Γράφει ο Στάθης Κυριακίδης, Υποναύαρχος (εα), Στρατηγικός Αναλυτής και Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Strategy International.
Με αφορμή την ραγδαία αύξηση των αφίξεων λαθρομεταναστών στη Γαύδο και στη Νότια Κρήτη (άνω των 12.000 εντός του 2025), ας ρίξουμε μια (ακόμη) ματιά στο πολύ δύσκολο αυτό πρόβλημα, ξεκινώντας από τα βασικά: Η χρήση του όρου «λαθρομετανάστης» σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εκληφθεί ως υποτιμητική, εκτός αν υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική σκοπιμότητα «λαθροχειρίας» του όρου. Συνεπώς, περιγράφει κάποιον που εισέρχεται σε μια χώρα παράνομα, χωρίς άδεια ή έλεγχο. Ο λαθρεπιβάτης ή ο λαθροκυνηγός προφανώς και δεν ‘στιγματίζεται’ ως κακός άνθρωπος. Επιπλέον, η χρήση του όρου είναι νομικά απαραίτητη για να διαχωρίσει τους πρόσφυγες που αιτούνται άσυλο, από τους υπόλοιπου παράνομα εισερχομένους. Συναφώς, θα πρέπει να τονιστεί εξ αρχής, ότι το οποιοδήποτε σχέδιο αντιμετώπισης του προβλήματος και η υλοποίησή του, θα πρέπει να βρίσκονται εντός του πλαισίου του Διεθνούς Δικαίου, και να είναι απαλλαγμένα – κατά το δυνατόν – από την όποια συναισθηματική φόρτιση, δεδομένου ότι η λαθρομετανάστευση άπτεται (εδώ και χρόνια) και θεμάτων εθνικής ασφαλείας.
Πιο συγκεκριμένα τώρα, η περίπτωση της λαθρομετανάστευσης από την Λιβύη προς την Γαύδο και την Κρήτη, συγκεντρώνει περισσότερα φώτα δημοσιότητας, καθώς η αντίστοιχη από τα ανατολικά σύνορα της χώρας έχει περιέλθει σε φάση σχετικής ύφεσης, ανεξάρτητα από τους λόγους που συμβαίνει αυτό… Το φαινόμενο, λοιπόν, αναλύεται στις εξής φάσεις: Συγκέντρωση στα παράλια και προετοιμασία αναχώρησης, πλους προς την Κρήτη και τέλος άφιξη σε ελληνικό έδαφος. Σε κάθε φάση, υπάρχουν ευκαιρίες και τρόποι ουσιαστικής παρέμβασης, υπό την προϋπόθεση ότι αποτελούν συστατικά στοιχεία ενός συνεκτικού σχεδίου και όχι αποσπασματικές ενέργειες.
Κοινός τόπος, αλλά και αντικειμενικός σκοπός της πολιτείας, οφείλει να είναι η αποτροπή αφίξεων στη βάση την έλλειψη επιθυμίας/ επιλογής μετακίνησης μέσω της διαδρομής Λιβύης – Κρήτης, των ίδιων των υποψηφίων λαθρομεταναστών. Συνεπώς στο πλαίσιο της εκστρατείας στρατηγικής επικοινωνίας (StratCom campaign), θα πρέπει να προβάλλονται οι φυσικοί κίνδυνοι του ταξιδιού, η αποφασιστικότητα των Ελληνικών Ε.Δ. και Σωμάτων Ασφαλείας για αποτελεσματική αποτροπή εισόδου και οι ‘διόλου τουριστικές’ συνθήκες παραμονής και διαβίωσης στο ελληνικό και ευρωπαϊκό έδαφος, ήτοι η σύλληψη και εγκλεισμός σε ειδικές κλειστές δομές, η αναστολή εξέτασης αιτημάτων ασύλου και η μη χορήγηση διαφόρων επιδομάτων. Παράλληλα, οι ποινές που θα επιβάλλονται στους διακινητές θα πρέπει να είναι εξοντωτικές.
