Η Δημοκρατία δεν απειλείται σήμερα από τανκς ή πραξικοπήματα. Απειλείται από ένα νέο είδος αόρατης εξουσίας, πιο ύπουλης, πιο ήσυχης, και ίσως πιο αναπόφευκτης: την τεχνολογική ταχύτητα. Ένα θεωρητικό πλεονέκτημα, η ταχύτητα της πληροφορίας και η δυνατότητα άμεσης ενημέρωσης, έχει εξελιχθεί σε ανασταλτικό παράγοντα, ενώ ξεκίνησε ως υπόσχεση ελευθερίας και διαφάνειας.
Οι σύγχρονες εκπλήξεις στην πολιτική ζωή δεν είναι απόρροια τυχαίων γεγονότων, αλλά αποτελέσματα μιας βαθιάς τεχνολογικής και κοινωνικής μετάβασης. Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση έχουν ήδη μετασχηματίσει το εργατικό δυναμικό, καταργώντας ρόλους και δημιουργώντας νέες μορφές εργασίας που στηρίζονται στα δεδομένα και στους αλγορίθμους. Η ψηφιακή υποδομή και τα δεδομένα αποτελούν πλέον τη “νέα ενέργεια” της εποχής.
Οι θεσμοί, οι νόμοι, η ίδια η πολιτική σκέψη δεν εξελίσσονται πια με τον ρυθμό που εξελίσσεται ο κόσμος. Κι αυτό το χάσμα δημιουργεί το πραγματικό “σοκ” της εποχής μας.
Η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση δεν αλλάζουν απλώς τον τρόπο που εργαζόμαστε. Αλλάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αντιλαμβανόμαστε και συμμετέχουμε στη δημόσια ζωή. Έχουμε φθάσει στο επικίνδυνο σημείο οι αλγόριθμοι να ρυθμίζουν ποια είδηση βλέπουμε, ποιον εμπιστευόμαστε ή πώς συγκροτούμε άποψη. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; H ελευθερία του πολίτη παύει να είναι αυτονόητη. Δεν περιορίζεται από αυταρχικά καθεστώτα, αλλά από την αόρατη λογική των δεδομένων. Ή απλά τα ίδια τα αυταρχικά καθεστώτα χρησιμοποιούν τα δεδομένα ώστε να διαμορφώσουν το επίπεδο ελευθερίας.
Η Δημοκρατία, για να λειτουργήσει, χρειάζεται τρεις βασικές προϋποθέσεις: χρόνο, γνώση και εμπιστοσύνη. Η τεχνολογία αφαιρεί και τι τρεις. Μας στερεί τον χρόνο να σκεφτούμε, μάς πλημμυρίζει με πληροφορίες χωρίς γνώση και διαβρώνει την εμπιστοσύνη μέσα από αμφιλεγόμενη «διαφάνεια». Μια στη βάση της ευλογία γίνεται κατάρα. Το αποτέλεσμα είναι μια κοινωνία κουρασμένη, ανυπόμονη και ευάλωτη στη δημαγωγία. Τα παραδείγματα πλέον είναι πάρα πολλά στην παγκόσμια κοινότητα.
Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση δεν είναι ουδέτερη. Κάθε τεχνολογικό σύστημα ενσωματώνει αξίες: ποιος έχει πρόσβαση, ποιος ελέγχει, ποιος ωφελείται. Η τεχνητή νοημοσύνη, αν παραμείνει συγκεντρωμένη στα χέρια λίγων εταιρειών και κυβερνήσεων, θα μετατραπεί στο ισχυρότερο εργαλείο πολιτικής εξουσίας που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος. Δεν θα αποφασίζει μόνο για το ποιοι είμαστε, αλλά για το ποιοι μπορούμε να γίνουμε.
Και ενώ συζητούμε για τον κίνδυνο των ρομπότ, ο πραγματικός κίνδυνος είναι ο τεχνολογικός κυνισμός. Η ιδέα ότι “όλα προχωρούν έτσι κι αλλιώς” και πως “δεν αλλάζει τίποτα”. Η σύμπλευση του “ωχαδελφισμού” με την ψευδαίσθηση της “σταθερότητας” και της “ασφάλειας”. Αυτή η αίσθηση αναπόφευκτου είναι το τέλος της πολιτικής. Γιατί αν τίποτα δεν αλλάζει, τότε τίποτα δεν αξίζει να υπερασπιστούμε.
Η λύση δεν είναι να πολεμήσουμε την τεχνολογία, αλλά να την πολιτικοποιήσουμε ξανά. Να τη θέσουμε υπό δημόσιο έλεγχο, με κανόνες διαφάνειας, δημοκρατικής λογοδοσίας και ηθικής χρήσης των δεδομένων. Η εκπαίδευση πρέπει να ξαναγίνει πολιτικό ζήτημα πρώτης γραμμής: όχι μόνο να μαθαίνουμε προγραμματισμό, αλλά να μαθαίνουμε κριτική σκέψη, ιστορική επίγνωση και δημοκρατική ευθύνη.
Η δημοκρατία του μέλλοντος δεν θα είναι λιγότερο τεχνολογική· θα είναι περισσότερο ανθρώπινη. Θα χρειαστεί να συνδυάσει την αποτελεσματικότητα των μηχανών με τη συμπόνια, τη φαντασία και την αμφιβολία του ανθρώπου. Γιατί χωρίς αυτά, η ελευθερία θα μετατραπεί σε απλή παράμετρο ενός αλγορίθμου.
Το μεγάλο ερώτημα δεν είναι αν οι μηχανές θα σκεφτούν σαν εμάς. Είναι αν εμείς θα συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε σαν ελεύθεροι άνθρωποι.
