Στη νεότερη και σύγχρονη Ιστορία της Ανθρωπότητας και ιδιαίτερα σε περιπτώσεις αιχμαλώτων πολέμου ή έγκλειστων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή φυλακές παρατηρείται το φαινόμενο της αριθμοποίησης των ανθρώπων. Ο άνθρωπος δηλαδή δεν προσδιορίζεται από το ονοματεπώνυμό του, που ούτως ή άλλως έχει, αλλά από έναν μοναδικό αριθμό που υπερέχει έναντι του ονόματός του. Θυμίζω το έργο του Ηλία Βενέζη, Το νούμερο 31328, με υπότιτλο Το βιβλίο της σκλαβιάς. Το νούμερο αυτό αποτελούσε και την ταυτότητα του συγγραφέα στα περιβόητα τάγματα εργασίας (amele taburlari) της Ανατολής. Λίγα χρόνια αργότερα, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Εβραίων από τους Ναζί, όπως στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, παρατηρείται το φαινόμενο οι Ναζί να χρησιμοποιούν αριθμούς αντί του ονόματος των αιχμαλώτων, για να τους ελέγχουν καλύτερα. Συγκεκριμένα, όταν οι κρατούμενοι έφταναν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, λάμβαναν έναν μοναδικό αριθμό που αντικαθιστούσε το όνομά τους. Στο νεότερο σωφρονιστικό σύστημα έγινε χρήση των αριθμών για την ταυτοποίηση των κρατουμένων και για τον καλύτερο έλεγχό τους.
Συνοψίζοντας η χρήση του ενός αριθμού που υποκαθιστούσε το ονοματεπώνυμο του ανθρώπου ή υπερείχε του ονόματός του συνδέθηκε, σε αρκετές περιπτώσεις στην ανθρώπινη ιστορία, με αυταρχικά καθεστώτα και με τον κοινωνικό έλεγχο, ενώ αποτέλεσε και εργαλείο επιτήρησης και, κατ’ επέκταση, υποβάθμισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αυτό αποτελεί αναμφισβήτητη ιστορική πραγματικότητα. Και στο σημείο αυτό θα αναρωτηθεί εύλογα ο καλοπροαίρετος αναγνώστης πώς συσχετίζεται ο Προσωπικός Αριθμός με το ιστορικό προηγούμενο; Πράγματι, εκ πρώτης όψεως, τα παραπάνω φαίνονται να συνδέονται με διαφορετικές ιστορικές περιόδους και με διαφορετικές συνθήκες.
Ωστόσο, η αριθμοποίηση του ανθρώπου και η αντικατάσταση της ιδιαίτερης ταυτότητάς του με έναν μοναδικό αριθμό δεν συνάδει με συνθήκες δημοκρατίας και ελευθερίας, καθώς η ψηφιοποίηση των ηλεκτρονικών δεδομένων των πολιτών σε έναν και μόνο αριθμό οδηγεί στον απόλυτό ηλεκτρονικό έλεγχο. Και ο άνθρωπος που ελέγχεται απόλυτα δεν είναι ούτε μπορεί ποτέ να είναι ελεύθερος. Γιατί ο Προσωπικός Αριθμός μπορεί να συνδεθεί στο μέλλον με ένα σύστημα κοινωνικής πίστωσης (γνωστό ως social credit system που υπάρχει σε άλλες χώρες) και η υπερσυγκέντρωση πληροφορίας από το κράτος ή ιδιωτικούς φορείς μπορεί να οδηγήσει στο κοντινό μέλλον, επαναλαμβάνω στο κοντινό μέλλον, σε κινδύνους για την ιδιωτικότητα των πολιτών και σε φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας και απόλυτου ελέγχου.
Να τονίσω ότι είμαι υπέρμαχος της αξιοποίησης της τεχνολογίας εφόσον διευκολύνει τη ζωή του ανθρώπου. Άλλωστε διδάσκω, μεταξύ άλλων, σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα για την αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση. Είμαι, όμως, αντίθετος, όταν η τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει στον ψηφιακό έλεγχο και κατ’ επέκταση στον περιορισμό της ελευθερίας του ανθρώπου.
