Μετά τη συμφωνία ειρήνης στη Γάζα, το γεωπολιτικό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου εισέρχεται σε μια νέα φάση ανακατατάξεων και ευκαιριών. Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία, ως σταθεροί πυλώνες ασφάλειας και συνεργασίας στην περιοχή, καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους μέσα στο νέο αυτό περιβάλλον. Η ενίσχυση των στρατηγικών σχέσεων με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες — σε επιχειρησιακό, ενεργειακό και πολιτικό επίπεδο — καθίσταται πλέον ζήτημα εθνικής προτεραιότητας για τη διασφάλιση της σταθερότητας και των συμφερόντων του ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή.
Επιχειρησιακή προοπτική
Η χώρα μας οφείλει να αναβαθμίσει άμεσα τη Συμφωνία 3 + 1 της Στρατηγικής Συνεργασίας (Ελλάδα, Κυπριακή Δημοκρατία, Ισραήλ και Ηνωμένες Πολιτείες) σε επίπεδο στρατιωτικής συνεργασίας. Η συμφωνία, που υπεγράφη το 2019 επί Τραμπ – Πομπέο, πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να ανακοπούν τα σχέδια της Τουρκίας για τη λεγόμενη «Γαλάζια Πατρίδα».
Οι επιτυχείς εξοπλιστικές συμφωνίες με το Ισραήλ, που περιλαμβάνουν την εγκατάσταση της αντιαεροπορικής άμυνας Barak MX στην Κυπριακή Δημοκρατία και των αντιαρματικών συστημάτων Spike NLOS στον Έβρο και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, έχουν ήδη αρχίσει να εντάσσονται σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο.
Παράλληλα, αναμένονται και νέες παραδόσεις κύριων οπλικών συστημάτων, οι οποίες θα ενισχύσουν περαιτέρω τη συνολική αποτρεπτική ισχύ Ελλάδας και Κύπρου.
Η χρήση του Αεροδρομίου Πάφου και του Λιμένα Λεμεσού από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες στήριξαν το Ισραήλ καθ’ όλη τη διάρκεια του διετούς πολέμου Ισραήλ–Χαμάς και Ισραήλ–Ιράν, αναδεικνύει τη μοναδική γεωστρατηγική σημασία της Κύπρου.
Η θέση της, σε άμεση γειτνίαση με τη Μέση Ανατολή, καθιστά την Κυπριακή Δημοκρατία κρίσιμο κόμβο ασφάλειας και επιχειρησιακής υποστήριξης στην περιοχή.
Η θεσμική αναβάθμιση των σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κυπριακής Δημοκρατίας πρέπει να αποτελέσει άμεση προτεραιότητα, καθώς η Κύπρος μπορεί να λειτουργήσει ως πυλώνας ασφάλειας για ολόκληρη την επικράτειά της και, κατ’ επέκταση, για τη σταθερότητα της Ανατολικής Μεσογείου.
Το Ισραήλ, λόγω της έλλειψης στρατηγικού και επιχειρησιακού βάθους, θα μπορούσε να ενισχύσει περαιτέρω την αεροπορική συνεργασία του με την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία, αξιοποιώντας το Κοινό Αεροπορικό Κέντρο Εκπαίδευσης Ελλάδας–Ισραήλ στην Καλαμάτα, αξίας 1,6 δισ. ευρώ, το οποίο λειτουργεί ήδη επί τρία χρόνια.
Η συνεργασία αυτή προσδίδει τεράστια αεροπορική ισχύ, συνδυάζοντας 280 ισραηλινά και 230 ελληνικά μαχητικά αεροσκάφη, έναντι μιας Τουρκίας που διαθέτει περίπου 230 παλαιά μαχητικά, μειωμένης επιχειρησιακής ικανότητας.
Η στάθμευση αεροσκαφών των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ισραήλ και της Ελλάδας στο Αεροδρόμιο Πάφου, για τη διεξαγωγή κοινών ασκήσεων στο πλαίσιο της Συμφωνίας Ασφαλείας 3 + 1, θα ενίσχυε σημαντικά τον γεωπολιτικό άξονα Ελλάδας–Κυπριακής Δημοκρατίας–Ισραήλ. Μια τέτοια πρωτοβουλία θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά, καθώς θα εδραίωνε ακόμη περισσότερο τη συνεργασία των τριών χωρών στον τομέα της άμυνας και της περιφερειακής ασφάλειας.
Ένα νέο Δόγμα Επιχειρησιακής και Τακτικής Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Κυπριακής Δημοκρατίας, με τη θεσμοθέτηση ενός Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, πρέπει να δημιουργηθεί άμεσα. Το δόγμα αυτό θα πρέπει να επεκτείνεται και σε επίπεδο κοινών εξοπλισμών, εξασφαλίζοντας την αναγκαία διαλειτουργικότητα μεταξύ των Ενόπλων Δυνάμεων των δύο χωρών.
Ενεργειακή προοπτική
Η πόντιση των καλωδίων της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας–Κυπριακής Δημοκρατίας–Ισραήλ πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ευρύτερης συνεργασίας και κοινής αποδοχής, συμπεριλαμβανομένου και του Ισραήλ, το οποίο επιδιώκει να εξασφαλίσει μια επιπλέον εναλλακτική ηλεκτρική σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτιμάται ότι, μετά την οριστική αποκλιμάκωση του πολέμου στη Γάζα, το Ισραήλ θα εμπλακεί ενεργά και ουσιαστικά στην υλοποίηση του έργου αυτού.
Η ανακήρυξη ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί μοναδική στρατηγική ευκαιρία για τη χώρα μας, προκειμένου να προλάβει οποιαδήποτε μελλοντική ενδεχόμενη οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας ανατολικά του 28ου μεσημβρινού. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς οι διμερείς σχέσεις Αιγύπτου–Τουρκίας ενισχύονται σταδιακά.
Εάν πράγματι ισχύει η πρόσφατη πρόταση του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, για οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, και η απόρριψή της από την Ελλάδα έγινε προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές εντάσεις, τότε πρόκειται για σοβαρό στρατηγικό σφάλμα.
Στο μέλλον, Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία ενδέχεται να το βρουν μπροστά τους, καθώς η πρόταση Χριστοδουλίδη στόχευε, μεταξύ άλλων, στην άρση των εμποδίων για τη θεσμική κατοχύρωση των βυθομετρικών ερευνών που αφορούν την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου ανατολικά του 28ου μεσημβρινού.
Η τριμερής συνάντηση των Χριστοδουλίδη, Μητσοτάκη και Νετανιάχου, που πραγματοποιήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2023 στη Λευκωσία, λίγες ημέρες πριν από την επίθεση της Χαμάς, ανέκοψε δυστυχώς τη δυναμική πορεία προς την κάλυψη της τεράστιας ενεργειακής ανάγκης διοχέτευσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της περιοχής προς την Ευρώπη.
Τα αποθέματα του Ισραήλ (Λεβιάθαν και Ταμάρ, περίπου 1,5 τρισ. κυβικά μέτρα), της Κυπριακής Δημοκρατίας (οικόπεδα 6, 10 και 12, εκτιμώμενα 600–700 δισ. κυβικά μέτρα) και της Ελλάδας (εκτίμηση 680 δισ. κυβικών μέτρων από τις έρευνες των ExxonMobil και Hellenic Energy, χωρίς να υπολογίζονται τα οικόπεδα της Chevron) αντιστοιχούν συνολικά σε περίπου 2,7 τρισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.
Η ποσότητα αυτή θα μπορούσε να τροφοδοτήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση για περίπου δέκα χρόνια, δεδομένου ότι η ετήσια κατανάλωση της ΕΕ ανέρχεται σε 330 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.
Το Ισραήλ επιθυμεί διακαώς να πάψει, έως το 2030, να εξάγει τις ποσότητες φυσικού αερίου του μέσω της Αιγύπτου, όπου σήμερα διοχετεύονται στους τερματικούς σταθμούς Νταμιένα και Ίντκου LNG.
Κατά τη διάρκεια της τριμερούς συνάντησης στη Λευκωσία, ο Νετανιάχου έθεσε σαφή προθεσμία για τη δημιουργία αγωγού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ή, εναλλακτικά, για την κατασκευή Τερματικού Σταθμού LNG στο Βασιλικό της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως είχε ήδη συζητηθεί μεταξύ των μερών.
Στρατηγική προοπτική
Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία, που συμμετείχαν ενεργά στη συμφωνία ειρήνης και στήριξαν το Ισραήλ κατά τη διάρκεια των δύο ετών του πολέμου με τη Χαμάς, οφείλουν να προχωρήσουν σε ουσιαστική αναβάθμιση της ενεργειακής, πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής συνεργασίας τους στη Μέση Ανατολή.
Είναι δεδομένο ότι ο ίδιος ο Νετανιάχου προσκάλεσε την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία να συμμετάσχουν στη διάσκεψη στην Αίγυπτο, επιμένοντας προσωπικά στην παρουσία τους ανάμεσα σε πολυάριθμα αραβικά κράτη, καθώς και την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία.
Η καθιέρωση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ισχυρού και αξιόπιστου κράτους-εταίρου στην περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι πλέον πραγματικότητα και πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί, παρά τις παρασκηνιακές προσπάθειες της Τουρκίας να αποκλείσει τη συμμετοχή της Κύπρου από τη σύνοδο των είκοσι κρατών που έλαβε διεθνώς μέρος.
Η Τουρκία, με την υπογραφή της στη Συμφωνία Ειρήνης ως εγγυήτρια δύναμη της Χαμάς (μαζί με το Κατάρ), δεν προβάλλει διεθνώς με θετική εικόνα, καθώς εμφανίζεται να υποστηρίζει, μέσω μιας επίσημης συμφωνίας, μια παραστρατιωτική – τρομοκρατική οργάνωση αναγνωρισμένη ως τέτοια από όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η στάση αυτή ενδέχεται να αποτελέσει στο μέλλον έναν «Δούρειο Ίππο» για την Τουρκία, καθώς η Χαμάς είναι επίσημα καταγεγραμμένη τρομοκρατική οργάνωση στην ΕΕ και, συνεπώς, πλήρως αναξιόπιστος εταίρος σε οποιοδήποτε πλαίσιο διεθνούς συνεργασίας.
Επιπλέον, η δήλωση του Τραμπ κατά τη διάρκεια της συμφωνίας ειρήνης — ότι «όποιος στο ΝΑΤΟ έχει πρόβλημα με την Τουρκία, έρχεται σε μένα ως ενδιάμεσο», υποδηλώνει ότι υπάρχουν ήδη φωνές εντός της Συμμαχίας που προβληματίζονται για τη στάση της Άγκυρας.
Παράλληλα, διαφαίνεται η επιθυμία της Τουρκίας να προσεγγίσει τους BRICS και τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, δομές που λειτουργούν ανταγωνιστικά προς το ΝΑΤΟ και ενισχύουν την εικόνα μιας πολυδιάστατης, αλλά και ασταθούς γεωπολιτικής ταυτότητας της χώρας.
