array(0) {
}
                            

Γράφει ο Γιώργος Ατσαλάκης, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων

*

Οι Κινέζοι πριν καν υπογραφεί η ειρηνευτική συμφωνία στην Μέση Ανατολή, επέβαλαν νέους ελέγχους εξαγωγών για τα ορυκτά σπάνιων γαιών και έχουν σταματήσει να αγοράζουν σόγια από τις ΗΠΑ. Όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσαν την αντίδραση των ΗΠΑ με την ανακοίνωση για 100% δασμούς στα προϊόντα που εισάγονται από την Κίνα από την 1 Νοεμβρίου.

Οι επιπτώσεις για τις ΗΠΑ. Πριν έξι μήνες η Κίνα έκανε μια παρόμοια κίνηση σε ό,τι αφορά μαγνήτες σπάνιων γαιών και τους τελευταίους έξι μήνες οι ΗΠΑ, μετά από διαπραγματεύσεις είχαν αρκετή επιτυχία στο να διασφαλίσουν, τη συνηθισμένη ροή αυτών των μαγνητών. Κατάφεραν να έχουνε μια εκεχειρία, μια εύθραυστη εκεχειρία με την Κίνα όσον αφορά τους δασμούς. Παρόλο που η Κίνα επιδιώκει να αποκτήσει κυριαρχία στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού της τεχνολογίας,  αυτή είναι μια κίνηση που είχαν έτοιμη πολύ καιρό και υπέθεσαν ότι ήταν κατάλληλη στιγμή να την αναπτύξουν πριν από τη συνάντηση Τραμπ -Σι.

Οι αγορές τρομοκρατήθηκαν την περασμένη Παρασκευή καθώς υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις, αγρότες που παράγουν τη σόγια, και πολλά αγαθά που εξαρτώνται από την Κίνα και τις καθιερωμένες εμπορικές συμφωνίες. Εδώ προκύπτει το ερώτημα ποιος έχει την δύναμη διαπραγμάτευσης.  Είναι τα ορυκτά σπάνιων γαιών το κρίσιμο σημείο ή η ικανότητά των ΗΠΑ να πουλάνε ή να μην πουλάνε τσιπ και τεχνολογία στην Κίνα;
Η κινεζική οικονομία στηρίζεται στην ιδέα ότι μπορούν να συνεχίσουν να παράγουν και να εξάγουν τεράστιες ποσότητες υπερ-παραγωγής και να τις στέλνουν στις ξένες αγορές. Οι ΗΠΑ είναι ο πρώτος καταναλωτής, ο πρώτος  εισαγωγέας έχοντας το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτό είναι μια τεράστια ισχύ διαπραγμάτευσης και στην πραγματικότητα γι’ αυτό η Κίνα ήρθε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τον περασμένο Μάιο, όταν ΗΠΑ είχαν επιβάλει και πάλι πολύ υψηλούς δασμούς στην Κίνα. Προφανώς κάτι παρόμοιο θα συμβεί πριν την 1^η Νοεμβρίου.

Οι επιπτώσεις για την ΕΕ: Τον Οκτώβριο του 2025 Η Κίνα επέκτεινε και αυστηροποίησε τους ελέγχους εξαγωγών για σπάνιες γαίες και προϊόντα επεξεργασίας  και προς την ΕΕ. Αυτή η κίνηση δεν ήταν μια άμεση και καθολική απαγόρευση. Ήταν όμως μια μεταβολή ποιοτική και ποσοτική, καθώς αδειοδότηση ανά τελική χρήση, ιχνηλασιμότητα μέχρι «ίχνη» κινεζικού περιεχομένου και αυστηροί όροι που μετατρέπουν ροές εφοδιασμού σε διακριτικά ελεγχόμενα αγαθά. Για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και για τις ευρωπαϊκές εφοδιαστικές αλυσίδες, οι επιπτώσεις είναι άμεσες, πολλαπλασιαστικές και σε ορισμένες περιπτώσεις κρίσιμες για προϊόντα αιχμής όπως ηλεκτρικά οχήματα, αιολικά και αμυντικός εξοπλισμός.

Από 9–10 οκτωβρίου 2025, οι νέοι έλεγχοι προσέθεσαν επιπλέον κατηγορίες σπανίων γαιών (Holmium, Erbium, Έρβιο, Thulium, Europium, Ytterbium) και εισήγαγαν ρητή απαίτηση για άδεια εξαγωγής με βάση την τελική χρήση. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και εξαρτήματα που περιέχουν «ίχνη» κινεζικής προέλευσης — π.χ. μαγνήτες επεξεργασίας σε υποσυστήματα — μπορούν να απαιτούν έγκριση. Ταυτόχρονα, τα στοιχεία αγοράς έδειξαν ήδη πτώση κινεζικών εξαγωγών το Σεπτέμβριο 2025, ένδειξη πως οι άδειες και οι ροές είχαν αρχίσει να περιορίζονται. Τα μέτρα «κουμπώνουν» πάνω στους ελέγχους της άνοιξης 2025 (που στόχευσαν 7 σπάνιες γαίες και μαγνήτες), αυξάνοντας την εμβέλεια του ελέγχου σε μεγαλύτερο μέρος της αλυσίδας αξίας. Οι επιπτώσεις δεν είναι ομοιόμορφες,  ο κεντρικός επηρεασμός βρίσκεται στα εξής σημεία:

• Ηλεκτρικά οχήματα & κινητήρες υψηλής απόδοσης: Οι ndfeb μαγνήτες με προσθήκη dysprosium/terbium (dy/tb) απαιτούν βαριές σπάνιες γαίες για να λειτουργήσουν σε υψηλές θερμοκρασίες. Η Ευρώπη έχει περιορισμένη παραγωγική δυναμικότητα στον διαχωρισμό και στην παραγωγή αυτών των βαρέων στοιχείων — και η Κίνα κυριαρχεί σε αυτό το στάδιο της αλυσίδας.
• Αιολικά συστήματα direct-drive και αμυντικά συστήματα: Οι μόνιμοι μαγνήτες υψηλής απόδοσης είναι κρίσιμοι. Καθυστερήσεις ή αύξηση κόστους σε μαγνήτες σημαίνουν υψηλότερο κόστος στα υποσυστήματα ή καθυστερήσεις στις εγκατάσταση των εξοπλισμών.
• Ηλεκτρονικός & βιομηχανικός εξοπλισμός: Εφαρμογές sputtering, ειδικά εξαρτήματα παραγωγής ημιαγωγών και κρίσιμα όργανα, εμπίπτουν πλέον ρητά στους ελέγχους, ενώ πολύπλοκα υποσυστήματα με μικρό «ίχνος» κινεζικού περιεχομένου χρειάζονται περισσότερη τεκμηρίωση.

Εκεί όπου η Κίνα κατέχει τον πλεονέκτημα,  είναι ο διαχωρισμός των βαρέων σπάνιων γαιών,  μια διεργασία κεφαλαιουχική, ρυπογόνα και προς το παρόν συγκεντρωμένη κυρίως στην Κίνα. Η ΕΕ έχει ήδη εργαλεία και σχέδια που μειώνουν τον μεσο-μακροπρόθεσμο κίνδυνο, αλλά δεν δίνουν άμεση λύση:

• Crma (critical raw materials act): Στόχος για εγχώρια εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση, στήριξη διαφοροποίησης προμηθευτών. Ωστόσο οι υποδομές χρειάζονται μήνες/χρόνια μέχρι να παράγουν σε κλίμακα.
• Πρωτοβουλίες και νέοι παίκτες: Μονάδες όπως η neo performance (narva, Εσθονία), ree tec (Νορβηγία), pensana (Βρετανία) δημιουργούν παραγωγική δυναμικότητα. Είναι σημαντικές, αλλά ακόμα περιορισμένες — και ειδικά οι βαριές σπάνιες γαίες (dy/tb) παραμένουν σπάνιες έξω από την Κίνα.
• Συνεργασίες ΕΕ-ΗΠΑ: Κοινές επενδύσεις και υποστήριξη για κρίσιμα έργα μπορούν να επιταχύνουν την ανάκτηση βιομηχανικής ικανότητας, όμως απαιτούν πολιτική συνέχεια και κεφάλαια.

Συμπερασματικά, η ΕΕ έχει «χτίσει» το πλαίσιο αλλά όχι την πλήρη αυτοδυναμία. Σε βραχύ ορίζοντα (6–12 μήνες) αναμένονται:

• Αυξήσεις lead-times 20–40% για κράματα και μαγνήτες υψηλής θερμοκρασίας, ειδικά όταν απαιτούν dy/tb. Αυτό θα προκαλέσει συγκράτηση παραγωγής, εκκρεμότητες παραγγελιών και μετακύλιση κόστους στους τελικούς καταναλωτές (τιμές evs, κόστος αιολικών έργων).
• Μετατόπιση προμηθεύσεων προς Ιαπωνία, ΗΠΑ, Βρετανία και ευρωπαϊκές μονάδες — όμως ο κρίσιμος διαχωρισμός βαρέων σπάνιων γαιών παραμένει «σφιχτός» παγκοσμίως.
• Πολιτική αβεβαιότητα: Η Κίνα παρουσιάζει τα μέτρα ως στοχευμένα και νόμιμα, αλλά η διακριτική ευχέρεια στην αδειοδότηση δημιουργεί αστάθεια — επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν αιτήματα αιτιολόγησης end-use, καθυστερήσεις και πιθανές «πολιτικές» αποφάσεις.