Αναλυτικά, είναι σχεδόν αναμφισβήτητο ότι η ψηφιοποίηση όλων των δεδομένων ενός ανθρώπου σε έναν μοναδικό αριθμό δεν παρέχει επαρκείς εγγυήσεις ασφαλείας για τα δεδομένα των πολιτών σε περίπτωση ηλεκτρονικής παραβίασης. Ο Προσωπικός Αριθμός μπορεί να μοιάζει πρακτικός, αλλά στην ουσία είναι ένας παγκόσμιος αριθμός ταυτοποίησης που συνδέει τα προσωπικά δεδομένα σε κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα. Αυτό δημιουργεί κινδύνους για την ιδιωτικότητα και την ελευθερία των πολιτών. Εφόσον συγκεντρωθούν όλα τα στοιχεία σε μία βάση δεδομένων, οποιαδήποτε παραβίαση ασφαλείας μπορεί να σημαίνει ολική έκθεση των πολιτών, ενώ υπάρχουν παραδείγματα από άλλες χώρες όπου τέτοιου τύπου αριθμοί εξελίχθηκαν σε εργαλεία παρακολούθησης ή ελέγχου της ζωής των πολιτών.
Ποια η διαφορά, όμως, των αριθμών που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας με τον Προσωπικό Αριθμό; Η διαφορά είναι τεράστια. Πολύ απλά, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Εδώ και πολλές δεκαετίες γινόταν η χρήση ενός αριθμού για την αστυνομική μας ταυτότητα (ΑΔΤ). Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούμε αριθμούς και για το Φορολογικό μας μητρώο (ΑΦΜ) και για τον Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ) και νομίζω ότι μια χαρά μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας. Ωστόσο, ο μοναδικός Προσωπικός Αριθμός βραχυπρόθεσμα θα αντικαταστήσει τους παραπάνω αριθμούς, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να γίνει αυτή η αντικατάσταση και να ενοποιηθούν όλα τα στοιχεία μας σε έναν αριθμό που θα αναγράφεται, μάλιστα, στη νέα ψηφιακή ταυτότητα. Υποτίθεται ότι η χρήση του θα διευκολύνει τις συναλλαγές του κράτους με τον πολίτη και θα μειώσει τη γραφειοκρατία. Ωστόσο, οι συναλλαγές αυτές γίνονται και τώρα μέσω ΑΦΜ και ΑΜΚΑ και με μεγαλύτερη ασφάλεια από τον Προσωπικό Αριθμό. Και για να γίνω περισσότερο σαφής: με το να μην υπάρχει ένας μοναδικός Προσωπικός Αριθμός, αλλά διαφορετικοί που δεν είναι ο μοναδικός αριθμός, αλλά αναφέρονται σε πτυχές της ζωής μας επιτυγχάνουμε διασπορά του κινδύνου σε περίπτωση παραβίασης των στοιχείων μας. Όπως είχε υποστηρίξει και ο Ιπποκράτης, «Ασφάλεια εστί το προνοείν και προλαμβάνειν, το δε προνοείν και προλαμβάνειν κρείττον εστί του θεραπεύειν». Και επειδή σημαντικό είναι να προνοούμε και να προλαμβάνουμε, μία ενδεχόμενη διαρροή των στοιχείων π.χ. του ΑΦΜ μας θα αφορά μόνο σε μία πτυχή της ζωής μας, π.χ. τα οικονομικά μας, και όχι το σύνολο της ταυτότητάς μας, όπως θα συμβαίνει στην περίπτωση του Προσωπικού Αριθμού. Η έννοια της διασποράς του κινδύνου, που ξεκίνησε από την Οικονομία, χρησιμοποιείται και σε πτυχές της καθημερινότητάς μας. Η διασπορά του κινδύνου στην καθημερινότητα αναφέρεται στην προσπάθειά μας να κατανείμουμε τους κινδύνους σε διάφορα πεδία, έτσι ώστε η ζημιά από ένα μεμονωμένο γεγονός να είναι μικρότερη και να μην επηρεάζει σημαντικά τη ζωή μας. Ως εκ τούτου, ο Προσωπικός Αριθμός εκθέτει ανεξαιρέτως όλα μας τα δεδομένα σε περίπτωση ηλεκτρονικής παραβίασης.