Για να προσεγγίσουμε ορθολογικά το πρόβλημα, θα πρέπει να εξετάσουμε τον αριθμό, τη σύνθεση των υποψηφίων λαθρομεταναστών και τους λόγους συρροής τους στα ανατολικά λιβυκά παράλια. Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης – ΔΟΜ (Φεβ‑Μαρ 2025), στη Λιβύη έχουν συρρεύσει περί τος 860.000 άνθρωποι, με το 35% να βρίσκεται στην περιοχή της Ανατολικής Λιβύης. Από αυτούς, το 83 % του συνόλου προέρχεται από τέσσερις χώρες: Σουδάν (31%), Νίγηρας (21%), Αίγυπτος (21%) και Τσαντ (10%). Οι υπόλοιποι προέρχονται κυρίως από το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν. Η συντριπτική πλειοψηφία (80%) είναι άνδρες νεαρής ηλικίας (18-25 ετών) και στο υπόλοιπο 20%, υπάρχει και ένα 4% ασυνόδευτων ανηλίκων.
Προφανώς οι περιπτώσεις της Αιγύπτου, του Μπαγκλαντές και του Πακιστάν είναι ξεκάθαρες: Δεν υπάρχει πόλεμος και η μετακίνηση έχει αμιγώς οικονομικά κίνητρα.
Στο Σουδάν, αντιθέτως, μαίνεται ένας σκληρός εμφύλιος πόλεμος, από το 2023, που έχει δημιουργήσει τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση στον κόσμο, με πάνω από 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες προς τις γειτονικές χώρες.
Στο Νίγηρα υφίσταται ανθρωπιστική κρίση, πολύ μικρότερης έντασης, μια και το στρατιωτικό καθεστώς που ανέλαβε την εξουσία από το 2023 έχει «παραδώσει» τη χώρα στην μισθοφορική Wagner (Ρωσία) και έχει εξαλείψει τη δυτική παρουσία. Όμως δεν υπάρχει πόλεμος.
Τέλος στο Τσαντ υπάρχει μεγάλη εσωτερική αστάθεια και σοβαρά προβλήματα με το Σουδάν, απ’ όπου και έχουν καταφθάσει 1,2 εκατομμύρια πρόσφυγες. Παράλληλα, η Τουρκία έχει αναλάβει (και στην περίπτωση αυτή) πρωταγωνιστικό ρόλο (και στρατιωτικά) μετά την αποχώρηση της Γαλλίας. Είναι σαφές λοιπόν, ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε τις δυσκολίες ελέγχου των «συνόρων» των χωρών αυτών με τη Λιβύη, και να καταλήξουμε στο ότι μόνον όσοι προέρχονται από το Σουδάν εμπίπτουν – πιθανότατα – στην κατηγορία του πρόσφυγα που δικαιολογημένα αιτείται άσυλο.
Η κύρια προσπάθεια παρέμβασης για την αποτροπή της λαθρομετανάστευσης θα πρέπει να γίνει στο χώρο συγκέντρωσης και προετοιμασίας. Εδώ θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε το γεγονός ότι η κυβέρνηση της ανατολικής Λιβύης (με κύριο δρώντα τον Στρατάρχη Χαφτάρ), στερείται διεθνούς νομιμοποίησης και, προφανώς, χρησιμοποιεί το μεταναστευτικό ως μοχλό πίεσης προς την Ευρώπη, για να πετύχει αναγνώριση και οικονομική βοήθεια. Το πρόβλημα επιτείνεται, αν αναλογισθούμε ότι ο κύριος υποστηρικτής του Χαφτάρ είναι η Ρωσία.
Η χώρα μας, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει να βρουν ένα modus operandi που να βασίζεται σε συμφωνίες οικονομικής φύσεως και περαιτέρω πολιτικής προσέγγισης, κάτι που έχει κάνει η Ιταλία από το 2023 με τη συμφωνία για την συνεκμετάλλευση των υδρογονανθράκων από την ΕΝΙ. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να ενταχθεί η συμφωνία που υπέγραψαν (2021) 14 ελληνικές εταιρίες, που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των κατασκευών, στην ενέργεια, στις τηλεπικοινωνίες και στα φαρμακευτικά προϊόντα.
Παράλληλα, θα πρέπει να ενισχυθεί η δυνατότητα των όποιων «λιβυκών αρχών» αφενός να ελέγξουν αποτελεσματικά τα κυκλώματα διακίνησης, εμποδίζοντας τη συγκέντρωση και επιβίβαση λαθρομεταναστών και αφετέρου να είναι σε θέση να αποτρέψουν τον πλου ή/και να συνοδεύουν πίσω στις ακτές πλοιάρια που εντοπίζονται να κάνουν διακίνηση.
