορούσε να είναι σύγχρονη, αλλά είναι περίπου δυόμιση χιλιάδων χρόνων. Είναι από ένα δικανικό λόγο του Δημοσθένη («Πρὸς Καλλικλέα Περὶ Χωρίου Βλάβης»). Σε έναν τόπο πυκνοκατοικημένο, κάποιοι πάντα θα προσπαθούν να αξιοποιήσουν κάθε σπιθαμή γης, χτίζοντας ακόμα και σε χαράδρες.
Με την ανοικοδόμηση της σύγχρονης Ελλάδας, αυτό συνέβη αναρίθμητες φορές. Σε συνδυασμό με την έλλειψη πολεοδομικού σχεδιασμού, νομικού πλαισίου, αλλά και πολλές φορές την μη εφαρμογή του, κοίτες ποταμών και χειμάρρων χτίστηκαν ανεξέλεγκτα. Κατά συνέπεια, σε κάθε δυνατή βροχή προκαλούνται διάφορες καταστροφές σε υποδομές και σπίτια, χρειάζεται η επέμβαση της πυροσβεστικής, και σε ακραίες περιπτώσεις θρηνούμε θύματα. Την αισχρή τριτοκοσμική αυτή κατάσταση συμπληρώνει και η νομιμοποίηση αυθαιρέτων κτισμένων σε κοίτες χειμάρρων που δεν θα έπρεπε να είχε γίνει, παγιώνοντας την κατάσταση, και δυσχεραίνοντας κάθε προτεινόμενη λύση.
Αν υπήρχε σωστός πολεοδομικός σχεδιασμός και εφαρμοζόταν πριν την ανοικοδόμηση, δεν θα είχαμε φτάσει σε αυτήν την κατάσταση. Επομένως μια προφανής λύση για να αποτραπούν αυτά τα φαινόμενα στο μέλλον είναι αυτό να εφαρμοστεί και να τηρηθεί αυστηρότατα.
Τι γίνεται όμως με τα υπάρχοντα κτίσματα;
Η επιβολή ποινών στους παραβάτες (όπου μπορούν να βρεθούν, γιατί πολλές παρανομίες έγιναν πριν από δεκαετίες) δεν θα δώσει λύση, παρά μόνο θα χρησιμεύσει προς παραδειγματισμό όσων μπουν σε παρόμοιο πειρασμό στο μέλλον.
Η αποκατάσταση των χειμάρρων με γκρέμισμα των κτισμάτων χρειάζεται αποζημίωση των ιδιοκτητών (πολλοί από τους οποίους δεν συμμετείχαν στην παράνομη δόμηση, και αγόρασαν νόμιμα το ακίνητο). Η αποζημίωση χρειάζεται κονδύλια που το κράτος δεν διαθέτει. Θα μπορούσαν όμως να μπουν τα θεμέλια για μια μακροπρόθεσμη λύση. Γιατί αν δεν ξεκινήσει κάτι από τώρα, όπως οι παλιότεροι θυμόμαστε την ίδια ακριβώς κατάσταση και πριν 40-50 χρόνια, έτσι και 40 χρόνια από τώρα τα πράγματα δεν θα έχουν αλλάξει.
Ας πάρουμε μια τυπική περίπτωση, το λεκανοπέδιο Αττικής. Πρώτα πρέπει να εκπονηθεί μελέτη για την αποκατάσταση των χειμάρρων. Ας υποθέσουμε ότι 2% των κτισμάτων είναι μέσα σε κοίτες χειμάρρων, και πρέπει να κατεδαφιστούν. Το δίκαιο είναι το κόστος να το επωμισθεί όλο το λεκανοπέδιο, γιατί τα οφέλη θα είναι κοινά (διευκόλυνση κυκλοφορίας, μείωση φθορών, αλλά και αποκατάσταση περιβάλλοντος με δυνατότητες για περισσότερους ανοιχτούς χώρους και πράσινο). Αν υποθέσουμε ότι ο ορίζοντας αποκατάστασης είναι 40 χρόνια και η μέση αξία των κτισμάτων που ανήκουν στο 98% ή στο 2% είναι η ίδια, αυτό σημαίνει ότι το ετήσιο κόστος της αποζημίωσης είναι 0,025% επί της αξίας κάθε ακινήτου. Σε ένα ακίνητο αξίας 75.000 ευρώ, αυτό ισοδυναμεί με 37.5 ευρώ/έτος για κάθε ιδιοκτήτη του λεκανοπεδίου.
Τα έσοδα από την Εισφορά Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης (ΕΠΑ) θα πηγαίνουν σε ένα ταμείο που θα κατοχυρωθεί νομικά, έτσι ώστε οι πόροι του να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κανένα άλλο σκοπό. Είναι αναμενόμενο ότι και σε άλλες περιοχές της χώρας θα χρειάζεται παρόμοια αποκατάσταση, οπότε η εισφορά και αποζημίωση πρέπει να περιοριστεί στην κάθε περιοχή, όπου θα γίνει συγκεκριμένη μελέτη.
Η δημιουργία αυτού του ταμείου θα μπορούσε να μην είναι αναγκαία. Αν το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ήταν μικρότερο, θα μπορούσε η κυβέρνηση να δανειστεί και να ολοκληρώσει το έργο στο άμεσο μέλλον (όπως π.χ. μια οικογένεια δεν χρειάζεται να αποταμιεύει 20 χρόνια για να πάρει σπίτι, αλλά παίρνει δάνειο το οποίο αποπληρώνει σε 20 χρόνια). Δυστυχώς όμως, όταν το δημόσιο χρέος ήταν μικρότερο και οι κυβερνήσεις δανείζονταν, μεγάλο μέρος των δανείων πήγαινε σε κατανάλωση.
Σίγουρα θα υπάρξουν φωνές όπως «σε 40 χρόνια, ποιος ζει ποιος πεθαίνει», ή «ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι». Οι παλιότεροι όμως σας διαβεβαιώνουμε ότι αν δεν γίνει κάτι τώρα, τα 40 χρόνια θα περάσουν όπως πέρασαν τα προηγούμενα 40, και η τωρινή νέα γενιά θα θυμάται το 2057 την καταστροφή και τους νεκρούς στη Μάνδρα το 2017 και θα κουνάει το κεφάλι της που 40 χρόνια δεν έγινε τίποτα.
Η πρότασή μας στοχεύει σε ένα από τα πολλά προβλήματα του τόπου μας. Δεν θα έχει άμεσα αποτελέσματα. Θα δείξει όμως ότι υπάρχει κυβέρνηση που δεν την ενδιαφέρει μόνο το άμεσο κέρδος πριν τις επόμενες εκλογές, και ότι έχει μακροπρόθεσμο όραμα για την Ελλάδα. Και σε τελική ανάλυση, όπως ο Θεμιστοκλής πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας έπεισε τους Αθηναίους να ναυπηγήσουν τριήρεις με τα έσοδα από τα μεταλλεία του Λαυρίου, ή ο Περικλής έφτιαξε τον Παρθενώνα, την επόμενη φορά που θα πηγαίνει καλά η οικονομία, καλό θα είναι να φτιάχνουμε και κάτι που θα μείνει στις επόμενες γενιές.