Υπενθυμίζω ότι το Σύνταγμα προστατεύει την ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα και η ενοποίηση όλων των δεδομένων της ζωής μας σε έναν μοναδικό αριθμό πρέπει να έχει την συγκατάθεσή μας. Και αναρωτιέμαι μήπως γι’ αυτό ζητούν από τους πολίτες να επιλέξουν δύο από τα νούμερα του αριθμού; Ποτέ στην ιστορία του ελληνικού κράτους ο πολίτης δεν επέλεγε αριθμούς που αφορούσαν πτυχές της ταυτοποίησής του. Γιατί τώρα; Μήπως γιατί, αν επιλέξω αριθμούς από τον Προσωπικό Αριθμό, συναινώ με έμμεσο τρόπο στην όλη διαδικασία; Προφανώς… Προσωπικά δεν συναινώ και διαμαρτύρομαι και εκ μέρους και πολλών άλλων συμπολιτών μου που εκφράζουν τις εύλογες ανησυχίες και την αντίθεσή τους στο όλο εγχείρημα που αποτελεί καθαρά ζήτημα ελευθερίας επιλογής και ελέγχου των προσωπικών μας δεδομένων, τα οποία, αν ενοποιηθούν μπορεί να μετατραπούν σε όργανο ελέγχου της ζωής μας στο μέλλον. Είμαι υπέρ της τεχνολογίας, εφόσον διευκολύνει την καθημερινότητα των πολιτών και δεν επιτρέπει την παρεμβατικότητα της εκάστοτε εξουσίας στην ψηφιακή μας ταυτοποίηση, στην πρόσβασή μας στα ψηφιακά δεδομένα, ακόμα και στην πιστοληπτική μας ικανότητα, εφόσον σταδιακά οδηγούμαστε σε αποκλειστικά ηλεκτρονικές συναλλαγές. Για όσους δεν κατανοούν τους κινδύνους από μία τέτοια ενοποίηση όλων των πτυχών της ζωής μας σε έναν αριθμό, θα έλεγα ότι ή εθελοτυφλούν ή ότι δεν αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα, γι’ αυτό και προσπαθώ να τους κινητοποιήσω. Μέχρι στιγμής, δεν έχει υλοποιηθεί παρόμοιο εγχείρημα, για το οποίο υπάρχουν διεθνώς επιφυλάξεις, σε καμία χώρας της Ευρώπης και δεν κατανοώ, γιατί πρέπει να «πρωτοπορεί» η χώρα μας σε ένα εγχείρημα για το οποίο υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις και ανησυχίες.
Υπάρχουν συμπολίτες μας που υποστηρίζουν με μία φαινομενική αφέλεια πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας καθώς κάποιες από τις πληροφορίες για το πρόσωπό μας κυκλοφορούν ήδη στο διαδίκτυο. Σε αυτούς θα απαντούσα ότι δεν είναι το ίδιο πράγμα, καθώς στο διαδίκτυο κυκλοφορούν διάσπαρτες πληροφορίες για μας, πολλές με τη συγκατάθεσή τους, ενώ ο Προσωπικός Αριθμός δεν είναι απλά μία πληροφορία, αλλά το κλειδί για όλες τις πληροφορίες για το άτομό μας. Όταν όλα συνδέονται με έναν αριθμό, η ιδιωτικότητα τελειώνει. Ενώ στο διαδίκτυο υπάρχουν διάσπαρτες πληροφορίες, με τον Προσωπικό Αριθμό όλες ενοποιούνται και ταυτοποιούνται πλήρως με τον πιο επίσημο τρόπο. Είναι σαν να δίνουμε το κλειδί για όλη μας τη ζωή σε ένα σύστημα που καταγράφει τα πάντα και που δεν δίνει απλά πληροφορίες, αλλά ουσιαστικά μπορεί να ασκήσει έλεγχο. Για να το πω πιο απλά, είναι άλλο να ψάχνει στο διαδίκτυο κάποιος για μας και άλλο να του δίνουμε έτοιμο τον επίσημο φάκελο με την καταγραφή όλης της ζωή μας. Υπάρχουν κάποιοι που λένε απλοϊκά «δεν έχω να κρύψω κάτι». Ωστόσο, αυτή είναι μια λανθασμένη άποψη. Γιατί η ιδιωτικότητα αναφέρεται σε όλους τους πολίτες και όχι μόνο σε ανθρώπους του κοινού ποινικού κώδικα. Και αναρωτιέμαι «μπορεί κάποιος κρατικός υπάλληλος να έχει πρόσβαση στον προσωπικό φάκελο όλης της ζωής σου, χωρίς έλεγχο;».
Υπενθυμίζω ότι το ελληνικό Σύνταγμα προστατεύει το απόρρητο των επικοινωνιών και των προσωπικών δεδομένων και επιτρέπει την άρση τους μόνο για σοβαρές υποθέσεις και με δικαστική εντολή. Ακόμα κι αν το κράτος έχει τα στοιχεία μου, είναι δικαίωμά μου να αποφασίζω αν θέλω να ενταχθώ σε ένα νέο σύστημα που με ταυτοποιεί ψηφιακά με έναν μόνο αριθμό, χωρίς τη συγκατάθεσή μου.
Επειδή, ακόμα, ζούμε σε συνθήκες δημοκρατίας μπορώ, ακόμα, να εκφράζω την άποψή μου και τις έντονες ανησυχίες μου και να προειδοποιήσω για ένα εγχείρημα που μπορεί να αποτελέσει στο κοντινό μέλλον προθάλαμο ενός απολυταρχικού δυστοπικού καθεστώτος, όπως το είχε παρουσιάσει στο έργο του Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα, ο Τζορτζ ‘Οργουελ (George Orwell). Στο έργο – σταθμό για την πολιτική σκέψη, ο συγγραφέας αναφέρεται σε μια φανταστική χώρα της οποίας οι πολίτες βρίσκονται υπό απολυταρχικό έλεγχο και συνεχή παρακολούθηση, ενώ ο πρωταγωνιστής Γουίνστον Σμιθ προσπαθεί να φανταστεί πώς ήταν η ζωή του παλιά, πριν από το καθεστώς του απόλυτου ελέγχου, και ονειρεύεται ένα κόσμο όπου οι άνθρωποι θα είναι πραγματικά ελεύθεροι. Για να μην γίνει ποτέ πραγματικότητα το έργο του Όργουελ, πρέπει να προλαμβάνουμε τα γεγονότα και να δημιουργούμε τις προϋποθέσεις που δεν θα επιτρέψουν στο μέλλον την έκθεση όλων των προσωπικών μας δεδομένων και την προσβολή της προσωπικής μας ελευθερίας. Ας αξιοποιούμε την τεχνολογία προς όφελος των πολιτών και ας έχουμε στο μυαλό μας την έννοια της διασποράς του κινδύνου που δεν επιτυγχάνεται με τη δημιουργία ενός μοναδικού αριθμού.
Το ότι το κράτος έχει ήδη στοιχεία μας δεν σημαίνει ότι πρέπει να του δώσουμε τη δυνατότητα να τα συνδέει όλα άμεσα και αυτόματα με έναν μοναδικό αριθμό, αποφεύγοντας τη διασπορά του κινδύνου σε περίπτωση ηλεκτρονικής παραβίασης του συνόλου όλου του φακέλου στον οποίο θα καταγράφεται αναλυτικά και επίσημα όλη η ζωή μας. Όσο πιο εύκολη γίνεται η διαχείριση και η διασύνδεση δεδομένων, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος κατάχρησης. Γι’ αυτό και πολύ κακώς, κατά τη γνώμη μου, ενοποιούνται οι άλλοι διαφορετικοί αριθμοί που είχαμε ως τώρα σε έναν μοναδικό Προσωπικό Αριθμό. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να γίνει αυτό, αν θέλουμε να προστατεύσουμε όλες τις πτυχές της ζωής των συμπολιτών μας. Ο Προσωπικός Αριθμός διευκολύνει τη διασύνδεση όλων των δεδομένων της ζωής μας κι αυτό κάνει στο σύστημα πιο ευάλωτο τον πλήρη φάκελο του συμπολιτών μας, σε περίπτωση ηλεκτρονικής παραβίασης, και θα έχει συνέπειες για την ιδιωτικότητα των ανθρώπων… Και όταν δεν υπάρχει ιδιωτικότητα, δεν υπάρχει ελευθερία…
Η αντίθεσή μου και αρκετών συμπολιτών μου στον Προσωπικό Αριθμό δεν αποτελεί, σε καμία περίπτωση, απόρριψη του κράτους ή της τεχνολογίας, αλλά ζήτημα ελευθερίας, ελέγχου των προσωπικών δεδομένων και κυρίως των ορίων που πρέπει να υπάρχουν απέναντι στον κρατικό έλεγχο. Είναι μια ξεκάθαρη έκφραση μιας θεμελιώδους ανησυχίας για τη δημιουργία μιας κοινωνίας ελέγχου. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται μόνο ως αριθμός. Η ανθρώπινη οντότητα συνδέεται με την ταυτότητα, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια και οι έννοιες αυτές συνθέτουν την ουσία του ανθρώπινου προσώπου και θεμελιώνουν τη Δημοκρατία, την ηθική και το δίκαιο της ανθρώπινης κοινωνίας. Δεν είμαστε ψυχροί αριθμοί σε καταλόγους. Είμαστε πρόσωπα με ονοματεπώνυμο, ψυχή, αγωνίες και όνειρα. Είμαστε άνθρωποι με προσωπικότητα και όχι προσωπικοί αριθμοί.
