“Το πολιτικό σύστημα θριαμβεύει επειδή είναι μια ενωμένη μειοψηφία που ενεργεί εναντίον μιας διαιρεμένης πλειοψηφίας”
Γουίλ Ντυράν [Αμερικανός ιστορικός & φιλόσοφος]
*
Η Αμερικανική Επανάσταση κάποτε ξεκίνησε με την εμπνευσμένη γλώσσα του Τόμας Τζέφερσον, ο οποίος έγραψε μεγάλο μέρος της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, και τελείωσε με ζοφερές προειδοποιήσεις από τον Ουάσιγκτον, τον πρώτο πρόεδρο του έθνους. Μάλιστα ο Ουάσιγκτον με κείμενό του σε εφημερίδα, είχε ανακοινώσει ότι δεν θα επιδίωκε άλλη θητεία και θα επέστρεφε στο σπίτι του˙ αργότερα το κείμενο αυτό έγινε γνωστό ως Αποχαιρετιστήρια Ομιλία.
Συγκεκριμένα, ξεκινούσε το κείμενο λέγοντας «η επιλογή και η σύνεση με προσκαλούν να εγκαταλείψω την πολιτική σκηνή», ενώ «ο πατριωτισμός δεν το απαγορεύει». Οπότε, το νέο έθνος θα ήταν μια χαρά χωρίς τη συνεχή υπηρεσία του.
Η Αποχαιρετιστήρια Ομιλία είναι διάσημη για τις προτροπές «να αποφεύγουμε τις μόνιμες συμμαχίες» και να αντισταθούμε στον πειρασμό να «μπλέκουμε την ειρήνη και την ευημερία μας στους κόπους της ευρωπαϊκής φιλοδοξίας». Σήμερα, δηλαδή μετά από 229 χρόνια, διαβάζοντας κανείς την ομιλία, μπορεί να μάθει για το τι λέει όσον αφορά τις εσωτερικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Αμερική.
Αυτές οι προκλήσεις περιλάμβαναν τον κομματισμό, τον τοπικισμό, το υπερβολικό δημόσιο χρέος, τους φιλόδοξους ηγέτες που θα μπορούσαν να έρθουν στην εξουσία, καθώς και το κακώς ενημερωμένο κοινό που θα μπορούσε να θυσιάσει τις δικές του ελευθερίες προκειμένου βρει ανακούφιση από την διχαστική πολιτική.
Η ομιλία του Ουάσιγκτον μπορεί να μην διαθέτει τον ιδεαλισμό του Τζέφερσον ως προς την ισότητα και τα αναφαίρετα δικαιώματα, όμως προσφέρει την ρεαλιστική εκτίμηση ότι οι Αμερικανοί κάποιες φορές είναι ανόητοι και κάνουν σημαντικά πολιτικά λάθη.
Ο κομματισμός είναι το κύριο πρόβλημα για την αμερικανική δημοκρατία, αφού σύμφωνα με τον Ουάσιγκτον, πάντα αποσπά την προσοχή και αποδυναμώνει τη δημόσια διοίκηση˙ ο κομματισμός, γράφει, «αναστατώνει την κοινότητα με αβάσιμες ζήλιες και ψευδείς συναγερμούς, πυροδοτεί την εχθρότητα ενός μέρους εναντίον ενός άλλου, υποκινεί περιστασιακά ταραχές και εξεγέρσεις ανοίγοντας την πόρτα σε ξένη επιρροή και διαφθορά».
Αν και τα πολιτικά κόμματα, παρατηρεί ο Ουάσιγκτον, μπορεί κατά καιρούς να εξυπηρετούν λαϊκούς σκοπούς, μπορούν επίσης να γίνουν «ισχυρές μηχανές με τις οποίες πονηροί, φιλόδοξοι και χωρίς αρχές άνδρες θα μπορέσουν να ανατρέψουν τη δύναμη του λαού και να σφετεριστούν για τον εαυτό τους τα ηνία της κυβέρνησης, καταστρέφοντας στη συνέχεια τις ίδιες μηχανές που τους έχουν ανυψώσει».
Ο φόβος του Ουάσιγκτον ότι ο κομματισμός θα μπορούσε να οδηγήσει στην καταστροφή του Συντάγματος και στην κυριαρχία «φιλόδοξων και χωρίς αρχές ανδρών» ήταν τόσο σημαντικός γι’ αυτόν που ένιωσε την ανάγκη να επαναλάβει την προειδοποίηση περισσότερες από μία φορές στην Αποχαιρετιστήρια Ομιλία. Αξιοσημείωτο πάντως το ότι επισημαίνει πως «οι διαταραχές και οι δυστυχίες» του κομματισμού μπορεί «σταδιακά να ωθήσουν τους ανθρώπους να αναζητούν ασφάλεια και ηρεμία στην απόλυτη εξουσία ενός ατόμου»!
Αργά ή γρήγορα, γράφει, «ο αρχηγός κάποιας επικρατούσας παράταξης, πιο ικανός ή πιο τυχερός από τους ανταγωνιστές του, στρέφει αυτή τη διάθεση στους σκοπούς της δικής του ανύψωσης στα ερείπια της δημόσιας ελευθερίας».
Γιατί λοιπόν να μην θέσουμε εκτός νόμου τα κόμματα και να περιορίσουμε τους κινδύνους του κομματισμού; Ο Ουάσιγκτον παρατηρεί ότι αυτό δεν είναι δυνατό, μια και το πνεύμα του κόμματος «είναι αχώριστο από τη φύση μας, έχοντας τη ρίζα του στα πιο δυνατά πάθη του ανθρώπινου νου». Για ένα άτομο, είναι πιο εύκολο να είναι συνδεδεμένο με ομάδες, φατρίες, τοπικές κοινότητες, παρά με ένα μεγάλο και ποικιλόμορφο έθνος.
Το πρόβλημα, προειδοποίησε ο Ουάσιγκτον, βρίσκεται στον λαό. Από τη φύση τους, οι άνθρωποι χωρίζονται σε ομάδες, οι οποίες χρησιμοποιούνται και καταχρώνται από μεμονωμένους ηγέτες, ξένα συμφέροντα και πονηρές επιχειρηματικές μειοψηφίες. Άρα, τα πολιτικά κόμματα είναι επικίνδυνα, αλλά δεν μπορούν να εξαλειφθούν. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των κομμάτων μπορεί να χρησιμεύσει ως έλεγχος των εξουσιών της κυβέρνησης. «Εντός ορισμένων ορίων», αναγνωρίζει ο Ουάσιγκτον, «αυτό είναι πιθανώς αλήθεια». Μα ακόμα κι αν οι μάχες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων εξυπηρετούν -ορισμένες φορές- έναν χρήσιμο σκοπό, ο Ουάσιγκτον ανησυχούσε για τις υπερβολές του κομματισμού: «είναι σαν μια φλόγα που δεν σβήνει, απαιτεί ομοιόμορφη επαγρύπνηση για να μην εκραγεί σε φωτιά που αντί να θερμαίνει, θα καταστρέφει».
Πού βρίσκεται η Αμερική σήμερα; Πού βρίσκεται γενικά η Πολιτική σήμερα; Ζεσταίνεται από τη φλόγα του κομματισμού ή καταστρέφεται από το ξέσπασμα της φωτιάς του; Ο Τζορτζ Ουάσιγκτον έθεσε αυτό το προκλητικό ερώτημα το 1796. Αξίζει ακόμα να το θέσουμε κι εμείς.