Ενώ σε 12–18 μήνες οι εγχώριες ευρωπαϊκές επενδύσεις θα αρχίσουν να παράγουν κάποια αποσυμπίεση, η πλήρης ανεξαρτητοποίηση θα χρειαστεί περισσότερο χρόνο. Οι Επιχειρήσεις πρέπει να κινηθούν άμεσα με στόχο να μειώσουν έκθεση και χρόνο αντίδρασης:

1. Χαρτογράφηση των σπάνιων υλικών : Μέχρι επίπεδο κράματος/μαγνήτη, εντοπισμός όλων των τεμαχίων με ndfeb και αντίστοιχα dy/tb. Καταγραφή cpc/taric codes και χώρας προέλευσης/επεξεργασίας.
2. Εξασφάλιση διπλών πηγών: Κλείδωμα slots σε προσφορές από narva/neo, Ιαπωνία, ΗΠΑ,  ακόμη και μικρές ποσότητες για 2026–27.
3. Εναλλακτικά σχέδια κινητήρων: Όπου είναι τεχνικά αποδεκτό, σχεδιασμός για ferrite ή induction trims ώστε να μειωθεί έκθεση σε dy/tb.
4. Ανακύκλωση και επιστροφές πιλοτικά: Άμεσες συμφωνίες για ανάκτηση μαγνητών από end-of-life στόλους/ανταλλακτικά — επιδότηση μέσω crma.
5. Trade compliance & documentation: Προετοιμασία end-user declarations, τεχνικών δελτίων, πιστοποιήσεων μη κινεζικής προέλευσης.
6. Αποθέματα ασφαλείας & χρηματοοικονομικά εργαλεία: Αύξηση αποθεμάτων ασφαλείας (3–6 μηνών για κρίσιμα ανταλλακτικά), χρήση hedging και επαναδιαπραγμάτευση προμηθειών για ευελιξία τιμολόγησης.

Για την Ελλάδα / νοτιοανατολική ευρώπη, η ελληνική βιομηχανία και τα λιμάνια (π.χ. πειραιάς) επιβαρύνονται κυρίως έμμεσα:

• Λιμάνια & logistics: Πιθανές μετατοπίσεις δρομολογίων, πρόσθετοι τελωνειακοί έλεγχοι για εξαρτήματα που περιέχουν μαγνήτες, ανάγκη για καλύτερη τεκμηρίωση προέλευσης.
• ΜΜΕ & βιομηχανική συντήρηση: Επιχειρήσεις που εξαρτώνται από εξαρτήματα με μαγνήτες (ανελκυστήρες, ρομποτικά, cnc) πρέπει να διατηρήσουν αποθέματα ασφαλείας  και να αναζητήσουν εναλλακτικούς προμηθευτές.
• Ακαδημαϊκά/ερευνητικά κέντρα: Ευκαιρία για συνεργασίες σε έργα ανακύκλωσης και υποκατάστασης, χρηματοδοτούμενα από εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τις παρακάτω επιπτώσεις:

• Βραχυπρόθεσμα: Καθυστερήσεις και αύξηση κόστους σε μαγνήτες υψηλής απόδοσης είναι το πιο πιθανό σενάριο. Τα ηλεκτρικά οχήματα, τα αιολικά και αμυντικά υποσυστήματα θα δεχθούν την πρώτη πίεση.
• Μεσοπρόθεσμα: Η ΕΕ «χτίζει» δυναμικό με narva, reetec, pensana κ.ά., αλλά απαιτούνται κλειδώματα συμβολαίων, στρατηγικές ανακύκλωσης και σχεδιαστικές εναλλακτικές.
• Στρατηγικά: Ο crma δίνει πολιτική κατεύθυνση αλλά δεν λύει ξαφνικά το πρόβλημα. Η αποτελεσματική διαχείριση ρίσκου θα κριθεί από την τεκμηρίωση προέλευσης, την ταχεία διαφοροποίηση προμηθευτών και τα πιλοτικά προγράμματα ανάκτησης.

Η νέα φάση ελέγχων της Κίνας είναι ένα σαφές μήνυμα: οι κρίσιμες πρώτες ύλες και τα υλικά τεχνολογίας είναι πλέον εργαλεία γεωπολιτικής ισχύος για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η απάντηση πρέπει να είναι ταυτόχρονα τεχνική (αναπροσαρμογή σχεδίων, ανακύκλωση), επιχειρησιακή (διπλές πηγές, αποθέματα ασφαλείας) και πολιτική (επιτάχυνση crma, διεθνείς συνεργασίες). Η ΕΕ που δεν έχει την διαπραγματευτική δύναμη των ΗΠΑ ή δεν θέλει να την χρησιμοποιήσει, θα  πρέπει με ένα συντονισμένο μίγμα βραχυπρόθεσμων μέτρων και μακροπρόθεσμων επενδύσεων να μπορέσει η ευρωπαϊκή βιομηχανία να μειώσει την ευπάθεια και να διασφαλίσει την ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον.