Ο Κουρδικής καταγωγής της φυλής Ζάζα, Μ.Ζ. Γκιοκάλπ (1876-1924) υπήρξε κεντρική μορφή του τουρκικού εθνικισμού και διαμόρφωσε το ιδεολογικό πλαίσιο για τη σύγχρονη τουρκική εθνική ταυτότητα.
Ως κοινωνιολόγος και πολιτικός διανοούμενος, πρότεινε την ενότητα των Τούρκων μέσα από την προώθηση του «Τουρκισμού» (Türkçülük), ο οποίος ξεπερνούσε τις θρησκευτικές και εθνοτικές διαφορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η μουσική, ως φορέας πολιτισμικής έκφρασης, αποτέλεσε σημαντικό μέσο ενίσχυσης αυτής της εθνικής συνείδησης.
Στον τομέα της μουσικής, ο Γκιοκάλπ και οι υποστηρικτές του αντιτάχθηκαν στην πολυπολιτισμική και κοσμοπολίτικη φύση της οθωμανικής κλασικής μουσικής, που είχε έντονες ελληνικές, ανατολίτικες, εβραϊκές, αραβικές και περσικές επιρροές.
Αντίθετα, προώθησαν την ανάδειξη της τουρκικής παραδοσιακής μουσικής της Ανατολίας, μέχρι τα όρη Αλτάι και τη διατήρηση των λαϊκών μουσικών μοτίβων ως μέσο πολιτισμικής ενότητας και εθνικής αυτογνωσίας.
Η αναζήτηση και καταγραφή των τουρκικών λαϊκών τραγουδιών αποτέλεσε κεντρική πρωτοβουλία στη νέα εθνικιστική πολιτισμική πολιτική. Όργανα όπως το σαζ, ο ζουρνάς και το νταούλι εντάχθηκαν στην εθνική μουσική ταυτότητα, ενώ ταυτόχρονα έγινε προσπάθεια να καθαριστεί η μουσική από τις ξένες επιρροές, ώστε να γίνει σύμβολο εθνικής κληρονομιάς και πολιτισμικής ταυτότητας.
Παράλληλα, ο εθνικισμός του Γκιοκάλπ συνέβαλε στην εκσυγχρονιστική στροφή της τουρκικής μουσικής σε δυτικά μουσικά στοιχεία και μορφές, που ενσωματώθηκαν προσεκτικά, διατηρώντας την τουρκική πολιτισμική ταυτότητα. Η ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, στις 29 Οκτωβρίου 1923 λειτούργησε ως καταλύτης γι αυτή τη διαδικασία, με την μουσική να παίζει ρόλο στην οικοδόμηση του νέου εθνικού κράτους (Neyzi, 2003).
Συνοψίζοντας, ο Μ.Ζ.Γκιοκάλπ διαμόρφωσε τις βάσεις του τουρκικού εθνικισμού και έθεσε τη μουσική ως εργαλείο πολιτισμικής ενότητας και εθνικής ταυτότητας.
Η τουρκική μουσική απέκτησε μια νέα διάσταση, που την καθιστούσε φορέα εθνικής αυτοσυνειδησίας, διαμορφώνοντας την πολιτισμική ταυτότητά της.
Ό,τι είναι το “Κομμουνιστικό μανιφέστο” για τους κομμουνιστές, το ίδιο είναι και οι “Αρχές τουρκισμού” του Ζιγιά Γκιοκάλπ για τους Τούρκους εθνικιστές.
Με μία όμως πολύ σημαντική διαφορά.
Το “Κομμουνιστικό μανιφέστο” έχει πλέον σχεδόν μόνο ιστορική αξία, ενώ το “ευαγγέλιο” αυτό του τουρκικού εθνικισμού, έχει διαχρονικό ενδιαφέρον.
Με λίγα λόγια, η κατανόηση της σημερινής κοινωνίας και πολιτικής στην Τουρκία, είναι αδύνατη, δίχως τη γνώση που προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου.
Εξάλλου, όπως έλεγε και ο Αζίζ Νεσίν “αναγκαία συνθήκη για να κατανοήσει κανείς την Τουρκία, είναι να διαβάσει τις “Αρχές τουρκισμού” του Γκιοκάλπ”.
Οι “Αρχές τουρκισμού” του Γκιοκάλπ, εξακολουθούν να είναι ο βασικός πυρήνας της σημερινής τουρκικής κυρίαρχης ιδεολογίας.
Το έργο αυτό είναι ένας πολύ σημαντικός, αν όχι ο σημαντικότερος, φακός για την παρατήρηση ζητημάτων, από τις βασικές κατηγορίες του επίσημου τουρκικού εθνικισμού, μέχρι το πολύ επίκαιρο ζήτημα των σχέσεων της Τουρκίας με την Ευρώπη.
Κλασικό δείγμα αυτής της μουσικής, το τραγούδι των γενιτσάρων “Ceddin Deden”, που οι σύγχρονοι τούρκοι στρατιωτικοί αρέσκονται να βάζουν στα μεγάφωνα όταν παραβιάζουν εναέριο και θαλάσσιο χώρο της Ελλάδας.
Λέει λοιπόν σε μετάφραση:
Προπάππους και παππούς σου είμαι,
Γενιά σου, ρίζα βαθιά.
Ήρωες πάντα σε τούτη τη γη,
Τουρκιά που λαμπρά θα ζει.
Ο στρατός σου, για καιρούς πολλούς,
Στην δόξα λάμπει παντού.
Τούρκικος λαός, με καρδιά φωτιά,
Αγάπησε το έθνος, την πατρίδα.
Κατάστρεψε τον εχθρό τον μισητό,
Να ζει στη σκιά της ντροπής.
Μαχόμενος με δύναμη και τιμή,
στων προγόνων την ψυχή.
Ηχητικό εδώ:
ή το τραγούδι küffar/ άπιστοι, των γενιτσάρων στη μάχη του κάστρου Εγρί στην Ουγγαρία:
Οι άπιστοι (küffar sanur) νόμισαν πως έχουν δύναμη και ήρθαν στο κάστρο Εγρί (Eğri – Ουγγαρία)
Η κατάστασή τους μοιάζει με κάποιον που έχει πάρει ναρκωτική πνοή (bengi)
Ρωτήστε τους, στους Γερμανούς και Ούγγρους, Πολωνούς συμμάχους τους στηρίχθηκαν;
Μα πόσο γρήγορα ξέχασαν τη συντριβή τους στη μάχη στο Μοχάτς (έξω απο Βιέννη) !
Όταν η χαίτη του μαυριδερού αλόγου μας (yağız at) ορθώνεται,
απ’ τα κεφάλια μας βγαίνει η πνοή της ιερής εκστρατείας (gaza/ γαζά)
Ρωτήστε τους, πού είναι οι σκλάβοι των Γερμανών;
Μπορεί άραγε το κεφάλι τους να αντέξει το δίστομο ξίφος Ζουλφικάρτ/ του μωάμεθ ;
Küffar Sanur Hüccet Almış Eğriye
Βιβλιογραφία:
Αρχές Τουρκισμού ( Ζ.Γκιοκάλπ), εκδ. Κούριερ.
Stathakopoulos, D. (2021). Εκδ. 24γράμματα
Και https://www.huffingtonpost.gr/blogs/i-politistiki-propaganda-tis-tourkias/
Neyzi, L. (2003). Becoming Turkish: Nationalist Reforms and Cultural Politics in the Early Republic. Journal of Middle Eastern Studies, 35(2), 123-145.
Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History. London: I.B. Tauris.
