Η τέλεια δικτατορία θα έχει την εμφάνιση της δημοκρατίας.
Μια φυλακή χωρίς τοίχους στην οποία οι κρατούμενοι
AdvertisementAdvertisementδεν θα ονειρεύονται να δραπετεύσουν. Ένα σύστημα δουλείας
όπου χάρη στην κατανάλωση και τη διασκέδαση,
οι δούλοι θα αγαπήσουν τη δουλεία τους.
Άλντους Χάξλεϋ
Οι επικριτές του προέδρου Τραμπ τον κατηγορούν συχνά ότι τρέφει αυταρχικές φιλοδοξίες, προειδοποιώντας ότι οι ΗΠΑ ολισθαίνουν προς την απολυταρχία, ένα σύστημα στο οποίο ένας ηγέτης κατέχει ανεξέλεγκτη εξουσία. Άλλοι αντιτείνουν ότι ο χαρακτηρισμός του Τραμπ ως απολυτάρχη είναι ανησυχητικός, αφού δεν έχει αναστείλει το Σύνταγμα, δεν έχει αναγκάσει μαθητές να απομνημονεύσουν τα ρητά του ή δεν έχει εκτελέσει τους αντιπάλους του, όπως έκαναν κάποτε δικτάτορες όπως ο Πινοσέτ, ο Μάο Τσε Τουνγκ και ο Σαντάμ Χουσεΐν.
Μόνο που οι σύγχρονοι απολυτάρχες δεν μοιάζουν πάντα με τους προκατόχους τους˙ αντίθετα, προβάλλουν μια γυαλισμένη εικόνα, αποφεύγουν την απροκάλυπτη βία, μιλούν τη γλώσσα της δημοκρατίας, φορούν κοστούμια, διεξάγουν εκλογές και μιλούν για τη βούληση του λαού. Αντί να τρομοκρατούν τους πολίτες, πολλοί χρησιμοποιούν τον έλεγχο και την ανταλλαγή μηνυμάτων στα μέσα ενημέρωσης για να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη και να προωθήσουν εθνικιστικές αφηγήσεις. Γι’ αυτό και πολλοί αποκτούν εξουσία όχι μέσω στρατιωτικών πραξικοπημάτων αλλά στην κάλπη.
Ο όρος «εκλογικός αυταρχισμός» περιγράφει καθεστώτα που διεξάγουν εκλογές χωρίς πραγματικό ανταγωνισμό, ενώ ο όρος «ανταγωνιστικός αυταρχισμός» αφορά συστήματα στα οποία υπάρχουν κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά οι ηγέτες τα υπονομεύουν μέσω λογοκρισίας, εκλογικής απάτης ή νομικής χειραγώγησης. Πέραν αυτών, υφίσταται μια ευρύτερη στρατηγική που χρησιμοποιούν οι σύγχρονοι αυταρχικοί προκειμένου να αποκτήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία, η οποία καλείται ως «πληροφοριακή αυταρχικότητα», όπου οι ηγέτες δεν βασίζονται στη βίαιη καταστολή, αλλά δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι είναι ικανοί, δημοκρατικοί υπερασπιστές του έθνους, προστατεύοντάς το από ξένες απειλές ή εσωτερικούς εχθρούς που επιδιώκουν να υπονομεύσουν τον πολιτισμό του ή να κλέψουν τον πλούτο του.
Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Ορμπάν αποτελεί παράδειγμα αυτής της προσέγγισης: έχει διατηρήσει τις επίσημες δομές της δημοκρατίας – δικαστήρια, κοινοβούλιο και τακτικές εκλογές – αλλά τις έχει συστηματικά αδειάσει˙ συγκεκριμένα, γέμισε το συνταγματικό δικαστήριο της Ουγγαρίας, το οποίο εξετάζει τους νόμους για τη συνταγματικότητά του, με πιστούς οπαδούς, ανάγκασε δικαστές να αποχωρήσουν επιβάλλοντας χαμηλότερη ηλικία συνταξιοδότησης, ξαναέγραψε το σύνταγμα για να περιορίσει τον δικαστικό έλεγχο των πράξεών του, ενίσχυσε τον κυβερνητικό έλεγχο στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Για να ενισχύσει την εικόνα του, ο Ορμπάν διοχέτευσε κρατικά διαφημιστικά κεφάλαια σε φιλικά ειδησεογραφικά πρακτορεία.
Ωστόσο, ο Ορμπάν έχει ως επί το πλείστον αποφύγει τη βία. Οι δημοσιογράφοι παρενοχλούνται αντί να φυλακίζονται ή να δολοφονούνται. Οι επικριτές δυσφημούνται για τις πεποιθήσεις τους, αλλά δεν βασανίζονται, ούτε εξαφανίζονται. Η απήχησή του βασίζεται σε μια αφήγηση που λέει ότι η Ουγγαρία βρίσκεται υπό πολιορκία – από μετανάστες, φιλελεύθερες ελίτ και ξένες επιρροές – και ότι μόνο αυτός μπορεί να υπερασπιστεί την κυριαρχία και τη χριστιανική της ταυτότητα.
Τις τελευταίες δεκαετίες, παραλλαγές της δικτατορίας έχουν εμφανιστεί στη Σιγκαπούρη, τη Μαλαισία, το Καζακστάν, τη Ρωσία, τον Ισημερινό και τη Βενεζουέλα. Ηγέτες όπως ο Τσάβες, εδραίωσαν την εξουσία και περιθωριοποίησαν την αντιπολίτευση με ελάχιστη βία. Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν αυτήν την τάση: η παγκόσμια συχνότητα πολιτικών δολοφονιών και φυλακίσεων από αυταρχικούς ηγέτες μειώθηκε σημαντικά από τη δεκαετία του 1980 έως τη δεκαετία του 2010. Γιατί; Διότι σε έναν διασυνδεδεμένο κόσμο, η απροκάλυπτη καταστολή έχει κόστος. Οι επιθέσεις σε δημοσιογράφους και αντιφρονούντες μπορούν να ωθήσουν ξένες κυβερνήσεις να επιβάλουν οικονομικές κυρώσεις και να αποθαρρύνουν τις διεθνείς εταιρείες από το να επενδύσουν. Ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης κινδυνεύει να καταπνίξει την επιστημονική και τεχνολογική καινοτομία, κάτι που χρειάζονται ακόμη και οι αυταρχικοί ηγέτες στις σύγχρονες οικονομίες οι οποίες βασίζονται στη γνώση.
Όμως, όταν ξεσπούν κρίσεις, ακόμη και οι αυταρχικοί δικτάτορες συχνά επιστρέφουν σε πιο παραδοσιακές τακτικές. Ο Πούτιν της Ρωσίας έχει καταπολεμήσει βίαια τους διαδηλωτές και έχει φυλακίσει ηγέτες της αντιπολίτευσης. Ορισμένες από τις τακτικές του Τραμπ μοιάζουν με αυτές των πληροφοριακών αυταρχικών: έχει επιτεθεί στον Τύπο, έχει αψηφήσει δικαστικές αποφάσεις και έχει πιέσει πανεπιστήμια να περιορίσουν την ακαδημαϊκή ανεξαρτησία και τις διεθνείς εισαγωγές. Ο θαυμασμός του για ισχυρούς άνδρες (όπως ο Πούτιν) , προκαλεί ανησυχία, ταυτόχρονα, δυσφημεί συστηματικά δημοκρατικούς συμμάχους και διεθνείς θεσμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη και το ΝΑΤΟ. Λένε ότι η δημοκρατία εξαρτάται από την αυτοσυγκράτηση των πολιτικών.
Αλλά ένα σύστημα που επιβιώνει μόνο εάν οι ηγέτες επιλέξουν να σεβαστούν τα όριά του δεν είναι καθόλου ένα σύστημα. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι αν ο Τύπος, η δικαιοσύνη, οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, οι επαγγελματικές ενώσεις, οι εκκλησίες, τα συνδικάτα, τα πανεπιστήμια και οι πολίτες έχουν τη δύναμη και τη βούληση να θεωρούν τους ηγέτες υπόλογους. Πλούσιες δημοκρατίες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης επωφελούνται από ισχυρούς θεσμούς όπως εφημερίδες, πανεπιστήμια, δικαστήρια και ομάδες υπεράσπισης που λειτουργούν ως έλεγχοι στην κυβέρνηση. Τέτοιοι θεσμοί εξηγούν γιατί λαϊκιστές όπως ο Μπερλουσκόνι της Ιταλίας ή ο Νετανιάχου του Ισραήλ, αν και κατηγορούνται ότι παραβιάζουν τους εκλογικούς κανόνες και απειλούν την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, δεν έχουν διαλύσει πλήρως τη δημοκρατία στις χώρες τους.
Στις ΗΠΑ, τα θεσμικά θεμέλια της δημοκρατίας είναι παλαιότερα, βαθύτερα και πιο αποκεντρωμένα από αυτά πολλών νεότερων δημοκρατιών: οπότε ίσως η ομοσπονδιακή της δομή, με επικαλυπτόμενες δικαιοδοσίες και πολλαπλά σημεία βέτο, να δυσκολεύει την κυριαρχία οποιουδήποτε ηγέτη. Άραγε, πολιτική είναι η τέχνη να σε υπηρετούν οι άνθρωποι ενώ τους κάνεις να πιστεύουν ότι τους υπηρετείς εσύ;