Η δεύτερη φάση είναι αυτή της αποτροπής, και εξελίσσεται κατά τον πλου των πλοιαρίων προς την Κρήτη. Στην περίπτωση που έχει εξασφαλισθεί η στενή συνεργασία με τις «λιβυκές αρχές» τα πράγματα είναι σχετικά απλά, μια και έχει λογική η ύπαρξη ελληνικών μονάδων εκτός των Χωρικών Υδάτων της Λιβύης, προκειμένου να παρέχουν επιτήρηση, ενημέρωση και συνδρομή (ακόμη και συνοδεία) εφόσον απαιτηθεί, στη βάση μόνιμης διπλωματικής άδειας.
Το πρόβλημα περιπλέκεται στην περίπτωση που δεν υπάρχει η βούληση για συνεργασία των «λιβυκών αρχών». Τόσο η χώρα μας όσο και οι ευρωπαίοι εταίροι θα πρέπει να ισορροπήσουν πάνω στην «λεπτή κόκκινη γραμμή» μεταξύ της εθνικής ασφάλειας και του ανθρωπισμού. Στην περίπτωση αυτή, οποιοδήποτε επιχειρησιακό σχέδιο και αν επιλεγεί (περιπολίες εκτός των Χωρικών Υδάτων της Λιβύης ή/και κήρυξη Ζώνης Ναυτικών Επιχειρήσεων), η αποτροπή εισόδου θα καταστεί εφικτή μόνο με την εμπέδωση του φόβου λόγω άμεσου κινδύνου, τόσο για τους διακινητές όσο και για τους λαθρομετανάστες. Για παράδειγμα ο καθορισμός ζώνης ναυτικών επιχειρήσεων, και η χρήση πυρών για εκφοβισμό ενδεχομένως να έχουν αποτέλεσμα, με ιδιαίτερη προσοχή και κατάλληλη επικοινωνιακή στρατηγική. Προφανώς η επίθεση κατά των πλοιαρίων συνιστά έγκλημα και δεν εξετάζεται καν.
Η τρίτη φάση είναι αυτή της διαχείρισης των λαθρομεταναστών. Εδώ το πρόβλημα είναι πολυσύνθετο και απαιτείται η συνεννόηση τόσο με τις τοπικές αρχές, όσο και με τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η δημιουργία χώρου υποδοχής στην Κρήτη, κατά τα πρότυπα των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, είναι μονόδρομος. Παράλληλα, η μεταφορά και προσωρινή κατανομή των λαθρομεταναστών στην ενδοχώρα θα πρέπει να συνοδεύεται από ετοιμότητα απελάσεων, και προς τούτο απαιτούνται συμφωνίες με τις χώρες προέλευσης, στη βάση οικονομικών ανταλλαγμάτων είτε διμερώς, είτε – κυρίως – με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η χώρα μας έχει συνάψει σχετικές συμφωνίες με Αίγυπτο, Μπαγκλαντές και Πακιστάν, όμως ο ρυθμός απελάσεων παραμένει πολύ μικρότερος αυτού της εισόδου.
Είναι λοιπόν σαφές, ότι ο βαθμός δυσκολίας της συγκεκριμένης εξίσωσης είναι πολύ μεγάλος. Οι σταθερές (έλεγχος συνόρων, ευρωπαϊκή αλληλεγγύη κλπ) είναι λιγότερες από τις μεταβλητές (αποφασιστικότητα, πολιτική βούληση, επικοινωνία, σύμπνοια/ συναίνεση, καιρικές συνθήκες κλπ) και – επί του παρόντος τουλάχιστον – η χώρα περιορίζεται στη προσπάθεια διαχείρισης των ροών και μόνο. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την απόφαση επαναπροώθησης των λαθρομεταναστών στη χώρα εισόδου στην Ευρωπαϊκής Ένωσης, και το έντονο δημογραφικό πρόβλημα αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα με – σχεδόν νομοτελειακά – ολέθρια μεσο/μακροπρόθεσμα αποτελέσματα για τη χώρα…
